Қазақ жұрты Әзілхан Нұршайықовты соңғы сапарға шығарып салды
Әзілхан Нұршайықовтың соңғы сапарына жазушының оқырмандары, әдебиет сүйер қауым, үзеңгілес әріптестері, туған жері Шығыс Қазақстан облысынан, сонымен қатар, Алматы облысынан келген арнайы делегация, Алматы қаласы әкімшілігінің өкілдері қатысты.
Қоштасуда Алматы қаласының әкімі Ахметжан Есімов халық атынан, Алматы тұрғындары атынан Әзілхан Нұршайықовтың отбасы мен туған-туыстарына көңіл айтып, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтің көңіл айту хатын оқып берді. "Әзаға - нағыз халық жазушысы еді. Оның әрбір шығармасын жұртшылық қызыға оқитын. Өмірінің соңғы күндеріне дейін қолынан қаламын тастамаған қаламгер өнімді еңбек етіп қана қоймай, халқымызды ынтымақ пен бірлікке шақырып, тәуелсіз еліміздің тілеуін тілеп өтті. Оның шығармалары ізгілікке қандай толы болса, өзінің жаны да сондай нұрлы да мөлдір еді. Мен оның өзіме берген батасын, жазған хаттарын, арамызда болған әңгімелерді ұмытпаймын. Әзағаның өнегелі өмірін, жарқын бейнесін, ғибраты мол шығармаларын халқымыздың да ұмытпасына сенемін. Марқұмның топырағы торқа, жаны жаннатта болсын», -делінген жеделхатта.
Қаралы митингте ҚР Жазушылар одағы басқармасының төрағасы Нұрлан Оразалин: «Биылғы жыл қазақтың руханияты мен әдебиетіне, өнерге оңай соғып тұрған жоқ. Қазақ әдебиеті орны толмас қазаға душар болып отыр. ХХ ғасырдағы ұлттық өнерімізді, ұлттық әдебиетімізді жасаған кешегі алыптарымыздың көзін көрген, ардақтыларымыздан айырылып жатырмыз, бірінен кейін бірі бақилық сапарға аттанып жатыр. Сондай тарландарымыздың бірі, еліміздің ардақтысы, қазақтың аса көрнекті суреткері, абыз ақсақалымыз, өзінің бүкіл саналы ғұмырын халқының рухани тұтастығына, тәуелсіздігіміздің тұғырының берік болуына арнаған, азаттық дейтін киелі ұғымның қадіріне жетіп, қаламын қолынан тастамай, соңғы демі біткенше, еліне, іні-досы Елбасына, бүкіл ат үстінде жүрген азаматтарға, халқына батасын беруден әсте жаңылмаған аяулымыз Әзілхан ағамыз үлкен сапарға аттанып отыр. Әзілхан Нұршайықов ХХ ғасырдың алапатын көзімен көрген, қиындықтарын басынан кешкен, қуанышын, шаттығын қатар атқарған, өз қатарының алды болып, елінің тәуелсіздікке жеткен кезін де көріп, қуанған, шаттанған, мерейі үстем болған санаулыларымыздың бір болған еді. Амал бар ма....»,-деді.
Нұрлан Оразалин қаралы жиында марқұмның отбасына еліміздің жер-жерінен, әр облыс басшыларынан, ҚР Парламент Сенатынан, әр министрліктен, Президент Әкімшілігінен, Премьер-Министр Кәрім Мәсімовтен, ҚР Мемлекеттік хатшысы Қанат Саудабаевтан, Астана қаласы әкімі Иманғали Тасмағамбетовтен, Халық жазушысы Олжас Сүлейменовтен, Әзілхан Нұршайықовтың көзін көрген, әдебиет майданында бірге жүрген бір топ достары, кешегі кеңестер дәуірінде әдебиеттің ауыр жүгін бірге көтеріскен мәскеулік қаламгерлерден толассыз жеделхаттардың келіп жатқандығын айтты.
Жазушының туған жері Шығыс Қазақстан облысы атынан ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Нұртай Сабильянов көңіл айтты.
Қаралы жиында Әзілхан Нұршайықовтың досы, замандасы, филология ғылымының докторы, профессор Тұрсынбек Кәкішев: «Әзілхан қазақ мәдениетінің, оның ішіндегі әдебиеттің шын мәнінде классигі», - деп атап өтіп, «Осы уақыттың ішінде қаншама достарымыздан айырылдық. Соның ішінде Әзілхан досымнан айырылуым жаныма қатты батып отыр. Өйткені, екеуміз жан жүрегімізді жақсы түсінетінбіз. Өмір бойы дәмдес, аралас, дастархандас, сырлас болдық, екеуміздің достық көңіліміз жарасып өтті. Алдыңнан жарылқасын жан досым»,-деді Тұрсынбек Кәкішев.
Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Тұманбай Молдағалиев: «Мен биыл осы трибунада екінші рет сөйлеп тұрмын, үшінші рет сөйлетпесін», -деп тілегін білдіріп, қоштасу өлеңін оқып, көңілін білдірді.
Халыққа өлмес туындылар сыйлаған жазушы Кеңсай зиратына жерленді.
Әзілхан Нұршайықов 12 ақпан күні 89 жасқа қараған шағында дүниеден озды. Ол 1922 жылдың 15 желтоқсанында бұрынғы Семей облысы Жарма ауданының Ақбұзау ауылында дүниеге келген. Ауылдағы орталау мектепті бітіргеннен кейін, Алматыдағы Тау-кен институтының жұмысшы факультетінде, Семейдегі Абай атындағы қазақ педагогикалық училищесінде, одан кейін педагогикалық институтында оқыды. Ұлы Отан соғысына қатысқан. Соғыс кезінде жазушы‑майдангердің өлеңдері, әскери әңгімелері мен очерктері майдандық, республикалық және облыстық газет беттерінде жиі басылып тұрды.
Әзілхан Нұршайықов еңбек жолын мұғалім болып бастаған. 1947-48 жылдары Семей обл. «Екпінді» (қазіргі «Семей таңы») газетінде тілші, жауапты хатшының орынбасары, 1948-49 жылдары «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде бөлім меңгерушісі, 1949-53 жылдары «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінде әдеби қызметкер, жауапты хатшының орынбасары, бөлім меңгерушісі, 1953-56 жылдары Павлодар обл. «Қызыл Ту» газетінің редакторы, 1956-61 жылдары «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінің Павлодар облысындағы меншікті тілшісі, редактордың орынбасары, 1961 -63 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы, «Социалістік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, 1968-73 жылдары Қазақ совет энциклопедиясы бас редакциясында бөлім меңгерушісі, 1973-79 жылдары ҚР Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер болып істеген. Көп жылдар Қазақстан Жазушылар одағы проза кеңесінің, жас әдебиетшілер кеңесінің төрағасы қызметін атқарған.
Әзілхан Нұршайықов шығармашылық жолын ақын және публицист ретінде бастаған. Өлеңдері мен очерк, публицистикалық мақалалары аудандық облыстық, республикалық баспасөзде және соғыс жылдарында майдан газеттерінде жарияланып тұрған. Тың игерушілер өміріне арналған алғашқы очерктер жинағы «Алыстағы ауданда» 1956 жылы жарық көрген. Оның осы тақырыпқа арналған очерктер мен әңгімелер жинақтары «Тың астығы» 1958 жылы, «Ертіс жағасында» 1959 жылы, «Жомарт өлке» 1967 жылы жарияланды. Жастардың өмірін, арманға толы ой-сезімдерін жан-жақты айшықтауға арналған лирикапық повестері «Махаббат жыры» (1964), «Әсем ( 1966), Отан соғысы жылдарындағы жауынгерлердің ерлігін паш еткен «Махмет Қайырбаев» (1967), «Батырдың өмірі» (1969), замандастарымызды интернационалдық рухта тәрбиелейтін «Тоғыз толғау»( 1977), «Невель түбінде» (1977), әдебиетіміздің белгілі қайраткерлерінің шығармашылық қабілетін сомдаған «Автопортрет» (1977), «Екі естелік» (1985) очерк, әңгіме, повесть жинақтары жарық көрді.
Қалың көпшілікке етене жақын «Махаббат қызық, мол жылдар» романы (1970) мен «Ақиқат пен аңыз» роман‑дилогиясы (1973) жазушы шығармашылығының шырқау биігі саналады. Өлмес туындының алғашқысында жастардың қайнаған жастық өмірі туралы баяндалған, бұл роман оқырманның, әсіресе жалынды жастардың ерекше сүйіп оқитын махаббат гимніне айналды. Ал екінші роман‑дилогиясы аты аңызға айналған ұлтымыздың ұлы тұлғасы, жауынгер жазушы Бауыржан Момышұлы туралы жазылған. Осы «Ақиқат пен аңыз» роман‑дилогиясы үшін Әзілхан Нұршайықовқа 1980 жылы Қазақ КСР-інің Абай атындағы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағы берілді.
Орыс тілінде «Песня любви» (1965, 1975, 1982); «Истина и легенда» (1980), «Истина и легенда» (1982) және «Дорогой памяти» (1985) кітаптары жарық көрген. Ә. Нұршайықовтың «Ақиқат пен аңыз» роман-дилогиясы украин ("Дніпро", 1984) және чех (1985) тілдеріне аударылып жарияланды. Бірқатар шығармалары қырғыз, өзбек, тәжік, молдован, татар, якут тілдеріне тәржімаланған. Жазушының шығармалары негізінен Отан соғысы және еңбек ардагерлерінің өмірін үлгі ету арқылы бүгінгі жас ұрпаққа патриоттық, еңбекшілдік, адалдық тәрбиесін беруді басты мақсат тұтады.
Ә. Нұршайықов Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1980), А. А. Фадеев атындағы Бүкілодақтық әдеби сыйлық - күміс медалінің (1987) иегері. 2-дәрежелі Отан соғысы, «Құрмет белгісі» (1957), «Халықтар достығы» (1984), 3-дәрежелі «Даңқ» ордендерімен және «Ерен еңбегі үшін» (1995) медалімен марапатталған.
Халыққа өлмес туындылар сыйлаған жазушының мол мұрасы халық жадында мәңгілік қалары сөзсіз.
Тоқтала кететін жайт, күні кеше қазақтың қадірлі ақыны Қадыр Мырза Әлі дүниеден озғанда: «Жасым тоқсанға тірелгенде артыңдағы інілерің өмірден кетіп жатса, оларға жоқтау жазу қиын екен. Жастардың өмірден озғанына өзің кінәлідей күй кешесің. Жер басып, тірі жүрген соң оларды жоқтамасқа да амал жоқ», ‑ деп күңіреніп еді. Енді әдебиеттегі інісін жоқтаған Әзілхан Нұршайықов та сол келместің кемесіне мінеп, мәңгілік сапарға жол тартты. Қалың қазақты «Қош, Әз‑аға!» дегізіп...