Ғасырлық тарихы бар мешіт: Жаркенттегі қасиетті орынның сыры неде
АСТАНА. KAZINFORM – Жаркенттің орталық мешіті – XIX ғасырдағы бірегей сәулет ескертіші әрі өңірдегі адам өте жиі келетін орындардың бірі. Kazinform тілшісі бұл мешіттің бірегей болуы сыры неде екеніне үңілік көруге тырысты.
Тарихи кешен сонау Х ғасырдың ортасынан бері танымал Жаркент қаласының дәл ортасында орналасқан. Ол арқылы Батыс пен Шығысты жалғастырған Ұлы жібек жолы өтеді. Бүгінгі Жаркент Алматыдан шығысқа қарай 300 шақырым жерде қоныс тепкен.
Бір қарағанда мешіт өзінің айрықша келбетімен көз тартады. Ол көбіне буддистік ғибадатхана немесе көне қытай сарайын еске түсіретіндей. Дегенмен, бұл таң қаларлық жайт емес. Себебі ғибадатхана 1887-1892 жылдары аралығында қытай сәулетшісі Хон Пикенің жобасымен бой көтерген.
Тарихи деректерге сүйенсек, бұл мешітті халықтан жинаған қаржыға бірінші гильдиядағы саудагер Уәлиахун Юлдашев салдыртыпты. Ғимарат Қазақстан мен Орта Азияның сәулет-құрылыс өнерінің ең үздік тәсілдері ескеріле отырып жасалған.
Кешеннің жалпы жобасына бас қақпа, күнделікті бес уақыт намаз оқылатын кіші мешіт, медресе, үлкен жұма мешіті, күйдірілген көк кірпіштен қаланған сәнді дуал қоршау, оңтүстік және солтүстік жағындағы қосымша шағын қақпалар енеді.
Қасбеті шығысқа қараған, оның мұнарасының биіктігі — он тоғыз метр. Күмбездің астындағы бөлмелерде мешіттің бас имамы, мәзім, есепшілер және медреседе дәріс беретін діни ұстаздар отыратын болған. Үлкен дарбаза, қақпаның маңдайшалары әсем безендірілген, ою-өрнектерден және араб әріптерімен жазылған аяттардан тұрады.
Мешіттің жалпы аумағы — 28×54 метр. Ғимаратының биіктігі 14,5 метр, Мешіт 52 бағана тізбегімен айналдыра қоршалған. Арқалығы ағашқа түсірген әсем оймышпен нақышталған. Бұл бағаналардың құрылыс қаңқасын құруда әрі әсемдік көрік беруде мәні өте зор. Бағаналарды құрастыру барысында бірде-бір шеге қолданылмаған. Оларды қиып, қашап қиюластырған. Мұндағы керегеге түсірілген нақышты араб жазуларының өзі әсем өрнек міндетін атқарып тұр. Мешіттің ішіндегі безендірулерден қазақ халқының қошқар мүйіз оюларын да кездестіруге болады.
Кірпіші де айрықша назар аударуға тұрарлық. Оның құрамы әлі күнге дейін зерттеушілер үшін құпия отыр. Мешітке пайдаланылған қыш кірпіштер Қапшағай өңірінің таза құмдарынан таңдалып құйылып, сол жерде кептіріліп, дайындалып, Жаркентке жеткізілген.
Кешеннің бас қақпасында бір-бірімен жалғаса жасалған бөлмелерде ерлер және қыздар медреселері болған. Қыздар медресесі кіші жұма мешітіне жалғасады. Бұл кіші жұма мешітінің ұзындығы — 11, ал ені — 5 метр. Жүз елудей адам сыяды. Мұнда күнделікті бес уақыт намаздар өтелген, Кіші мешіттің барлық жағы дәлізден тұрады. Мешіт дуалдар арқылы оңтүстік қақпаға ұласқан. Ал, ерлер медресесі солтүстік биік қақпамен жалғасады.
Үлкен жұма мешіті 1500-1600 адамға арналған. Он есіктен, жиырма терезеден және көтерме жолдан, яғни, азан шақыратын орынға апаратын баспалдақтан тұрады, Сондай-ақ, мұнда 122 тіреуіш бағана бар. Бұлар өте төзімді әрі биік сары қарағайдан жасалған. Олар Іле Алатауының биік шыңдарында әзірленіп, әбден тазаланып, күнге кептірілген. Одан кейін оларды құрылыс орнына әкелгеннен кейін желіммен тегістеп желімдеп, дәкемен орап тастаған. Сонан соң сыртын қаракөк сырмен қалыңдап сырлап, ұзақ жыл қызмет етуге лайықтаған.
Мешіт екі қабатты: бірінші қабат еркектерге, екінші қабат әйелдерге арналған. Алайда, бүгінде екінші қабаттың кіреберісі ескі баспалдақтардың қауіптілігіне байланысты жабық тұр.
Кеңес өкіметінің кереғар саясатының кесірінен бұл мешіт ғимараты кезінде кино залы, астық қоймасы, тұрғын үй ретінде пайдаланылған. Дегенмен, жаркенттік жұртшылықтың табанды түрде талап етуі, оған сол кездегі Панфилов аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы Ғалым Тұрғанбаевтың мұрындық болуы нәтижесінде, ең бастысы — заманымыздың заңғар қайраткері, қазақтың қалаулы перзенті Дінмұхамет Ахметұлы Қонаевтың қолдауымен осынау тарихи ғимарат халық игілігіне қайта берілді. Бұл — 1978 жылдың 24 наурызы болатын. Содан бері аталған нысан «Жаркент мешіті» сәулет-көркемөнер музейі болып, тарихи-танымдық қызмет атқарып келеді.
«Жаркент мешіті» сәулет-көркемөнер музейіне күн сайын 30-40 турист келіп, «Жетісудың жауһары» атанған осынау сәулет ескерткішін және ондағы тарихи жәлігерлерді қызыға тамашалайды. Олардың қатарында Франция, Сингапур, Жапония, Қытай және өзге де елдердің азаматтары бар. Осылайша, осынау тарихи кешен тек қаланың ғана емес Жетісу өңірінің туристер үшін ең тартымды орындарының біріне айналып отыр.
Айта кетейік, «Қазақстанда мешіттерді кім салады және кім қаржыландырады» деген мақаланы мынау сілтемеден оқи аласыз.
