1,4 млн қазақстандық үстеме жұмыс істеуге мәжбүр
АСТАНА. KAZINFORM – Қазақстанның 1,4 млн жуық халқы үстеме жұмыс істейді. Бұл жұмыспен қамтылғандардың жалпы санының 15,5% құрайды.
Экономикалық зерттеулер институтының дерегінше, бұл адамдар бір жылда аптасына 40 сағаттан артық еңбек еткен, ал Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына сәйкес, жұмыс аптасы 40 сағаттан аспауы керек.
«Үстеме жұмыс істеу тәжірибесінің болуына кәсіпорынның жұмыс процесін ұйымдастырудағы стратегиясы әсер етеді. «Жоғарғы экономика мектебі» ҒЗУ зерттеушілері жұмыс процесін басқаша ұйымдастыратын компаниялардың екі түрін анықтады. Компаниялардың бір тобы бағыну емес, үйлестіру қағидаты бойынша құрылады. Олардың негізгі ресурсы – туындаған мәселелерді шешудің стандартты емес және тиімді жолдарын табу міндеті бар қызметкерлер. Мұндай компаниялардағы жұмыс беруші үшін кеңседе өткізілген сағат саны емес, нәтиже маңызды. Бірақ дәл осындай ұйымдарда үстеме жұмыс қалыпты жағдайға айналады және материалдық немесе мансаптық пайда әкелмейді», - деп түсіндірді Экономикалық зерттеулер институтының өкілдері.
Ал екінші типте – функционалдық иерархия болады, қызметкерлер күнделікті зияткерлік жұмыстармен айналысады және белгілі бір ережелерге сәйкес типтік тапсырмаларды орындайды. Дәл осы жерде үстеме жұмыс позицияны сақтауға және пайда алуға ықпал ететін мәжбүрлі шараға айналады. Әдетте, кеңседегі кідірістер қызметкердің адалдығын растайды және осы типтегі компаниялардағы мансаптық өсуге тек сапалы орындалған міндеттер ғана емес, фирмадағы жұмыс тәжірибесі мен басшылармен қарым-қатынас ықпал етеді.
«Сонымен бірге, қосымша жұмыс себептері жеке адамдардың еңбек етуіне байланысты. Шартты түрде үстеме жұмыс себептерін субъективті және объективті деп бөлуге болады. Субъективті себептерге осындай еңбек ету әдетін жеке таңдау жатады және көбінесе бұл адамның психологиялық ерекшеліктерімен байланысты болады. Осылайша, психологтар үстеме жұмыс істеудің бірнеше ықтимал себептерін ұсынады: жеке тұлғаның отбасылық тәрбиесінің ерекшеліктері; перфекционизм, мақсаттылық және сана сияқты жеке қасиеттер; әртүрлі жеке мәселелер, жағымсыз өмірлік жағдайлар болуы мүмкін», - дейді институт мамандары.
Алайда, көбінесе, үстеме жұмыс істеу себептері объективті себептерге байланысты болады. Қазақстанның еңбек нарығының артық жұмыс істеу жағдайында қызметкерлер көбінесе жұмысынан, сыйақыларынан, лауазымынан және жұмысқа байланысты басқа да ықтимал игіліктерден айырылып қалудан қорқып, үстеме жұмыс істеуге мәжбүр.
«Бұл мәселені шешуде кәсіподақтарға маңызды рөл беріледі. Кәсіподақтардың негізгі қызметі – өз мүшелерінің еңбек және әлеуметтік құқықтары мен мүдделерін қорғау. Бүгінгі таңда Қазақстанда 3 республикалық кәсіподақ бірлестігі, 56 салалық, 35 аумақтық, 370 жергілікті кәсіподақ ұйымдары жұмыс істейді. Өкінішке орай, соңғы 5 жылда жалдамалы жұмысшылардың кәсіподақпен қамтылуы 10%-дан астам төмендеді», - дейді Экономикалық зерттеулер институтының қызметкерлері.
