5 қазан. Жылнама
Kazinform оқырман назарына 5 қазанға арналған атаулы күндер мен есте қалар оқиғалар күнтізбесін ұсынады.
АТАУЛЫ КҮНДЕР
Дүниежүзілік мұғалімдер күні
1994 жылы ЮНЕСКО құрған оның миссиясы қоғамдағы мұғалімдердің орнына назар аудару. Бұл халықаралық күннің датасы кездейсоқ таңдалған жоқ: 1966 жылы 5 қазанда ЮНЕСКО және Халықаралық еңбек ұйымы шақырған конференцияда мұғалімдердің еңбек жағдайларын анықтайтын бірінші халықаралық құжат — «Мұғалім мәртебесі туралы» ұсыным қабылданды.
Қазақстанда мұғалімдер күні
2023 жылдан бастап Қазақстанда 5 қазанда мұғалімдердің кәсіби мерекесі — Мұғалімдер күні аталып өтеді. Тиісті қаулыны Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдады. Бұл датаны мерекелеу дүниежүзінің 100-ден астам елінде 5 қазанда атап өтілетін Дүниежүзілік мұғалімдер күнімен синхрондалады.
ЕСТЕ ҚАЛАРОҚИҒАЛАР
1868 жылы Талдықорған қаласы өз тарихын бастады, сол аттас қыстауда (қыстау) Гавриловское ауылы іргетасы қаланып, бірте-бірте шағын қалашыққа айналды. 1920 жылы елді мекен Талды-Қорған (қазақша «тал қорған» дегенді білдіретін «Талдықорған» түпнұсқа сөзінің орысша баламасы) деп аталды.
30-шы және 40-жылдардың басында ауыл Талды-Қорған облысының орталығы болса, 1944 жылдан бастап толыққанды қалаға айналды. 1967 жылдың өзінде қала бүкіл облыс орталығына айналды. 2001 жылдың 22 қыркүйегінде Алматы облысының астанасы Алматы қаласынан Талдықорғанға көшіріліп, бұл дата қаланың жандануының бастауы болды. 2022 жылдың 8 маусымынан бастап қала Жетісу облысының әкімшілік орталығына айналды.
1930 жылы Алматыда Қазақ ауыл шаруашылығы институты (қазіргі Қазақ мемлекеттік аграрлық университеті) ашылды.
Бастапқыда институтта 2 факультет (астық және техникалық дақылдар), 11 кафедра болды, онда 131 студент білім алды, 42 оқытушы жұмыс істеді. Алғашқы бітіру 1933 жылы болды — 78 адам жоғары білім алды (оның ішінде 20 қазақ), оның 51-і агроном, 27-і жеміс-көкөніс өсіруші.
1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында АӨСШК шақыру идеясы алғаш рет айтылды.
Бастаманың мәні Азия континентінде қауіпсіздікті қамтамасыз етудің тиімді және әмбебап құрылымын құруға ұмтылу болды, мұнда әлемнің басқа аймақтарынан айырмашылығы, ұқсас механизм әлі қалыптаспаған.
Жаһандық дамудың күрделі жағдайында АӨСШК-нің институционалдық қалыптасуы мен нығаюының алдында ұзақ талқылаулар, пікірталастар және ортақ негіздерді қажырлы іздеу болды. Бірінші кездесу 1993 жылы сәуірде өтті.
1993 жылы Алматы қаласында қазақтың ақыны, жазушысы, аудармашысы Жұмекен Нәжімеденов (1935-1983) тұрған үйге ескерткіш тақта орнатылды.
Нәжімеденов Жұмекен Сабырұлы — Қазақстан Республикасы Гимнінің мәтінінің авторы. «Менің Қазақстаным» әнінің сөзін ол шығармашылық жолының басында, 21 жасында жазған. Одан кейін композитор Шәмші Қалдаяқов «Менің Қазақстаным» поэмасына музыка жазды. Жамал Омарованың орындауындағы ән көпшіліктің көңілінен шықты, әнұранға айналды. Жұмекен Нәжімеденов шығармалары көптеген тілдерге аударылып, жарық көрді. Өз кезегінде ақын А.Вознесенский, Е.Евтушенко, Н.Хикмет және басқалардың шығармаларын қазақ тіліне аударған.
2007 жылы Душанбеде ТМД-ға мүше мемлекеттердің көші-қон органдары басшыларының кеңесі құрылды. Оның құрамына Қазақстан, Ресей, Беларусь, Әзірбайжан, Армения, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан көші-қон органдарының басшылары кіреді. Кеңес Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының салалық ынтымақтастығы органы болып табылады және көші-қон саясаты саласындағы өзара іс-қимылды үйлестіруді және мәселелерді шешуді қамтамасыз етуге арналған.
2011 жылы Гомель қаласында Қазақ киносының күндері өтті. Ашылу салтанатына режиссер Сергей Бодров, Иван Пассер және Талғат Темёнов триосының «Көшпенді» тарихи драмасы таңдалды. Сонымен қатар, көрермен назарына «Қазақфильм» киностудиясының үздік фильмдері, соның ішінде «Кардиограмма» драмасы мен «Махаббат ирониясы» романтикалық комедиясы ұсынылды.
2012 жылы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Орталық коммуникациялар қызметі құрылды, оның негізгі мақсаты мемлекеттік органдардың ақпараттық жұмысында өзара іс-қимылдың тиімді тетігін құру, сондай-ақ мемлекеттік органдардың өзара тиімді әрекеттесуі үшін жағдай жасау болып табылады. агенттіктер мен бұқаралық ақпарат құралдары. Орталық коммуникациялар қызметінде тұрақты түрде өткізілетін брифингтер Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының өзекті мәселелері бойынша мемлекеттік органдар өкілдері мен жұртшылықтың журналистермен байланысының негізгі алаңына айналды.
2013 жылы Көкшетауда өткен халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияда хан Абылайдың ұрпақтары ұлы бабаның бюстін сыйға тартты. Хан ұрпақтарының өкілі конференцияны ұйымдастырушыларға Қазақстанда бүкіл қазақ халқының ата-бабаларының есімдері құрметпен аталып жатқаны үшін алғысын білдірді. Абылай (1711-1781) — бүкіл қазақ хандығының ханы, бүкіл жүздер мойындаған, Көркем Уәли-Сұлтанның ұлы, Абылай ханның немересі Қаншер, Барақ ханның ұрпағы (9-буында).
2016 жылы басты кейіпкерге аман қалуға және үйіне қайтар жолдағы қиын сынақтарды жеңуге көмектесетін ана махаббатының күші туралы хикаяға негізделген «Анаға апарар жол» фильмі «Еуразия көпірі» фестивалінің Гран-приін алды. Үздік әйел рөлі жүлдесі басты кейіпкерді сомдаған Алтынай Нөгербекке бұйырды. Фестиваль қонақтары мен қатысушылары Ресей, Украина, Беларусь, Италия, Германия, Сербия, Қазақстан, Қытай, Оңтүстік Корея, Бельгия, Үндістан, Арменияның кинематографистері болды.
2018 жылы Амангелді ауданындағы Амангелді Иманов мұражайына Кейкі батырдың бюсті әкелінді, оны жасауда венгр антропологтары еңбек етті. Ұлттық қаһарманның келбетін анықтау және қалпына келтіру жұмыстарын Венгрия астанасы Будапештте бас директор Золтан Корсостың жетекшілігімен жаратылыстану ғылымдары мұражайының мамандары жүргізді. Батырдың бюстін Алматыдан жергілікті кәсіпкер Таңатар Ахметов әкелген. Сондай-ақ, Венгрия мен Ресейдің Мәдениет министрліктерінен сақталған және тапсырылған құжаттарды мұражайға сыйға тартты.
2019 жылы Алматыда халық жазушысы, қоғам және саяси қайраткер, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, Қырғыз Республикасының еңбек сіңірген мәдениет қайраткері, Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Шерхан Мұртаза тұрған үйге мемориалдық тақта ашылды.
2021 жылы Байқоңыр ғарыш айлағынан «Союз МС-19» басқарылатын ғарыш кемесі және әлемдегі алғашқы түсіру тобымен бірге «Союз-2.1а» зымыран тасығышы ұшырылды. Бортта ресейлік актриса Юлия Пересильд, режиссер Клим Шипенко және ғарышкер Антон Шкаплеров болған. Түсіру тобы ХҒС-қа ғарышта кәсіби актерлерді түсіру үшін кинематография тарихындағы алғашқы фильм болған «Сынақ» фильміне барды.
2023 жылы танымал қазақстандық музыкант және әнші Димаш Құдайберген көрермендерге қазақстандық танымал «Дударай» әнінің ерекше нұсқасын ұсынды. Қазақ әуені джаз-фанк стилінде шырқалды.
1945 жылы Алматыда алғашқы қазақ консерваториясы ашылды.
2010 жылы Мәскеуде Қазақстан Республикасының Ресей Федерациясындағы елшілігінің резиденциясында даңқты қолбасшы және жазушы Бауыржан Момышұлы туралы «Аңызға айналған батыр» кітабының тұсаукесері болды. Жинақта Бауыржан Момышұлының Мәскеу мұрағаттарында сақталған, бұрын жарияланбаған жазбалары, сұхбаттары, суреттері, сондай-ақ майдангер-достары — Мәлік Ғабдуллиннің, Дмитрий Снегиннің естеліктері бар.
2010 жылы Норвегия Корольдігінің тақ мұрагері, ханзада Хокон Магнус Астанада қазақ-норвег SYSLAB (жұмысқа орналастыру және инновация жүйелік зертханасы) жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу орталығын ашты. SYSLAB жобасы 1992 жылы Норвегияның «Хиб-Сислаб» кәсіпорынында кіші және орта бизнестің мақсаттарын біріктіру үшін құрылған. Жобаның авторы және негізін қалаушы — Берген қаласының Жоғары технологиялар орталығының директоры Ян Йохонссен. Елімізде аталған жобаның Алматы, Астана және Шымкент қалаларында орталықтары бар. Жобаның негізгі мақсаты — ұзақ уақыт бойы жұмыссыз жүрген жоғары білімді маманның жұмысқа орналасуына қол ұшын беру.
2014 жылы ҚР Президентінің Аддис-Абеба қаласында (Эфиопия Федеративті Демократиялық Республикасы), Мехико қаласында (Мексика Құрама Штаттары), Әл-Кувейт қаласында (Кувейт мемлекеті) Қазақстан Елшілігін ашу туралы Жарлығы шықты.
2014 жылы жас шахматшы Жансая Әбдімәлік ФИДЕ рейтінгінде 89-орынға көтеріліп, алғаш рет әлемнің үздік шахматшыларының «жүздігіне» кірді. «Жүздікке» кірген 14 жасар Әбдімәлік Динара Сәдуақасовадан 15 саты алға шығып, Қазақстанда нөмір бірінші шахматшы атанды.
2014 жылы Қазақстанның ірі университеті әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-ға тұрақты даму бойынша «United Nation Academic Impact» (БҰҰ Академиялық ықпал) жаһандық хабын басқару сеніп тапсырылды. БҰҰ таңдауы кездейсоқ емес: БҰҰ-ның әлемдік мойындалған он принциптерін адам құқығы, сауаттылығы, тұрақты даму және қақтығыстарды шешуге негізделген «Академиялық ықпал» бағдарламасына ҚазҰУ Орталық Азия университеттері ішінде бірінші болып қосылды.
2015 жылы Түркияда «Dünya» жетекші экономикалық газетінің Қазақстан Республикасының жетістіктеріне арналған «Қазақстан» атты арнайы саны жарық көрді. Мұнда Қазақстанның жетістіктері туралы ақпараттық-анықтамалық материалдар мен мақалалар, «Астана-ЭКСПО-2017» туралы ақпараттар қамтылған.
2017 жылы Шымкентте «Оңтүстік» индустриалды аймағының ғимаратынан Түркия Республикасының «Ostim» индустриалды аймағының өкілдігі ашылды. Шетелдік индустриалды аймақтың құрылтайшылар кеңесінің төрағасы Орхан Айдын бұл жұмыстардың қос мемлекет кәсіпкерлері үшін де тиімді боларына сенім білдіріп, «Оңтүстік» индустриалды аймағының да өкілдігі, яғни бас кеңсесі Түркияның астанасынан ашылатынын жеткізді.
2020 жылы Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының жанындағы консультативтік-кеңесші орган болып табылатын Жастар кеңесінің бірінші отырысы өтті. Кеңес жастар саясаты саласындағы заңнаманы жетілдіру мәселелерін қарайтын болады. Жастар кеңесі ашық пікір алмасу, жаңа идеяларды бірлесіп талқылау және байланыс орнату күнінің алаңына айналады.
2021 жылы Байқоңыр ғарыш айлағынан «Союз МС-19» басқарылатын ғарыш кемесі мен әлемдегі алғашқы түсіру тобы бар «Союз-2.1а» зымыран тасымалдағышы ұшырылды. Бортта ресейлік актриса Юлия Пересильд, режиссер Клим Шипенко және ғарышкер Антон Шкаплеров болған. Түсіру тобы ғарышта түсірілген кәсіби актерлердің тарихтағы алғашқы фильмі «The Challenge» фильмін түсіру үшін ХҒС-қа барды.
2023 жылы танымал қазақстандық музыкант және әнші Димаш Құдайберген қазақтың әйгілі «Дударай» әнінің ерекше нұсқасын ұсынды. Қазақтың әуені заманауи джаз-фанк стилінде шықты.
2024 жылы Михаил Шайдоров Денис Тенді еске алу турнирінде алтын медаль жеңіп алды. Мәнерлеп сырғанаудан Қазақстан ерлер құрамасының көшбасшысы да қысқа бағдарламада 95,50 ұпайды құрап, жеке көрсеткішке қол жеткізді.