АЭС құрылысы – энергетикалық тәуелсіздікке апаратын жол – сарапшы

АСТАНА. KAZINFORM – Энергетикалық қауіпсіздік пен экологиялық тұрақтылық уақыт өте келе маңызды мәселелердің алдыңғы қатарына шығып жатқаны белгілі. Қазақстан да бұл кезеңде сенімді энергиямен жабдықтауды қамтамасыз ету, импортқа тәуелділікті азайту және өзінің энергия көздерін дамыту қадамдарына ерекше екпін қойып отыр. Мамандардың пайымынша, бұл тұрғыда атом электр станцияларының (АЭС) құрылысы бірқатар маңызды артықшылықты бере алады.

Қазіргі кезде Қазақстан өзінің энергетикалық инфрақұрылымын белсенді түрде дамытып жатыр, бірақ баламалы энергия көздерінің (ЖЭК) үлесі әлі де болса аз. Әзірге, ЖЭК өндіретін энергия небәрі 5% құрайды, ал бұл жағдай елді тұрақты әрі сенімді энергиямен қамтамасыз ету үшін АЭС құрылысы қажет екенін білдіреді. Сонымен қатар, атом электр станциялары қоршаған ортаға және адамдардың денсаулығына теріс әсер ететін көмір мен мұнай сияқты дәстүрлі энергия көздеріне тәуелділікті азайтады.

«Қазақстан сенімді энергиямен қамтамасыз ету қажет. Энергетика министрлігінің мәліметінше, бізде 220 электр станциясы бар, оның 144-і ЖЭК, олардың үлесі небәрі - 5%. Елді энергиямен үздіксіз қамтамасыз ету үшін ЖЭК қуаты жеткіліксіз екені түсінікті. Сондықтан Энергетика министрлігі Қазақстанға 2,8 мың мВт қажет екенін түсініп, баламалы энергия көздерінің бірі ретінде АЭС салуды ұсынды», - деді Baytaq партиясы орталық аппаратының басшысы, эколог Бекберген Керей.

Атом электр станцияларын салу Қазақстанның энергетикалық сұранысын жабуға мүмкіндік береді, әсіресе, үнемі тапшылық болатын елдің оңтүстігіндегә мәселе шешіледі. Осы өңірлердегі электр энергиясына деген қажет деңгейде ескере отырып, атом электр станциясының құрылысы тұрақты және сенімді энергиямен қамтамасыз етуге қабілетті ең ұтымды шешім екенін көрсетеді. Сонымен қатар, атом электр станцияларының құрылысы әкелетін артықшылықтар Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан сияқты көрші елдермен ынтымақтастық пен энергетикалық интеграцияны кеңейтуге де мүмкіндік береді. Дамыған инфрақұрылымның, соның ішінде дайын электр тарату желілерінің арқасында Қазақстан аймақтағы негізгі энергия тасымалдаушы болу мүмкіндігіне ие.

«Балқашта атом электр станциясын салу – бұл Оңтүстікті энергиямен қамтамасыз етудің бірден бір жолы, өйткені бұл өңірлерде электр қуаты тапшы. Егер біз АЭС салсақ, оның бізге тек оң әсері болады және өзімізді қамтамасыз етіп қана қоймай, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстанға да жарық бере аламыз. Ол үшін барлық инфрақұрылым бар, электр желілері дайын, тек қуат көзі қажет», - дейді эколог.

Мұндай энергетикалық интеграция барлығына тұрақты энергиямен қамтамасыз ету және жалпы өңірдің экономикалық дамуына ықпал ететін пайда әкеледі.

Маман атом электр станциясын салудың тағы бір негізгі себебі ретінде парниктік газдар шығарындыларын азайту мен елдегі экологиялық жағдайды жақсарту мүмкіндігін атап өтті. Сондай-ақ ол соңғы климаттық саммитте де климаттың өзгеруіне қарсы күрес әдістерінің бірі ретінде атом энергетикасын дамыту туралы шешім қабылданғанын еске салды. Қазақстан қазір осы мәселені шешуге бағыт алды. Өз кезегінде бұл бірнеше мемлекеттің АЭС салуға қызығушылық танытуымен расталды.

«Біз көмірдің қаншалықты зиян екенін көріп отырмыз, ал энергия мен жылу көп өндірілетін өнеркәсіптік зауыттарда көмір қолданылады. Соңғы Климаттық саммитте парниктік газдар шығарындыларын азайтудың бір жолы АЭС салу деген шешім қабылданды. Барлық 198 ел бірауыздан «қолдап» дауыс берді. Қазір технологиялар жан-жақты жетілдірілген. Әрине, біз Қазақстанда «атом» сөзін естігенде бәріміз бірден қорқа жөнелеміз. Бірақ бір ғана кішкентай уран таблеткасы 360 текше метр газды, 350 кг мұнайды немесе 400 кг көмірді алмастыра алатынын түсіну керек», - деді эколог.

Ол атом электр станциясын салу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз етуге көп көңіл бөлінетінін түсіндірді. Бұл аспект станцияның өзіндік құнының шамамен 50% құрайды. АЭС қарсыластары экологиялық таза деп санайтын ЖЭК үлесін ұлғайтуды жақтаса да, утилизация сияқты аспект туралы ұмытпау керек. Мысалы, күн панельдері ең көп дегенде 20 жыл қызмет етеді, сосын оларды жою керек.

«Бірақ қазір панельдерді утилизациялайтын технология әлі де жоқ», - дейді Бекберген Керей.

Жел станцияларына үнемі белгілі бір екпіндегі тұрақты жел болуы керек.

«Жел станцияларының жұмысы үшін құбылмалы күн райы жарамайды. Ал АЭС болса ғасырлар бойы қызмет ете алады. Қазір электр энергиясының бағасына қатысты мәселе пысықталып жатыр. Ол қарапайым қазақстандық төлей алатын баға болуы тиіс. Сондықтан бұл жерде тиісті механизмді ойластыру керек. Бірақ Қазақстанға қалай да АЭС керек. Екі энергоблоктан тұратын бір ғана атом электр станциясы емес, 2030 жылға қарай электр энергиясының тапшылығы болмайтындай, бес атом электр станциясы керек», - деді сарапшы.

Мұнымен қоса, атом электр станциясының құрылысы тұрғысында экономикалық аспектілерді де ескеру қажет. Атом электр станцияларын салу инфрақұрылымды дамытуға, жаңа жұмыс орындарын құруға және әлемдік қауымдастықтан инвестициялар тартуға ықпал етуі мүмкін. Сонымен қатар, атом энергиясын пайдалану ұзақ мерзімді перспективада энергия шығындарын азайтуға көмектеседі.

«АЭС-тің пайда болуымен инфрақұрылым жақсарады, өңір мен қалалар өзгереді, біз Балқашқа ерекше назар аударамыз. АЭС салу – бір жылдық жұмыс емес. Атом электр станциясын салуға және пайдалануға мамандар қажет, 2000-нан астам жұмыс орны ашылады. Құрылыстың 10 жылы ішінде кадрлар даярланады, инфрақұрылым салынады. Нәтижесінде, әлемдік қоғамдастық бізге назар аударып, Қазақстанға инвестиция құйыла бастайды, ал ол біздің елге өте қажет», - деп түсіндірді эколог.

Алайда, АЭС салу туралы шешімді қабылдау үшін барлық тәуекелдер мен артықшылықты мұқият талдап, ескеру керек. Қауіпсіздік пен радиациялық қалдықтарды тиімді басқарудың жоғары стандарттарын қамтамасыз ету өте маңызды. Бұдан бөлек, бұл істі халық қолдауы үшін атом энергетикасының пайдасы мен қауіпсіздігі туралы түсіндіріп, жұртшылықты хабардар ету мақсатында ауқымды жұмыс қажет.

«Біз Baytaq «жасылдар» партиясы ретінде түсіндіру жұмыстарын өз мойнымызға алуға дайынбыз. Президент атом электр станциясын салу туралы шешім референдумда қабылданатынын мәлімдеді. Бірақ қарапайым халық - физик емес, энергетик емес. Олар атом станциясының қаншалықты қажет екенін қалай түсінеді? Бұл жұмыс толыққанды жүргізілуі керек және оны референдумды күтпей-ақ бастау керек. Қазақстанға АЭС керек, бір ірі АЭС болмаса да, пилоттық жоба ретінде кем дегенде бірнеше шағын атом электр станциясы қажет. Апат қаупін азайту үшін міндетті түрде соңғы буынды технологиялар қолданылғаны маңызды», - деді Бекберген Керей.

Қазіргі кезде Қазақстанда салынуы мүмкін заманауи атом электр станциялары ІІІ және ІІІ+ буынға жатады. Өз жобасын ұсынған компаниялар арасында ВВЭР-1200 және ВВЭР-1000 реакторлары бар ресейлік «Росатом», HPR-1000 реакторы бар қытайлық CNNC, APR-1400 реакторы бар оңтүстік кореялық KHNP және EPR-1200 реакторы бар француздық EDF бар. Осы компаниялардың әрқайсысының Қазақстанда АЭС салу кезінде қолдануға дайын мол тәжірибесі мен озық технологиялары бар. Мәселен, француздық EDF компаниясы Францияда 56 ядролық реакторды басқарады және Ұлыбритания, Оңтүстік Африка, Испания, Бразилия сияқты елдерде тәжірибесі бар. Алайда, қытайлық CNNC Мемлекеттік корпорация бола тұра, 2020 жылы қару-жарақ жеткізіліміне байланысты АҚШ санкцияларына тап болғанын атап өткен жөн.

Екінші жағынан, ресейлік «Росатом» атом энергоблоктарын жеткізу бойынша әлемде жетекші орынға ие. Қазіргі уақытта шетелдегі осындай 25 блоктың 22-сі Росатомдікі. Компанияның халықаралық нарықтағы жалпы үлесі шамамен 88% құрайды, ал шетелдік тапсырыстар портфелі жоғарыда аталған барлық компаниялардан көбірек. Сондай-ақ, ресейлік компания өз елінде де атом энергетикасын белсенді түрде дамытып жатыр.

Жалпы, Қазақстанда атом электр станцияларының құрылысы энергетикалық тәуелсіздік пен экологиялық тұрақтылықты қамтамасыз ету жолындағы маңызды қадам саналады. Дұрыс жоспарланған және іске асырылған АЭС құрылысы елдің дамуына және оның азаматтарының өмір сүру сапасын жақсартуға ықпал ете отырып, экономикалық және экологиялық тұрғыдан айтарлықтай пайда әкелуі мүмкін.