АХҚО соты қандай істерді қарайды және оның юрисдикциясы қандай - Кристофер Кэмпбелл-Холтпен эксклюзивті сұхбат
АСТАНА. KAZINFORM — 2018 жылдың 1 қаңтарынан бастап Астана халықаралық қаржы орталығы мен халықаралық арбитраж орталығы соты құрылғаннан бері 2600-ден астам іс қаралып, қос тарап та шешімге 100% қанағаттанған. Бұл шағымдардың артында 28 елдің инвесторы, 30 елде тіркелген 618 адвокат тұр. Олар – алты континенттегі 34 юрисдикция. Kazinform ХАА тілшісіне берген эксклюзивті сұхбатында АХҚО соты мен ХАО аппаратының тіркеушісі және басшысы Кристофер Кэмпбелл-Холт сот және оның жұмысы туралы айтып берді.
– АХҚО соты және оның Астана халықаралық қаржы орталығындағы рөлі туралы қысқаша айтып берсеңіз?
– Қазақстан Президенті ұсынған идея – жалпы құқық процедураларын қолданатын, бірақ негізінен Қазақстанның кез келген түкпірінен АХҚО-ға келетін барлық инвесторға ортақ халықаралық стандарттағы бірінші дәрежелі, тәуелсіз, бейтарап сот құру болды. Осылайша, Қазақстанда, бүкіл Еуразияда, сондай-ақ жаһандық деңгейде бұрыннан жұмыс істеп келе жатқан инвесторлар арасында сенім негізін қалау мақсат етілді. Негізгі идея - егер сіз бірінші дәрежелі халықаралық әділеттілік пен заң үстемдігі стандартын қамтамасыз етсеңіз және адамдар оның ең жоғары деңгейде жұмыс істейтініне сенетін болса, адамдарда сенім қалыптасып, Қазақстан экономикасына көбірек ақша салуды жалғастырады.
Бүгінде АХҚО сотының ең үлкен күші – оның судьялары. Оны сот төрағасы Лорд Бернетт Мэлдонский басқарады. Ол ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2023 жылғы 1 қарашадан бастап күшіне енген Жарлығымен тағайындалды. Ол Ұлыбритания Жоғарғы соты төрағасының бұрынғы орынбасары Лорд Манстың орнына келді.
Сондай-ақ, бізде 10 төреші бар. Олардың барлығының ағылшын заң жүйесінде де, халықаралық дәрежеде де тәжірибесі мол және белсенді жұмыс істеп жатыр. Барлық судья айтарлықтай көп істі қарап, нүктесін қойды.
– АХҚО сотының құқықтық базасының басқа ұлттық немесе халықаралық соттардан ерекшелігі неде?
– АХҚО өз аумағында бүкіл Қазақстанды қамтитын екінші құқықтық жүйені құру туралы батыл шешім қабылдады. Егер сіз АХҚО-да тіркелген мүше, жеке тұлға, компания немесе кез келген ұйым болсаңыз, халықаралық стандарттағы тәуелсіз құқық жүйесін құру идеясының қызығын көре аласыз. Бұл – тек сот пен арбитраж орталығын ғана емес, сонымен қатар Англия мен Уэльстің жалпы құқығының үлгісіндегі жалпы халықаралық құқық қағидаттарына негізделген құқықтық жүйе.
Қазақстанда қазірдің өзінде жоғары дамыған азаматтық құқық жүйесі және өзінің ұлттық жүйесі бар, сондықтан инвесторларға халықаралық жалпы құқық жүйесі түрінде балама ұсыну қисынды. Бұл қазіргі жүйеге сенімді балама ретінде инвесторларға жедел сенімділік береді. Егер халық ұлттық жүйені қолданғысы келсе, соны істей алады, ал халықаралық жүйені пайдаланғысы келсе, қазір-ақ мүмкіндігі бар.
– АХҚО соты қандай істерді қарайды және оның юрисдикциясы қандай?
– Соттың құзыретіне барлық коммерциялық және азаматтық даулар жатады. Біз мұны анық түсінуіміз керек. Қазақстандағы әкімшілік істер ретінде анықталған нәрсе Батыстан, әсіресе Англия мен Уэльстің құқықтық жүйесінен айтарлықтай ерекшеленеді. Мұнда ол сот бақылауы, мемлекеттік немесе жергілікті билік органдарының шешімдері сияқты аспектілерді қамтиды, әдетте шектеулі процессуалдық негізде. Даулардың ауқымы барлық коммерциялық дауларды қамтиды: тараптардың бірі мемлекет немесе байланысты ұйым және жергілікті, аймақтық немесе шетелдік инвестор болып табылатын банк және қаржыдан құрылыс дауларына және мемлекеттік-жекешелік әріптестікке дейін қамтылады.
Коммерциялық даулардың толық спектрі салыстырмалы түрде жаңа сот ретінде бізге барлық жүйелерді, процедураларды, барлық істер бойынша 100% сәтті болған сот орындау жүйемізді сынап көру және мұқият тексеруге мүмкіндік берді. Бұл бізге АХҚО соты мен ХАО арқылы бірінші дәрежелі халықаралық дауларды шешу платформасын құруға мүмкіндік берді.
– АХҚО сот шешімдерінің орындалуы қалай қамтамасыз етіледі? Олар халықаралық деңгейде қалай орындалады?
– АХҚО соты Қазақстанның сот жүйесінен, ұлттық сот жүйесінен бөлек. Біз барлық мәселені заңға және Әділет министрлігімен және Ұлттық сот орындаушылар палатасымен жасалған жазбаша келісімдерге сәйкес өзіміз шешеміз.
Бізде эскалация процедуралары бар егжей-тегжейлі процедура қолданылады және барлық әрекеттің дұрыс орындалуын қамтамасыз ету үшін біздің қызметкерлер күн сайын тиісті бақылау жасайды. Сонымен қатар біз идеалды орындау жүйесін қамтамасыз ету үшін ел басшылығының, Қазақстан Президентінің және Қазақстанның мемлекеттік жүйесіндегі басқа да тұлғалардың толық қолдауына ие болып отырмыз.
Халықаралық деңгейде соттың қолданыстағы және мемлекетаралық шарттар бойынша, әсіресе Еуразия елдерімен және Қытаймен келісім бар. Ол жақтан Қазақстан мен АХҚО-ға инвестиция көбірек түседі. Бізде тек елдермен ғана емес, басқа да жалпы құқық соттарымен келісімдер бар. Біз Еуразияның басқа сегіз елінде АХҚО соты мен ХАО өз сот залдарына қол жеткізе алатын сот орындаушылық танымды әзірледік, біз мұны қазақстандық салық төлеушілерге немесе үкіметке ақысыз жасадық.
Қазақстандағы Арбитраж орталығы әлемнің көптеген елінде төрелік шешімдердің өзара мойындалуын және орындалуын қамтамасыз ететін Нью-Йорк конвенциясына әлдеқашан қосылған. Бұл – біздің арбитраж орталықтары мен аралық және түпкілікті төрелік шешімдерді іс жүзінде әлемнің кез келген жерінде орындауға мүмкіндік береді.
– Соңғы кездері назар аударарлық істер болды ма?
– Әрбір іс шешім немесе ұйғарыммен аяқталады. Олардың барлығы ағылшын, орыс және қазақ тілдерінде АХҚО сотының веб-сайтында тәулік бойы ақысыз қолжетімді. Бұл өте маңызды, өйткені біз сот төрелігіне қол жеткізуге сенеміз. Ештеңе шектелмейді. Жақында бізде соттың жаңа төрағасы Лорд Бернетттің бірінші шешімі шықты. Бізге Қазақстанның ұлттық соттарынан, әсіресе Астана экономикалық соты мен Есіл аудандық сотынан сотқа және арбитраждық орталыққа жіберілген түрлі істер келіп түсті. Біз Қазақстан мемлекеті қатысқан бірқатар дауды қарастырдық және бұл істерде мемлекет әрқашан сәтті бола бермейді.
Мен соттың кең ауқымды дауларды тыңдағаны әсерлі деп есептеймін. Бұл басқа да тұрақты халықаралық коммерциялық соттарда, әсіресе Таяу Шығыста әрдайым бола бермейді. Олар істердің бір немесе екі түріне мамандануға бейім. Бізде толық спектр бар.
– АХҚО соты Қазақстандағы және жалпы Орталық Азиядағы коммерциялық құқық пен юриспруденцияға қаншалықты үлес қосып жатыр?
– Біздің ағылшын судьялары Қазақстан заңнамасын оқтын-оқтын қолданады. Өйткені тараптар жазбаша түрде келіскен жағдайда біздің сотта кез келген заң қолданылуы мүмкін. Бізде көп жағдайда қазақстандық заңнама қолданылды. Бізде халықаралық құзыреттілігі, біліктілігі мен тәжірибесі бар, заң үстемдігін қолдануда тәуелсіздігі мен бейтараптығымен танылған ағылшын судьялары орыс тілі мен қазақ азаматтық кодексін қолданатын әлемдегі бірінші жүйе деп атайтын жүйеміз бар.
Олар қазірдің өзінде жетістіктерге жетіп, осы заңнаманы әзірлеуге айтарлықтай үлес қоса бастады. Бұл АХҚО судьяларының қысқа мерзім ішінде Қазақстандағы заңнаманы дамытуға қосқан бірегей үлесі деп есептеймін.
Сот және Арбитраж орталығы Қазақстандағы кеңірек құқықтық даму үшін тәжірибелік орталықтар ретінде де қызмет етеді. Мен Қазақстан Жоғарғы Сотының судьяларымен жеке кездесіп, олармен Қазақстанның Азаматтық процестік кодексіне судьяларға үлкен дискреция беру және Батыста бізге таныс халықаралық құқық стандарттарын көбірек беру үшін түзетулер енгізуге көмектестім.
Менің ойымша, бұл өте тиімді болды. Біз қазірдің өзінде ынтымақтастықты одан әрі дамытуға ниеттіміз. Біз Қазақстанның ұлттық соттарынан және Жоғарғы Соттан тәуелсізбіз, бірақ өзара дамуымызға өзара тиімділік әкелетін осындай жобаларда біз жақын достармыз.
– Сот білім алмасу және кәсіби дамуды ынталандыру үшін заңгерлермен және жалпы заң қоғамдастығымен қалай жұмыс істейді?
– Сот пен Төрелік орталықтың басты назары сот төрелігін қамтамасыз ету, заңдылықтың ең жоғары халықаралық стандарттарын қолдана отырып, сөзсіз тәуелсіздік, бейтараптық және адалдықпен істі барынша тиімді және үнемді жүргізу. Барлық инвестор білгісі және көргісі келетін, сенгісі келетін кепілдіктер және олардың заңды құқықтарын қорғау үшін бізге сену қажет болғанда тәжірибе.
Менің ойымша, елге жай ғана келіп, инфрақұрылым жасау жеткіліксіз. Сіз өз қызметіңізді, мәдениетіңізді, құндылықтарыңызды және осы халықаралық стандарттарды Қазақстан мен Еуразиядағы мүмкіндігінше көп адамдарға жеткізуіңіз керек. Біз алты жарым жыл ішінде Қазақстанда және басқа Еуразия елдерінде 3500-ден астам адамды оқыттық. Біз Ұлыбританиядағы Кембридж университетінен және Лондон университеттік колледжінен нұсқаушылар әкелеміз. Біз White & Case, Herbert Smith Freehills, GRATA International Law Firm и Moore Regional Firm сияқты ірі заң фирмаларынан ең білікті және тәжірибелі заңгерлерді әкелеміз.
Біз Қазақстан мен Еуразиядағы заңгерлерді өз клиенттері үшін осы сот пен арбитраж орталығын барынша пайдалану үшін дайындау үшін төрелік, медиация, адвокаттық және ауызша және жазбаша дағдыларды жоғары халықаралық деңгейде шын мәнінде үйреттік.
Біз студенттер қауымдастығымен де белсенді түрде араласамыз. Құқықтық мәселені шешетін жалған сынақ байқауымызға биыл жетінші жыл толды.
Сондай-ақ, наурызда Еуразиялық арбитраж апталығы өтеді, ол біздің сотқа қарағанда біздің арбитраж орталығына көбірек қатысты. Бізде жоғары сапалы халықаралық тағылымдама бағдарламасы бар және LK Law халықаралық заң фирмасымен серіктеспіз. Бізге 160-тан астам жас әрі қабілетті қазақстандық заңгерлер келді.
Біз қазақстандық заң факультеттерінен және Еуразияның басқа аймақтарынан үздіктердің үздіктерін жұмысқа аламыз. Студенттер осында келеді немесе қашықтан жұмыс істейді. Біз оларға күрделі заңгерлік зерттеулерді, тапсырмаларды жазуды, таныстыру дағдыларын үйретуді, сынақтан өту дағдыларын, командалық жұмысты және басқа да кәсіби дағдыларды қамтитын мұқият құрылымдалған тағылымдаманы қамтамасыз етеміз. Бұл шынымен ерекше дүние және мен оны алты жылдан астам уақыт бойы қамтамасыз етіп келе жатқанымызға өте қуаныштымын.
Ескерту: 2018 жылдан 2024 жылға дейін АХҚО сотында және ХАО-да оқыту статистикасы АХҚО сотында және ХАО-да барлығы 156 тағылымдамадан өткенін, 2021 жылдан бастап LK заң фирмасында қосымша 15 тағылымдамадан өткенін және тағы 5 тағылымдама 2024 жылдың тамызында жоспарланғанын көрсетеді. Студенттер мен мамандарды қосқанда 3500-ден астам адам оқытылды. Сонымен қатар, 2018 жылдан 2020 жылға дейін 54 қатысушы CEDR медиация дағдылары бойынша тренингтен өтті.
– Трансшекаралық даулар мен халықаралық құқықтық мәселелерден туындайтын мәселелерді сот қалай шешеді?
АХҚО соты даулы келісімшартта көзделген кез келген заңды қолданады. Жоғарыда айтқанымдай, іс жүзінде бұл әдетте қазақстандық заңнамаға сәйкес қаралады. АХҚО заңнамасының да, Қазақстан заңнамасының да бір уақытта қолданылуы екіталай. Келісім-шарт сияқты жазбаша келісімде анық көрсетілген жағдайда, даудың әртүрлі аспектілеріне әртүрлі элементтер қолданылуы мүмкін.
Параллельді іс жүргізу мүмкіндігі бар, біз бұған дейін кездестірдік. Бірақ жергілікті соттар, Қазақстанның ұлттық соттары және біздің сот бір-біріне үлкен құрмет көрсетеді.
Әрине, АХҚО соты тәуелсіз. Ол Қазақстанның ұлттық соттарына олардың істері бойынша не істеу керектігін нұсқай алмайды. Сондай-ақ, Қазақстанның ұлттық соттары мен Қазақстанның Жоғарғы сотының АХҚО сотына оның шешімдеріне қатысты нұсқау беруге құзыреті жоқ. Біз бір-бірімізден тәуелсізбіз. Бірақ егер ұлттық соттарда және біздің сотта бір мезгілде істер болса, егер бұл сот оның юрисдикциясы бар деп шешсе, онда ол дау тараптарына ұлттық соттарда іс жүргізуді тоқтатуға бұйрық бере алады. Бұл тиімділігін іс жүзінде дәлелдеп үлгерді.
Мұндай халықаралық соттар мен қолданыстағы құқықтық жүйелерді құрудың басында кейбір заңгерлер арасында қайталанатын алаңдаушылық - параллельді сот процестері болады. Менің ойымша, сот бұл мәселені инвесторларды қанағаттандыру үшін тиімді шешті.
– Қазақстан мен Орталық Азияда сот төрелігі мен заң қызметтеріне қолжетімділікті арттыруға бағытталған бастамалар немесе серіктестіктер бар ма?
– Біздің Астана мен Алматыда екі бас кеңсеміз бар. Біздің көптеген пайдаланушыларымыз бен бизнестеріміз Алматыда орналасқан, сондықтан біз кейде оларға іскерлік мақсатпен бару оңай болатынын байқадық. Басқа тоғыз елде, Еуразияның сегіз елінде Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркіменстан, Армения, Грузия, Түркия және Қытайды қамтитын өзге де пікірлес елдермен әріптестік орнаттық.
Ескерту: АХҚО сандық дауларды шешуде көшбасшыға айналды, істердің шамамен 90%-ы бейнеконференция арқылы жүзеге асырылады. Бұл әдіс үнемді және кеңінен қолданылады, инвесторлардың сенімін арттырады. Қытайлық тараптардың қатысуымен көптеген даулар қазір Бейжіңдегі қазақстандық сайтта қаралады, бұл жол жүру шығындарын азайтады. Күрделі істер әлі де тәуелсіз шешімді қамтамасыз ету үшін бетпе-бет кездесулерді қажет етеді.
– АХҚО соты қандай мақсатқа ұмтылуда? Оған қол жеткізуге қандай стратегиялық басымдықтар әкеледі?
– Бізде амбиция өте көп. Әу-бастан-ақ сондай болдық. Осыншама қысқа уақыт ішінде ешқайсысымыз елестете алмаған ауқымда бүкіл әлемге танылуға мүмкіндік алдық деп ойлаймын. Көптеген жақсы және жағымды себептердің арқасында біз бұрын-ссңды болмаған керемет нәтижелерге қол жеткіздік.
Десе де, жетістіктерге тоқмейілсіп, қол қусырып отырмаймыз. Жыл сайын бізде үш жылдық жаңа көзқарас бар, сонымен қатар біз инвесторлардың қажеттіліктерін қанағаттандырып қана қоймай, олардан озып кету үшін жарық жылдамдығымен дұрыс бағытта жылжып келеміз.
Қазіргі уақытта бізде жұмыс істеп жатқан және жақын арада іске қосқымыз келетін бірнеше жобалар бар. Солардың бірі – жаңа транскрипция қызметін іске қосатын алғашқы жасанды интеллект жобамыз. Сотта да, арбитраждық орталықта да істерді қарау кезінде адвокаттар мен инвесторлардың қажеттілігінің бірі – экранда ағылшын және орыс тілдеріндегі нақты уақыттағы сөздер. Біз мұны қазір қазақстандық технологиялық компаниямен дамытып жатырмыз. Мен оны қазірдің өзінде мақтан тұтамын. Біз оны әлі іске қосқан жоқпыз, бірақ әртүрлі екпіндерді және қызметті пайдаланатын адамдарды ескере отырып, біз 95% немесе одан да көп дәлдікті мақсат етіп отырмыз, бұл үлкен жетістік болады.
Менің ойымша, басқа соттар мен арбитраждық орталықтар қажет болса, әсіресе орыс және ағылшын тілдері маңызды істер болса, мұны пайдаланғысы келеді. Ал біз мұндай қызметті әлемде бірінші болып ұсынатын боламыз.
Бұл ЖИ-дің тек осы сот пен арбитраждық орталықты ғана емес, сонымен қатар жоғары халықаралық деңгейде коммерциялық сот төрелігін одан әрі дамытуға қосқан бірегей үлесі болады деп ойлаймын.
Менің ойымша, басқа соттар мен арбитраждық орталықтар қажет болса, әсіресе орыс және ағылшын тілдері маңызды болатын жағдайлар болса, біз әлемде бірінші боламыз. Біз судьяларды ауыстырмаймыз, судьяларға көмектесеміз.
Біз басқа елдерде көп кеңселер ашамыз деп ойламаймын. Бұл қажет емес, бірақ Қазақстанға инвестициялар келе бастаған басқа елдерде сот төрелігін жақсарту және АХҚО сот шешімдерінің орындалуын қамтамасыз ету үшін бізде басқа елдермен атқарушылық келісімдер болады деп сенемін. Біз қазірдің өзінде инвестиция бар ірі елдерді қамтыдық, бірақ біз оны кеңейткіміз келеді. Басқа желілер де келеді, сондықтан оны қадағалаңыз. Өйткені біз оларды осы жылдың соңында іске қосуға ниеттіміз.