16 қазан. Жылнама
Kazinform оқырман назарына 16 қазанға арналған атаулы күндер мен есте қалар оқиғалар күнтізбесін ұсынады.
АТАУЛЫ КҮНДЕР
Дүниежүзілік азық-түлік күні
Бұл күн 1979 жылы белгіленді. Оның мақсаты - планетадағы аштық мәселесін шешуге назар аудару. Бұл күні 1945 жылы 16 қазанда құрылған Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының құрылған күнінің құрметіне таңдалды. Бұл халықаралық ұйым әлемнің әртүрлі елдерінде ауыл шаруашылығын дамыту мәселелерімен айналысды. Бұл ұйымға 190-нан астам мемлекет мүше.
Дүниежүзілік нан күні
Мереке 2006 жылы Наубайшылар мен кондитерлердің халықаралық одағының бастамасымен құрылған. Ал датаны таңдау 1945 жылы 16 қазанда ауыл шаруашылығы мен оның өндірісін дамыту мәселелерімен айналысатын БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымының құрылуымен байланысты.
Қазақстанда нан күні
2019 жылдың қыркүйегінде Үкімет қаулысымен Қазақстан Республикасының мереке күндерінің тізбесіне толықтыру енгізіліп, оған сәйкес 16 қазан Нан күні болып белгіленді. Мереке күні астық және нан өнімдерінің жоғары мәртебесін нығайту, сондай-ақ қазақ астық өсірушілері, ұн тартушылары мен наубайшылары еңбегін құрметтеу және мойындау белгісі ретінде белгіленді.
Дүниежүзілік анестезия күні
Көптеген елдерде жыл сайын аталып өтетін бұл мерекені дәстүрлі түрде анестезиологтар мен реаниматолог дәрігерлері, сондай-ақ медицинаның осы саласының барлық мамандары кәсіби мереке деп санайды.
Бұл медицина саласының тарихы 19 ғасырдың ортасында басталды – 1846 жылы 16 қазанда америкалық тіс дәрігері Томас Мортон эфирлік наркозбен ота жасады. Осылайша жалпы наркозды құру үшін анестезияны сәтті қолданудың алғашқы көпшілік алдында көрсетілімі өтті. Анестетик ретінде диэтил эфирінің ингаляциясын қолданды.
Дүниежүзілік жүректі қайта іске қосу күні
Дүниежүзілік жүректі қайта іске қосу күнінің тарихы 2012 жылы Еуропарламент Еуропалық жүрек тоқтауы туралы хабардар ету апталығын белгілеген кезде басталды.
Бастапқыда еуропалық деңгейде құрылған ол кейіннен әлемнің басқа бөліктеріне де тарады. Жыл сайын 16 қазанда Еуропалық реанимация кеңесіне мүше ұйымдар тегін семинарлар өткізеді, онда кез келген адам жүрек реанимациясын (кеуде қуысынына массаж) және AED (автоматтандырылған сыртқы дефибриллятор) қолдануды үйрене алады.
Дүниежүзілік омыртқа күні
2008 жылы 90 ұлттық хиропротикалық ассоциацияларды біріктіретін Дүниежүзілік хиропрактикалық федерациямен құрылған. Ол омыртқаның денсаулығы мен аурулары туралы хабардарлықты арттыруға, емделуші ұйымдарға, денсаулық сақтау мамандарына және басқа да мүдделі тараптарға омыртқа ауруын диагностикалау, емдеу және алдын алу бойынша үздік тәжірибелерді талқылауға және омыртқа денсаулығына тұтас көзқарасты насихаттауға бағытталған.
ЕСТЕ ҚАЛАР ОҚИҒАЛАР
1939 жылы Бесқарағай, Каганович және Павлодар аудандарының орталығы Лебяжі ауылында бөлшектенуіне байланысты Лебяжі ауданы құрылды. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1963 жылғы 2 қаңтардағы Жарлығымен Лебяжин ауданы таратылып, оның аумағы Павлодар ауылдық округінің құрамына енді. Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1964 жылғы 31 желтоқсандағы Жарлығымен Лебяжин ауданы қайтадан құрылды.
1940 жылы республикада алғашқылардың бірі болып ұлы ақын, қазақ қолжазба әдебиетінің негізін салушы, ағартушы, композитор Абайдың Семей мемлекеттік тарихи-мәдени, әдеби-мемориалдық мұражай-қорығы ашылды. Онда 20 мыңнан астам экспонат, оның ішінде қазақтың ұлы ойшылының көптеген жеке заттары бар. Мұнда 13 мың дана сирек басылымдарды қамтитын кітапхана қоры да бар.
1972 жылы Алматыда дарынды балаларға арналған О.Жәутіков атындағы Республикалық мамандандырылған физика-математика орта мектеп-интернаты (РСФММИ) құрылды, оның мақсаты еліміздің барлық аймақтарынан математика және физика саласында дарынды балаларды анықтау және олардың одан әрі дамыту.
1991 жылы «Қазақ КСР Президентін сайлау туралы» Заңға қол қойылды, оған сәйкес 1991 жылы 1 желтоқсанда ел көшбасшысының бірінші жалпыхалықтық сайлауы өтті.
2006 жылы Мәскеуде айтулы оқиға болды: 1890 жылы негізін қалаған Ф.Павленков «Керемет адамдар өмірі» сериясынан «Мұхтар Әуезов» кітабы ресейлік оқырмандар мен әдебиеттанушы ғалымдардың кең ауқымына ұсынылды. Мәскеудегі «Молодая гвардия» баспасының өмірбаяндар сериясы қазақтың ұлы жазушысы, ғалымы Мұхтар Әуезов туралы Николай Анастасьевтың шеберлікпен жазған кітабымен толықты.
2007 жылы Қазақстан, Иран және Әзербайжан теміржол желісін салу туралы келісімге қол қойды. Құжатқа Тегеранда өткен Каспий маңы елдері басшыларының саммиті аясында қол қойылды. Бұл жоба Қазақстаннан Иранға Түркіменстан арқылы Өзен – Қызылғая – Берекет – Этрек – Горган бағыты бойынша темір жол салуды қамтыды.
2015 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі «Шығыс күнтізбесі» сериясынан «Мешін жылы» ескерткіш алтын және күміс монеталарын және «Қазақстанның фаунасы мен флорасы» сериясынан «Жұмақ шыбыншысы» ескерткіш күміс монеталарын айналымға шығарды. Екеуі де 500 теңге тұрады.
2016 жылы қазақстандық режиссер Елзат Ескендірдің «Өліара» фильмі (Маусымаралық, 2016) Оңтүстік Кореяда өткен Пусан халықаралық кинофестивалінде (BIFF, Пусан халықаралық кинофестивалінде) жүлде алды. Қазақстандық қысқаметражды фильм Азиялық Оскарды алды. Фильм қазақ жазушысы Оралхан Бөкейдің осы аттас әңгімесі негізінде түсірілген.
2019 жылы Еуропа Кеңесінде Қазақстан Республикасы мен Еуропа Кеңесі арасындағы еліміздің сыбайлас жемқорлыққа қарсы мемлекеттер тобына (GRECO) қосылуы туралы келісімге қол қою рәсімі өтті. Болашақта бұл Еуропа елдерімен құқықтық көмек көрсету, қылмыскерлерді экстрадициялау және заңсыз алынған мүлікті қайтару бойынша ынтымақтастықты нығайтады және Қазақстан құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің жедел іздестіру шараларына қатысуына негіз болады.
2019 жылы Өскеменде Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (МАГАТЭ) Қазақстандағы Төмен байытылған уран банкіне (ТБҰ) төмен байытылған уранның бірінші партиясын тапсыру рәсімі өтті.
МАГАТЭ LEU банкі атом электр станцияларында стандартты жеңіл су реакторына отын жасау үшін жарамды 90 метрикалық тонна уран гексафторидін сақтайды. Бұл LEU қоры радиоактивті қалдықтар болып табылмайды, халыққа немесе қоршаған ортаға қауіп төндірмейді және МАГАТЭ-ге мүше мемлекеттер саяси себептер бойынша дәстүрлі отын жеткізуді тоқтатуға тап болған жағдайда беріледі.
2020 жылы Қазақстан 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысына қазақстандық азаматтардың қатысуына қатысты бірегей мұрағаттық материалдар алды. Олардың ішінде майданда шайқасқан барлық полктар, бөлімдер мен бөлімшелер туралы материалдар, сондай-ақ Бас штаб бастықтары мен Жоғарғы Бас қолбасшының құжаттары мен шешімдері болды. Сондай-ақ 1941-1942 жылдары шыққан газеттің түпнұсқасы да жіберілді, онда п Мәскеу түбіндегі шайқастарда анфиловшылар туралы алғаш жазылған.
2020 жылы «Әл-Фараби» энциклопедиясы тұңғыш рет қазақ тілінде жарық көрді. Оның мазмұнына тарихи фактілер, мәліметтер, географиялық белгілер, өмірбаяндық деректер, ойшылдың өмірі мен ғылыми мұралары (трактаттар мен түсіндірмелер), ұғымдар мен терминдер, араб-мұсылмандық қайта өрлеу дәуіріндегі атақты ғалымдардың еңбектері кіреді.
Бұл бірегей қазақтілді энциклопедия әл-Фарабидің ізгі қоғам құру жолындағы гуманизм қағидасына құрылған бүкіл мұрасын түсінуге мүмкіндік береді.
2021 жылы Кипр Республикасы Президентінің сарайында «Жыл дипломатын» марапаттау рәсімі өтті. Беделді номинация Қазақстанның Елшісі Сатыбалды Бұршақовқа берілді.
Қазақстандық дипломат өз сөзінде бұл мәртебелі сыйлыққа ие болу еліміздің халықаралық қоғамдастықтағы, атап айтқанда, Еуропалық Одақпен қарым-қатынастағы белсенді рөлін мойындау екенін атап өтті.
2021 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының Бірінші комитетінің отырысы аясында Семей полигонының жабылуының 30 жылдығына орай Қазақстан Республикасы мен Кирибати Республикасы оң нәтижелерді қолдау туралы Бірлескен мәлімдеме жасады. Ядролық қаруға тыйым салу туралы шартқа сәйкес міндеттемелер.
Шарт бойынша оң міндеттемелер ядролық сынақтардан кейін радиациялық ластануға ұшыраған халықты және қоршаған ортаны сауықтыру бойынша көмек көрсету шараларын қарастырады.
Кирибати – ХХ ғасырдың 50-60 жылдарында АҚШ пен Ұлыбританияның ядролық сынақтарының зардаптарынан зардап шеккен Тынық мұхитындағы аралды мемлекет.
2024 жылы Астанада армян киносының күндері өтті. Армян киносы күндерінің ашылуы Астанадағы Kinopark 7 IMAX Keruen кинотеатрында өткен «Армян анимациясының сиқырлы әлемі» анимациялық бағдарламасымен басталды. Сондай-ақ қазақстандық көрермендер режиссер Арман Чилингарянның «Жарық тамшысы» және режиссер Эдгар Багдасарянның «Яша және Леонид Брежнев» фильмдерін тамашалады. Сос Саркисян атындағы «Амазгаин» театрыастаналықтарды Даниил Хармстың шығармалары бойынша қойылған «Лу-Беф» қойылымымен қуантты.
