30 қараша. Жылнама

Kazinformоқырман назарына 30 қарашаға арналған атаулы күндер мен есте қалар оқиғалар күнтізбесін ұсынады. 

АТАУЛЫ КҮНДЕР

Дүниежүзілік үй жануарлары күні

Идея 1931 жылы Флоренцияда (Италия) өткен табиғатты қорғау қозғалысын жақтайтындардың Халықаралық конгресінде алғаш рет айтылды. Көптеген экологиялық ұйымдар, табиғатты қорғау қоғамдары хайуанаттарды, соның ішінде үй жануарларын аялауға шақыратын жаппай шара ұйымдастыруға дайын екенін білдірді.

Химиялық қару құрбандарын еске алу күні

Бұрын Химиялық қару құрбандарын еске алу күні 29 сәуірде аталып өтетін. Өйткені, 1997 жылғы сәуірдің 29-ында Химиялық қаруды әзірлеу, өндіру, жинау және қолдануға тыйым салу және оны жою туралы конвенция күшіне енген. Химиялық қаруға тыйым салатын конвенцияға әлемдегі барша ел қосылды деуге болады. 2015 жылы Химиялық қаруға тыйым салу ұйымының кезекті сессиясында 29 сәуірді ХҚТҰ құрылған күн ретінде атап өтіп, Химиялық қару құрбандарын еске алу күнін 30 қарашаға ауыстыру туралы шешім қабылданды.

Халықаралық ақпаратты қорғау күні (Компьютерлік қауіпсіздік күні)

Бұл атаулы күнді алғаш рет 1988 жылы Американың Компьютерлік жабдықтар қауымдастығы жариялаған. Осы жылы құрастырушысы Морристің атанған «вирустың» бірінші жаппай эпидемиясы тіркелген. Компьютерлік қауіпсіздік күнінің мақсаты — пайдаланушыларға өз компьютерлері мен онда сақтаулы ақпаратты қорғау қажеті туралы еске салу. Міндеті — компьютерлік қауіпсіздік мәселелеріне қатысты ақпарат тарату.

ЕСТЕ ҚАЛАР ОҚИҒАЛАР

1970 жылы Екібастұзда (Павлодар облысы) «Богатырь» разрез кешені пайдалануға берілді. Әлемдегі ең ірі деп танылған «Богатырь көмір» компаниясының разрезі энергетикалық шикізаттың сенімді жеткізушісі. Оның көмірімен Қазақстанның — 11, Ресейдің — 6 электр стансасы жұмыс істейді.

1970 жылы «Атаманның ақыры» кинокартинасы прокатқа шықты. Фильм 1920 жылдары Қазақстанда болған шынайы тарихи оқиға желісімен түсірілген. «Атаманның ақыры» — аты аңызға айналған режиссер Шәкен Аймановтың туындысы. 1972 жылы сценарий авторы Андрей Михалков-Кончаловский, Эдуард Тропин және актер Асанәлі Әшімов ҚазКСР мемлекеттік сыйлығына ие болды.

2004 жылы Қостанай облысының Арқа стансасында «Хромтау-Алтынсарин» жаңа темір жол желісі бойынша қозғалыс басталуының салтанатты рәсімі болып өтті. Бұл жол еліміздің солтүстігінен батысына көлік қатынауы қашықтығын 2 мың шақырымға дейін қысқартып, тасымалданатын жүктердің бағасындағы көліктік қосымшаларды азайтады. Астық, мұнай, металл және Ақтау теңіз айлағы арқылы өтетін халықаралық қатынастағы басқа да жүктерді экспорттық тасымалдаудағы жол ұзақтығын шектейді. Тиісінше, сол жерден жан-жаққа қиыстырылған көліктік дәлізбен Азияға, Кавказ елдеріне, Шығыс және Орталық Еуропаға жол ашылады. Жолдың жалпы ұзындығы — 403,9 шақырым. «Хромтау-Алтынсарин» жобасының құны шамамен 30 миллиард теңгеге бағаланған. Бұл соманың 25,5 миллиард теңгесін республикалық бюджет, ал қалған 4 миллиард теңгеден астамын «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясы салды.

2011 жылы Алматы ресми түрде 2017 жылғы 28-ші Бүкіләлемдік қысқы Универсиада астанасы болып жарияланды.

2012 жылы Қазақстан елордасы түркі әлемінің мәдени астанасы эстафетасын түріктің Эскишехир қаласына табыстады.

2014 жылы даңқты балуан, 1980 жылғы грек-рим күресінен Олимпиада чемпионы Жақсылық Үшкемпіров «Әлемнің үздік балуаны» атағына ие болды. Бұл марапатты әйгілі спортшыға «Бірлескен күрес әлемі» деп аталатын халықаралық күрес федерациясы табыстады.

2014 жылы Astana Opera театрының солисі Салтанат Ахметова П. Чайковский атындағы Мәскеу консерваториясының Үлкен залында өткен «Үлкен опера» жобасының финалында бірінші орынды жеңіп алды.

2015 жылы Астанада Қазақстанның 1992 жылы шығарылған пошта маркаларының көрмесі өтті.

2015 жылы Қазақстан Ұлттық банкі номиналы 20 000 теңгелік банкнотты айналымға шығарды. Жаңа банкнот — қазақстандық теңгенің ең қорғалған ақша белгісі, әлемдегі ең қорғалған банкноттардың бірі.

2016 жылы Астанада Қазақстанның арбитраждық палатасы құрылды.

2017 жылы танымал қазақ әншісі Димаш Құдайбергенге Fashion night gala марапаттау салтанатында «Инновация заманының лидері» сыйлығы берілді.

2020 жылы Семей қаласында «Duxbery» арнайы бағдарламасының арқасында зағип жандар үшін Брайль қарпімен терілген алғашқы кітаптар жарыққа шығарылды. Олар — Абайдың «Ескендір», «Масғұт» және «Әзім туралы аңыз» шығармалары, сондай-ақ ұлы ойшыл И. Крыловтан аударған мысалдар.

2020 жылы Қазақстанда Мұнай-газ машиналарын жасауды дамытудың Халықаралық орталығын құру туралы келісімге қол қойылды. Орталық жұмысының мақсаты — жаңа өнеркәсіптік кәсіпорындар мен сервистік орталықтар ашу арқылы Қазақстанның мұнай-газ саласы үшін тауарлар өндірісін оқшаулау, инвестициялық қызметті қолдау.

2021 жылы ÓMIR SHEJIRESI коллекциялық монеталары айналымға шықты. Номиналы 777 және 7 777 теңгелік алтын жалатылған күміс монеталар «Сиқырлы нышандар» сериясын жалғастырады. Әдеттегі стандартқа жатпайтын номиналдардың сандық белгілері монета өндірісінде алғаш рет қолданылған.

«ÓMIR SHEJIRESI» (өмір шежіресі) — түркі халықтарының өнерінде жиі кездесетін нышандардың бірі, екі әлемнің — Жер мен көктің шартты-символикалық өзара байланысын білдіретін шежірелік жазу.

Көне түркілердің дүниетанымында өмір ағашы жерді тамырымен, ал тәжі аспанды ұстап тұрған, онда Күн мен жарықтың символы ретінде алтын жұмыртқа салатын қасиетті Самұрық құс өмір сүрген.

2021 жылы елордада ұлы ойшыл, ғұлама Әбу Насыр әл-Фарабиге ескерткіш орнатылды. Ғұлама мүсіні қола мен граниттен жасалған, биіктігі — 9,5 метр. Авторлық топ құрамында мүсіншілер — А. Бүркітбаев, Д. Сарбасов, Қ. Бегулиев, А. Тоқбаев және Д. Үсенбаев бар.

2023 жылы Қазақстан үкіметі «Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің үкіметтері арасындағы туризм саласындағы ынтымақтастықты дамыту туралы келісімге қосылу туралы» қаулы қабылдады. 2022 жылдың қыркүйегінде Самарқанд қаласында Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекеттердің үкіметтері арасында туризм саласындағы ынтымақтастықты дамыту туралы келісімге қол қойылды.

2023 жылы Қызылорда Темірбек Жүргеновтің туғанына 125 жыл толуын атап өтті. Жүргеновтің өмірі мен қызметін Қызылорда облысында насихаттайтын ауқымды іс-шаралар 2023 жыл бойы жалғасып, жүздеген мың көрермен мен қатысушыларды тартты.

Орталық Азия елдеріндегі мәдени революция оның есімімен байланысты. Халық ағарту министрі ретінде ол аймақтағы бастауыш және орта білім беруді жолға қоюға байланысты мәселелерді шешуге зор күш жұмсады. Оның арқасында Алматыда Қазақстанның және бүкіл Орталық Азияның алты ірі жоғары оқу орындарының құрылысы басталды.

Түркі халықтарының ұлттық мәдениетін қалыптастыруға және дамытуға қосқан баға жетпес үлесі үшін 2023 жыл Темірбек Жүргенов жылы болып жарияланды.

Сондай-ақ, Жүргенов қазақ ұлттық операсының, кино өнері мен қазақ драматургиясының орасан зор дамуына ықпал етті, қазақтардың ауызша-поэтикалық шығармаларының көптеген туындыларын жинап, жазды. 1924 жылы ол Қазақстанның импровизатор ақындарының «Терме» атты алғашқы әндер мен өлеңдер жинағын шығарды.

Жүргеновтің еңбектерінде Қазақстан тарихының проблемалары көрініс тапты, бірқатар халық композиторларының шығармашылығы бағаланды.

2024 жылы Семейдегі жаңартылған Бейбітшілік аралында қалалық дәстүрлердің жаңғыруы мен туристік инфрақұрылымның дамуының басты символдарының бірі — балалар теміржолы ресми түрде ашылды. Сондай-ақ, онда балалар ойын алаңдары мен спорт алаңдарын қамтитын жаңа қоғамдық кеңістік ашылды. Барлық ойын алаңдары жаңа жаттығу жабдықтарымен жабдықталды.