Адай жылқысын көбейтуге мемлекеттен қолдау керек — фермер
АҚТАУ. KAZINFORM — Маңғыстаулық шаруалар асыл тұқымды Адай жылқысын өз күшімен бағып отыр. Айтуларынша, мемлекеттен ешқандай қолдау жоқ. Сондықтан көбейтуге мүмкіншілік аз.
Сайын Шапағатов ауылының тұрғыны Әлеке Бөлтеков адай жылқысын бағады. Шаруашылығында 50 шақты тұлпары бар.
Адай жылқысын көбейту үшін асыл тұқымды айғырмен будандастырып, құлын алады. Айтуынша, мемлекет тарапынан қолдау болмаған соң шаруалар асыл тұқымды жануарды әркім өз қал-қадерінше қолдан келгенше дамытып келеді.
— Адай жылқысы мәртебесін алғанымызбен қолдау жоқ. Президентіміз айтқандай қолдау болса, адай жылқысына арнап институт ашылса, зерттелсе, оны асылдандыруға жұмыс істесе екен. Қуаңшылық кезінде ғана бір рет көмек берді. Қалған уақытта әркім өз күнімізді өзіміз көріп жатырмыз. Сайын Шапағатов ауылында бәйге алаңына жер берілді, бірақ құрылысы әлі басталған жоқ. Сынақ өткізетін арнайы атшабар алаңын салса дейміз. Жылқы санын көбейтуге үкіметтен қолдау қажет, — дейді атбегі.
Адай жылқысы — Маңғыстаудың қатал, шөлейтті табиғатына төзімді жануар. Ұзақ қашықтыққа тоқтамастан бір тәулік бойы шабатын қасиеті бар. Жүйріктері 40-50 шақырымға шаршамай еркін жетеді.
Суық пен ыстыққа төзімді, қысы-жазы жайылымда жүріп, күтім талғамайды. Еті жоғары сапалы, ет түсімі — 52-58%. Тәулігіне орта есеппен 8-11 литр сүт сауылады. Адай жылқысы негізінен Маңғыстау, Атырау, Ақтөбе облыстарында өсіріледі
Атбегі Әлеке Бөлтековтің тұлпары «Ұлы дала жорығы» марафонына қатысып, 1200 шақырым қашықтықта бірінші келіп, бас бәйгені жеңіп алған. Одан кейін 1300 шақырымды жүріп өтіп, рекорд жаңартты.
Маңғыстау облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы басшысының міндетін атқарушы Ботагүл Құттымұратованың айтуынша, алдымен жануар иесі малдың асыл тұқымды екенін тіркеп, құжат алуы қажет, ал онымен Қазақ мал шаруашылығы және жемшөп өндірісі ғылыми зерттеу институты айналысады.
— Бізде жылқыларды тіркеуге қаражат қарастырылмаған. Қазіргі таңда асыл тұқымды деген сертификаты бар 1 000 бас қана жылқы тіркелген. Президенттің адай тұқымды жылқыға арнайы мәртебе беру туралы тапсырмасымен 2023 жылы Алматы қаласындағы Қазақ мал шаруашылығы және жемшөп өндірісі ғылыми-зерттеу институты «Адай жылқысы популяциясының генетикалық құрылымын заманауи генотиптеу технологиясы негізінде анықтау, жаңа аталық іздерді, типтерді, тұқымды қалыптастыру және сынау» жобасын әзірледі. Жобаны жүзеге асыру үшін жергілікті бюджеттен 50 млн теңгеге қарастырылды. Жоба аясында адай тұқымды 1 000 бас жылқыға генетикалық сараптама жасалып, сертификат беріліп, мемлекеттік асыл тұқымды жылқылар тізіміне енгізіліп, «тұқымдық жетістігі» үшін патент берілген. Маңғыстауда адай жылқысын өсіріп отырған бізге белгілі 4 шаруашылық бар. Басқа да қожалықтар болуы мүмкін, бірақ олар бізбен байланысып, сертификат алуға құлшыныс танытып жатқан жоқ. Малға асыл тұқымды деген сертификат алу — фермерлердің міндеті. Олар өзара ұйымдасып, институттан мамандарды шақыртып, құжат алуы керек. Сол кезде субсидия беріледі, мысалы оның жемшөбіне, жасанды ұрықтандыруға және басқаға қаражат қаралған. Бірақ осы көмекті алу үшін шаруалар қолдағы малының адай жылқысы екенін дәлелдеуі керек. Қазір адай жылқысының мәртебесін көтеру, тұқымын көбейту бойынша Жол картасы жасалып жатыр, оны өзге басқармалармен бірге қолға алдық, соның аясында біраз жұмыс атқарылуы керек, — дейді басқарма бастығының міндетін атқарушы.
Өткен аптада фермерлер мен диқандардың алғашқы форумында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Жылқы шаруашылығы институтын құруды тапсырған болатын.
- Қазақстанда жылқының бірнеше түрі бар. Оның ішінде қазақпен бірге жасап келе жатқан жабының орны ерекше. Кейін оған Қостанай, Көшім және Мұғалжар тұқымдары қосылды. Әрқайсысының өз ерекшелігі бар. Мен бұған дейін Адай жылқысы Маңғыстаудың баға жетпес қазынасы екенін айттым. Оны әлемге таныту үшін нақты шаралар қабылдауды тапсырдым. Қазір Адай жылқысы ресми түрде бөлек тұқым ретінде тіркелді. Бұл арғымақтар Ұлы дала жорығында, басқа да аламан бәйгелерде топ жарып жүр, — деген еді Президент.
Бүгін Ауыл шаруашылығы министрлігі елімізде Қазақ жылқы шаруашылығы және жемшөп өндіру ғылыми-зерттеу институты құрылғанын хабарлады.
