Ядролық сынақтарға 80 жыл: Өткеннен сабақ алып, бейбіт болашақ құру маңызды
АСТАНА. KAZINFORM — Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне орай, ҚР Премьер-министрінің орынбасары — Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу және Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарт ұйымының Атқарушы хатшысы Роберт Флойд бірлескен мәлімдеме жасап, ядролық сынақтардан азат әлем құруға бейілдігін растады.
— 1991 жылы 29 тамызда Қазақстанның Семей сынақ полигонын жабу шешімі айтарлықтай саяси серпін беріп, 1996 жылы Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шартты (ЯСЖТШ) қабылдануына әкелген жаһандық күш-жігерде шешуші рөл атқарды. Сол сәттен бастап Қазақстан шарт пен оны тексеру режимін дәйекті түрде қолдап келеді. Соңғы жылдары ЯСЖТШ-ны әмбебаптандыру бағытында айтарлықтай жетістіктер болды. Бүгінгі күні шартқа 187 мемлекет қол қойып, 178 ел ратификациялады. Біз барлық мүдделі тараптың бірлескен күш-жігеріне сүйеніп, оны әмбебаптандыру мен күшіне енгізу үшін жұмысымызды жалғастырып келеміз. Шарттың әрбір қосымша міндеттемесі ядролық сынақтарға қарсы белгіленген қуатты норманы нығайтуға қызмет етеді, — деп жазылған мәлімдемеде.
Сонымен бірге, тараптар ЯСЖТШ бойынша верификациялық режимді аяқтаудағы ілгерілеушіліктің жалғасып келе жатқанын да атап өтті. Қазіргі уақытта бүкіл әлем бойынша сертификатталған 307 нысаны бар желі (293 бақылау станциясы және 14 радионуклидті зертханалары) 90 пайыздан астам аяқталды. ЯСЖТШҰ Халықаралық бақылау жүйесі бейбітшілік пен қауіпсіздікке, сондай-ақ бейбіт ғылыми жобаларға ықпал ететін бірегей жаһандық актив болып отыр. Қазақстанның ЯСЖТШ тексеру режимін нығайтуға қосқан практикалық үлесі ХБЖ аясында орналасқан бес станцияда айқын көрінеді.
— Біз сондай-ақ Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарт ұйымы жоспарлаған ең ірі практикалық жаттығулар — IFE26 (Кешенді далалық инспекциялық жаттығулар) өткізілуін асыға күтеміз. Бұл осыған дейін Қазақстанда өткен IFE08 және Иорданияда өткен IFE14 жаттығуларынан кейінгі үшінші ауқымды шара болмақ. Шарт күшіне енген соң, осындай инспекциялар тексеру режимінің аса маңызды бөлігіне айналады және ядролық сынақтың шынымен болған-болмағанын нақты анықтауға мүмкіндік береді, — дейді тараптар.
Қазақстан жаһандық ядролық қарусыздану мен таратпау ісінің жақтаушысы ретінде 2024 жылы Ядролық қаруды таратпау туралы шартқа қатысушы мемлекеттердің 11-ші шолу конференциясына дайындық комитетінің екінші сессиясын және 2025 жылғы наурызда Ядролық қаруға тыйым салу туралы шартқа қатысушы мемлекеттердің үшінші конференциясын табысты түрде басқарды.
— Біз бүгін барлық мемлекетті 2025 жылы 3 қыркүйекте Нью-Йоркте Біріккен Ұлттар Ұйымының штаб-пәтерінде өтетін Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне арналған Бас Ассамблеяның Жоғары деңгейдегі пленарлық отырысына қатысуға шақырамыз. Біз барлық мемлекетті ядролық сынақтарға қатысты қолданыстағы мораторийлерді қолдауға және мүмкіндігінше, бекітуге үндейміз. ЯСЖТШ-ға әлі қол қоймаған немесе ратификацияламаған мемлекеттерді шартқа тездетіп қол қоюды және оны ратификациялауды өтінеміз. Шарттың күшіне енуі үшін ратификациялары шешуші мәнге ие 2-қосымшада көрсетілген мемлекеттерді осы маңызды қадамды жасай отырып, ядролық қаруды таратпау мен қарусыздануға өз бейілдігін танытуға кеңес береміз, — дейді қазақстандық министр мен ұйым хатшысы.
Олар БҰҰ Бас Ассамблеясының Төрағасы мен БҰҰ Бас хатшысының Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күніне орай жолдауларын құптады және барлық мүдделі тарапты, оның ішінде дипломаттарды, ғылыми ортаны, БАҚ және үкіметтік емес ұйымдарды ядролық сынақтарға байланысты апатты қатерлер туралы кеңінен құлақтандыруға шақырды.
— Бұл шешуші сәт. 2025 жылы БҰҰ Жарғысының күшіне енуі, алғашқы ядролық сынақ, сондай-ақ Хиросима мен Нагасаки қалаларына жасалған ядролық шабуылдар секілді бірқатар 80 жылдық маңызды оқиғаларды атап өтеміз. Біз өткеннен сабақ алып, бейбіт және қауіпсіз болашақты құру жолындағы ортақ ниетімізді қайта растауымыз қажет. Сонымен бірге, келесі жылы ЯСЖТШ-ға қол қоюдың ашылуының 30 жылдығын атап өтуді асыға күтеміз. Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу шартын күшіне енгізу, ядролық сынақтардың заңды түрде және біржола тоқтатылуына қол жеткізу және ядролық қарудан азат болашаққа ұмтылу — бәріміздің ортақ міндетіміз, — деп жазылған мәлімдемеде.
Айта кетейік, БҰҰ Бас ассамблеясы 2009 жылдың 2 желтоқсанында 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні ретінде жария етті. Атаулы күнді белгілеу туралы ұсыныс қазақ елі тарапынан жасалған еді. 1991 жылы дәл осы күні Қазақстан біржақты тәртіппен Семей полигонындағы ядролық сынақтарды тоқтатқан болатын.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің X парақшасында кейінгі ұрпақтың жарқын болашағы үшін бейбітшілікті нығайту керектігін жазды.
