Түркияда туу көрсеткіші күрт төмендеген

АСТАНА. KAZINFORM — Егер туу көрсеткіші қазіргі қарқынмен төмендей берсе, шамамен 40 жылдан кейін Түркияда орташа жас 45 жастан асуы мүмкін, деп ескертті Түркияның статистика институтының (TÜİK) орынбасары Фуркан Метин. Бұл туралы Анадолы агенттігі жазды.

Туу көрсеткішінің төмендеуі жалғасатын болса, 40 жылдан кейін Түркияда халықтың медианалық жасы 45 жастан асып кетуі ықтимал. Бұл туралы TÜİK-тің орынбасары Фуркан Метин мәлімдеді. Оның айтуынша, «1990 жылдары Түркия 20 жастағы жігіт сияқты еді. Ал 45 жастағы Түркияның энергиясы 1990-жылдардағы 20-25 жастағы Түркияның энергиясындай болмайды».

Соңғы жылдары Түркиядағы халық өсу қарқынының айтарлықтай бәсеңдеуі елдің демографиялық құрылымындағы терең әрі қайтымсыз өзгерістерге алаңдаушылық тудырады.

Эксперттер туу көрсеткішінің одан әрі төмендеуі халық санының өсуін ғана бәсеңдетіп қоймай, еңбек ресурстарының азаюына, әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесіне түсетін жүктеменің өсуіне, денсаулық сақтау және егде жастағы адамдарға күтім көрсету шығындарының артуына әкелетінін ескертеді.

Туу көрсеткіші 2014 жылдан бері азайып келеді

TÜİK деректеріне сәйкес, 2001 жылы жалпы туу коэффициенті 2,38 болса, 2014 жылдан бастап біртіндеп төмендей бастады. 2014 жылы 2,19 болса, 2015 жылы 2,16, 2016 жылы 2,11, 2017 жылы 2,08, ал 2018 жылы 2,00 деңгейіне түсті.

2018 жылдан бері туу коэффициенті тұрақты түрде 2,0-ден төмен тұр. 2019 жылы 1,89, 2020 жылы 1,77, 2021 жылы 1,71, 2022 жылы 1,63, 2023 жылы 1,51 болды, ал 2024 жылы тарихи минимумға жетіп, 1,48-ге дейін түсті. Бұл көрсеткіш халықтың табиғи жаңару деңгейі — 2,1 баламасынан едәуір төмен.

Маман-құрылымшалар осы үрдіс жалғаса берсе, Түркияның Еуропалық Одақ елдерімен салыстырғанда төменгі орташа деңгейге түсіп қалуы мүмкін екенін ескертеді.

TÜİK орынбасары Фуркан Метиннің пікірінше, туу коэффициентінің 1,4-ке дейін төмендеуі «қатты алаңдауға» негіз екенін атап өтті. Өткен жылы Түркия ресми түрде «өте қарт мемлекеттер» қатарына қосылды, ал алдағы 25 жылда егде жастағы халықтың үлесі 25%-дан асуы ықтимал.

«Түркия 1990 жылдары 20 жастағы жігіт сияқты еді»

Метин халықтың тез қартаюына назар аударды: «1990 жылдары Түркия 20 жасар жігіт сияқты еді. Егер туу көрсеткіші осы қарқынмен төмендесе, 40 жылдан кейін орташа жас 45 жастан асып кетеді. 45 жастағы Түркияның энергиясы 1990-жылдардағы 20-25 жас аралығындағы Түркияның энергиясындай болмайды».

Ол ел қазірдің өзінде терең демографиялық дағдарысқа ұшырағанын, ал туу көрсеткішінің келесі 10 жыл бойы төмендеуі қайтымсыз үрдіске айналатынын айтты. Егде жастағы халықтың үлесінің өсуі әлеуметтік-экономикалық күрделі мәселелерге әкеліп, қазіргі әлеуметтік қамтамасыз ету жүйесі жұмысын тоқтатады деп ескертті.

«Түркия кесар тілігі бойынша әлемде көшбасшы»

Метин Түркияның кесар тілігі көрсеткіші бойынша әлемде бірінші орынға ие екенін де атап өтті. «Адамдар неке жасын кейінге қалдырады және кесар тілігіне байланысты көп жағдайда екінші, үшінші баланы туа алмайды», – деді ол.

Ол бір баламен шектелетін немесе отбасын құрмайтын адамдардың қартайғанда жалғыздыққа ұшырайтынын ескертті.

– Біз қазір Еуропа елдерінде бұрыннан келе жатқан қартаю мәселелерімен бетпе-бет келіп отырмыз. Қазір біз барғанда әр бесінші үйде жалғыз адам тұрады, оның 35%-ы 55 жастан асқан әйелдер. Отбасы құндылығы егде жаста айқын көрінеді. Бірақ жас кезінде бала тумағанына өкіну, қартайғанда еш көмектеспейді. Өкінішке қарай, біз бұл критикалық шекті өткізіп жібердік, – деді ол.

«Түркия қартая түскен елге айналып барады»

Түркия Ұлттық қорғаныс университетінің әскери-морлық факультетінің деканы, профессор Джемалеттин Шахин елдегі демографиялық дағдарыс соңғы 20 жыл бойы жалғасып келе жатқанын айтты.

Профессор республика жарияланғаннан кейінгі кезеңде мемлекеттік саясат халық санын өсіруге бағытталғанын еске салды.

– Ататүріктің 100 миллиондық Түркия арманы болды, бұл естеліктерде жазылған. 1930 жылы гигиена туралы заңға сәйкес, алты және одан көп бала туған аналар медальмен марапатталып, материалдық көмек алған, ал өз еркімен түсік жасатуға (аборт) тыйым салынған. Сонда белгілі жетістіктерге қол жеткізілді, – деді ол.

Шахин 1950 жылдардың соңынан бастап шетелдік қорлар мен ұйымдардың қолдауымен бұқаралық ақпарат құралдарында туу көрсеткішін төмендету кампаниясы басталғанын, 1963 жылы денсаулық сақтау министрлігіне арнайы баяндама ұсынылғанын, ал екі жылдан кейін отбасы жоспарлау туралы заң қабылданғанын айтты. «Елдің барлық ресурстары халықты азайтуға жұмсалды», – деді ол.

«Жаппай мобилизация қажет»

Профессор демографиялық саясатқа қатысты жаңа шаралар қабылдауды ұсынды. «Тұрғын үй сәулетіне өзгеріс енгізу керек. Балалы отбасыларға арналған 1+1 және 2+1 пәтерлер – шын мәнінде түрме сияқты. Тұрғын үй мәдениетін өзгерту қажет», – деді ол. Сонымен қатар, оқу мерзімін қысқартуды және білім беру жүйесін қайта қарауды ұсынды.

Шахин туу көрсеткішінің төмендеуін тек экономикалық қиындықтармен байланыстыруға болмайтынын атап өтті: «Егер мәселе тек ақшада болса, онда халық Швецияда, Норвегияда, Ұлыбританияда және Германияда өседі. Қазіргі уақытта халық саны бай елдерде емес, бұл мәдениеттің мәселесі. Біз халықтың шектен тыс өсуін қолдамаймыз, бірақ Түркия қартая бастады. Қазірдің өзінде фундук, мақта мен шай жинауға жұмысшылар жетіспейді. Болашаққа алаңдау керек – барлығымыз бірге әрекет етуіміз керек, — деді ол.

Айта кетейік, демографиялық дағдарысқа байланысты Токио 4 күндік жұмыс аптасын енгізген еді.