Газ, инвестиция, логистика - Астана мен Ашхабад байланысының тарихи кезеңі басталды
АСТАНА.KAZINFORM – Жаһандық энергетикалық нарықта маңызды рөл атқаратын Қазақстан мен Түрікменстан ынтымақтастықты тереңдетуге ерекше назар аударады. Түрікменстан Президенті Сердар Бердімұхамедовтің Астанаға мемлекеттік сапары барысында екі ел басшылары алдағы даму жоспарын талқылады. Kazinform агенттігінің аналитикалық шолушысы сапар нәтижесі мен алдағы бастамаларды жан-жақты сараптап шықты.
Сауда айналымын 1 млрд долларға жеткізу жоспарда
Соңғы жылдары Қазақстан мен Түрікменстан арасындағы саяси диалог жаңа белеске көтерілді. Соңғы бір жыл ішінде мемлекет басшылары алты реттен аса кездесті, ал қарашада үшінші ресми кездесу өтті. Мұндай қарқынды байланыс қос елдің жүйелі ынтымақтастыққа бет бұрғанын көрсетеді. Сарапшылар бұл үрдістің бүкіл Орталық Азияда байқалатынын айтады, ал Түрікменстан интеграциялық процесте маңызды рөл атқарып, энергетикалық әлеует пен транзиттік бағыттарды біріктіретін стратегиялық буынға айналып отыр.
Ақордадағы кездесуде Қасым-Жомарт Тоқаев еліміз Түрікменстанды стратегиялық серіктес және бауырлас мемлекет санайтынын жеткізді.
— Бізді ғасырлардан жалғасып келе жатқан достық, ортақ тарих, тіл мен мәдениет біріктіреді. Мемлекеттеріміз арасындағы сауда-саттық, экономикалық ықпалдастықтың басқа да түрлері және мәдени-гуманитарлық байланыстар қарқынды дамып келеді. Екі ел серіктестігінің ауқымы мен сапасына көңіліміз толады деп айтуға негіз бар. Бұл ынтымақтастық стратегиялық сипатқа ие. Дегенмен алға қадам басу қажет, — деді Қазақстан Президенті.
Сердар Бердімұхамедов қонақжайлық танытқаны үшін Қасым-Жомарт Тоқаевқа алғыс айтты.
— Сізге түрікмен халқының Ұлт көшбасшысы, құрметті Гурбангулы Бердімұхамедовтің сәлемін жеткізуге рұқсат етіңіз. Бүгінде Түрікменстан мен Қазақстанның қарым-қатынасы достық, бауырластық және тату көршілік қағидаттары негізінде дамып келеді. Өзара ықпалдастығымыз саяси-дипломатиялық, сауда-экономикалық және мәдени-гуманитарлық салаларды қамтиды, — деді Түрікменстан Президенті.
Кездесу барысында энергетика, өндірістік кооперация, ауыл шаруашылығы, IT, білім беру және медицина салаларындағы бірлескен жобаларға ерекше назар аударылды. Кездесудің қорытындысында Қасым-Жомарт Тоқаев пен Сердар Бердімұхамедов Бірлескен мәлімдемеге қол қойды.
Деректерге сүйенсек, соңғы екі жылда екіжақты сауда айналымы 500 млн доллардан асқан. Алдағы уақытта қос тарап 1 млрд долларлық сауда айналымына қол жеткізуді мақсат етіп отыр. Қазақстанда 140-қа жуық Түрікмен капиталы қатысқан компания табысты жұмыс істеп келеді, ал Қазақстаннан Түрікменстан экономикасына инвестициялар көлемі 120 млн долларға жеткен.
«Сыртқы саяси зерттеулер институты» АҚ Басқарма төрағасының орынбасары Манарбек Қабазиевтің айтуынша, қазір екі ел энергетикадан логистикаға дейін тығыз ынтымақтастық орнатты.
— Осындай кездесулер өзара әрекеттестікті жаңа деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Екі ел тек қысқа мерзімді жобаларға емес, ұзақ мерзімді бастамаларға да мүдделі. Сауда-саттықты дамыту мақсатында екі елде сауда үйлерін құру және тікелей коммерциялық әуе рейстерін ашу мәселелері қарастырылды. Сонымен қатар автожол инфрақұрылымын үйлестіру жұмыстары да назарда, — деді Манарбек Қабазиев.
Транзиттік және энергетикалық ынтымақтастық
Қазақстан мен Түрікменстан Еуразияның негізгі транспорттық және энергетикалық бағыттарының қиылысында орналасқан. Елдердің мұнай, газ, уран және басқа да стратегиялық ресурстарға бай болуы, Түрікменстанның бейтарап саясаты мен Қазақстанның көпвекторлы бағыты сенім мен бірлескен бастамаларға берік негіз қалайды.
Аталған факторлар Солтүстікті Оңтүстікпен, Шығысты Батыспен байланыстыратын логистикалық және энергетикалық хабқа айналдырады. Мультимодальды дәліздерді дамыту, порттарды цифрландыру әрі Каспийдегі транзиттік орталықтарды құру Қазақстан мен Түрікменстанды өңірлік интеграцияның көшбасшылары етеді.
— Қазір транзиттік және транспорттық сала стратегиялық маңызға ие. Мұнда «Қазақстан — Түрікменстан — Иран» теміржолы ерекше рөл атқарады, ол Солтүстік — Оңтүстік транспорттық дәлізінің маңызды буыны. Биыл 10 айда тасымал көлемі 1,5 млн тоннаға жетіп, 14%-ға өскен. Тарифтерді оңтайландыру, әкімшілік рәсімдерді жеңілдету бойынша шаралар қабылданып жатыр. Шекара маңындағы инфрақұрылым белсенді дамып, өткізу пункттері жаңартылды. Туркменбашы — Гарабогаз — Қазақстан шекарасы бағытындағы жол инфрақұрылымын біртіндеп үйлестіру мәселесі шешіліп келеді. Каспийдегі Ақтау, Құрық және Түркменбашы порттарының транспорттық-логистикалық мүмкіндіктерін контейнерлік тасымалды арттыру үшін толық пайдалану туралы келісім жасалды, — деп хабарлады Президент.
Сонымен қатар келіссөздер барысында Ауғанстан арқылы Оңтүстік Азияға бағытталған теміржол желісін салу перспективалары қаралды. Тараптар энергетика саласындағы бірлескен жобаларды талқылады, газ өңдеу және газ тасымалдау инфрақұрылымын дамыту саласындағы жобалар бойынша ынтымақтастықты жалғастыруға келісті. Бұған өткен жылы қол қойылған газ саласындағы стратегиялық ынтымақтастық туралы келісім негіз болып отыр.
— Энергетика — екіжақты ынтымақтастықтың басым бағыттарының бірі. Түрікменстан осы бағытта ынтымақтастықты жалғастыруға дайын. Сондай-ақ, Түрікменстан электроэнергетика және химиялық өнеркәсіп саласында серіктестікті арттыру мүмкіндіктеріне ие екені атап өтілді. Біздің өзара әрекеттестіктің стратегиялық құрамдас бөлігі — транспорт пен логистика. Қазіргі геосаяси және геоэкономикалық жағдайларда Шығыс — Батыс және Солтүстік — Оңтүстік бағыттарындағы қолданыстағы транзиттік дәліздерді белсенді пайдалану мәселесі ерекше маңызды, — деді Сердар Бердімұхамедов елдің ұзақмерзімді ынтымақтастыққа дайын екенін растай отырып.
Сарапшылардың пікірінше, Қазақстан мен Түрікменстан арасындағы энергетикалық және транспорттық ынтымақтастық жалпы аймақтық экономикалық кеңістік құрудың негізі болуы мүмкін.
— Бұл қадам логикалық әрі стратегиялық тұрғыдан дұрыс көрінеді. Түрікменстанда үлкен табиғи газ қоры бар. Оны жаһандық нарықтарға жеткізу мүмкіндіктері бүкіл Орталық Азия үшін перспектива ашады. Қазақстан өз кезегінде мұнай өндіру мен тасымалдауда елеулі әлеуетке ие, сонымен қатар энергетикалық ресурстар транзиті үшін дамыған инфрақұрылым бар. Нәтижесінде екі елдің ерекше тандемі қалыптасып, ол жалпы аймақтық экономикалық кеңістік құрудың іргетасы бола алады, — дейді саясаттанушы Фархад Қасенов.
Қандай келісімдерге қол қойылды?
Қазақстан мен Түрікменстанды жаһандық саясаттағы ерекше ұстаным біріктіреді. Түрікменстан 1995 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарымен тұрақты бейтараптығы халықаралық деңгейде мойындалды және бұл бағыт оның сыртқы саясатының негізіне айналды.
Мемлекет басшысының айтуынша, Астана мен Ашхабадты көптеген өңірлік және халықаралық мәселелерді дамытуға қатысты ортақ көзқарас біріктіреді. Ғаламдық тұрақсыздық жағдайында осындай әрекет моделі екі елге стратегиялық серіктестікті нығайтуға мүмкіндік беретін біртұтас факторға айналады.
Қасым-Жомарт Тоқаев Сердар Бердімұхамедовтің жаңа формациядағы беделді мемлекеттік қайраткер, прогрессивті әрі мықты көшбасшы ретінде мемлекеттілікті, әлеуметтік-экономикалық әлеуетті және Түрікменстанның халықаралық позицияларын жүйелі түрде нығайтып келе жатқанын ерекше атап өтті.
— БҰҰ Бас Ассамблеясы қолдаған Түрікменстанның 2025 жылды Халықаралық бейбітшілік пен сенім жылы деп жариялау бастамасы — елдің жауапты және белсенді ұстанымының айқын дәлелі, — деді Қазақстан Президенті.
Мемлекет басшысы Түрікменстан басшылығының Ашхабадты дипломатия, бейбітшілік пен тұрақтылық орталығы ретінде нығайтуға бағытталған күш-жігеріне жеке тоқталды. Бауырлас елдердің достығын, өзара түсіністігін және стратегиялық серіктестігін нығайтуға қосқан үлесі үшін Қасым-Жомарт Тоқаев Түрікменстан Президентін «Алтын Қыран» орденімен марапаттады.
Тараптар мәдениет саласында жан-жақты ынтымақтастықтың, фестивальдер, гастрольдер және басқа да бірлескен іс-шараларды өткізу қажеттілігін атап өтті. Ғылыми білім беру және жастардың байланыстарын дамыту перспективалары да талқыланды.
— Қазақ қоғамы Астанада өткен Түрікменстан мәдениет күндерін және ұлы түрікмен ойшылы Махтумқұли Фрагиға арналған ескерткіштің 300 жылдық мерейтойына орай ашылуын жылы қабылдады. Халықтарымыздың достығы мен өзара құрметінің тағы бір символы ретінде Абай ескерткішінің Ашхабадта ашылуы болды, — деп атап өтті Қазақстан Президенті.
Келіссөздер қорытындысы бойынша 11 үкіметаралық және ведомствоаралық құжатқа қол қойылды. Олардың қатарында Қазақстан Республикасы Президентінің Телерадиокешені мен Түрікменстанның Теледидар, радио және кинематография жөніндегі мемлекеттік комитеті арасындағы ақпарат саласындағы ынтымақтастық туралы келісім бар. Бұл өңірде бірлескен ғылыми зерттеулер жүргізу және медиаортаны дамытуға жаңа мүмкіндіктер ашады.
Осылайша, екі ел аймақтық саясатта табысты болу үшін нарық пен инфрақұрылымды бірлесе пайдаланып отыр. Сенімге, прагматизмге және мәдени құндылықтарға негізделген ынтымақтастық геосаяси артықшылықтар мен бай ресурстарды нақты жобаларға айналдырып, өңірдің әлемдік аренадағы орны мен болашақ ұрпақ үшін тұрақты дамуын қамтамасыз етеді.