«Әлем. XXI ғасыр» манифесі - әлемді бейбіт дамытудағы маңызды құжат

АСТАНА. ҚазАқпарат - Биыл Семей ядролық сынақ по­ли­го­нының жабылғанына 25 жыл то­лып отыр. Осыған орай елордада ауқым­ды халықаралық басқосу өт­пек. Ал осы тұрғыдан келсек, Прези­денттің «Әлем. XXI ғасыр» манифесі - әлемді бейбіт дамытудағы маңызды құжат екендігіне көзіміз жете түседі. Онда әлемдегі тыныш­тық­ты сақтау жолында не істеу керек­тігі жайын­да нақты ұсыныстар, планетадағы өр­ке­ниеттердің бір-бірі­мен бейбіт қаты­нас­тарда болуы жолынд­а әлем­дік азаматтық қоғам мен мем­лекет бас­шыларының неге баса назар аударуы қажеттігі нақпа-нақ көр­сетілген.

Манифесте алғаш рет «өзіңді демилитаризациялау» үшін қандай қадамдар жасау қажеттігі айтылды. Мемлекеттік басқару кімнің қолында екеніне байланысты, оның сыртқы және ішкі саясаты жүргізіліп, соған сай ол ізгілікті үндейді немесе жамандық шашады.

Зайырлы, демократиялық, құқық­тық мемлекеттер өзін өзі тоқтатып, теріс әсерге бой алдырмай, ыдыратушы күштерден гөрі біріктіргіш жасам­паз әлеуетті арттыруы тиіс. Бұл ретте мемлекеттің ісіне барлық ел­дердің ізгі ойлы күштері, мем­лекет, қоғам қайраткерлері, ғалым­дар мен мәдениет өкілдері, зиялылар көмектескендері дұрыс.

Манифесте жаңадан «өлім себетін қаруларды ғарыш кеңіс­ті­гі­не, әлемдік мұхиттың бейтарап суларының түбіне қатысты жә­не Арктикаға орналастыруға тыйым салатын жаһандық шешім қабыл­дау қажеттігі ұсынылады. Қазіргі уақытта бұл өте өзекті. Жаһандық жылынудың салдарынан мұздақтар еріп, Арктика бөліне бастады.

Көптеген сарапшылардың пікі­рінше, жақын арадағы 15-20 жыл ішінде ғарыш кеңістігін игеріп, оның ішінде Ай мен Марс және өзге планеталарды, астероидтар мен шығандағы ғарышты зерттеуге деген мемлекеттердің белсен­ді­лігі жоғарылай түспек. Осы себеп­­тен ғарыштық кеңістіктегі қи­мыл­­дарды да құқықтық реттеу, оны бақылау қажеттігі туады. Ол жер бетіндегі бейбітшілікті сақ­тау мен ғарыштық соғыстарды бол­дыр­­мау­дың қажеттігінен келіп шығады.

Манифестегі маңызды ереже - БҰҰ аясында бейбітшілік пен тұрақтылық және қауіпсіздік бойынша Жаһандық коалиция құру. Жер жүзіндегі барлық мемлекеттер біріккен тұста, өзара сындарлы әріптестік қатынастар орнағанда ғана бір-біріне қарсы әскери блоктарға бөлшектенуге жол берілмейді. Әрине, келешекте бі­тім­гершілік операцияларын тиім­ді жүргізу үшін, мемлекеттер ара­сын­да әскери қақтығыстарды бол­дыр­мау үшін БҰҰ бітімгершілік күштерін жаңғырту қажеттілігі туындайды.

Манифест - 2010 жылы сәуір айында Вашингтонда өткен І сам­миттегі Елбасының сөйлеген сөзінің заңды жалғасы. Аталған саммит­тегі Президент баяндамасында өте өзек­ті мәселе қозғалды. Содан бері алты жыл өтті. Шындыққа тура қарағанда, дүниенің жақсы жа­ғы­­н­а, жақсы бағытқа өзгеретін түрі жоқ. Керісінше, өткен жылдар ішінде Таяу Шығыстағы геосаяси ахуал тым шиеленісіп кетті. Ливия­да, Сирияда соғыс оты өршіп, Ирактағы қақтығыстар елдің ыды­рауына әкелді. Соңғы кезде ДАИШ тәрізді бүлдіргі күштер пайда бол­ды. Қысқасы, қазіргі кезде әлем апатты жағдайда тұр. Бір жағы­­нан әлемдік-өркениеттік тұр­ғы­­дағы проблема пайда болса, екін­ші жа­ғы­нан Ирак, Сирия мен Пәкі­стан­­ның 1,5 миллионға жуық хал­қы бас сауғалап, Еуропаға қарай ағылды.

Бүгінгі қатер бұрынғыдан да қауіптірек. Әлемде террор­лық күш­тер ядролық қаруды қолға түсі­руге жанталасып әлек. Мұндай ұм­ты­лыс Нидерландта, Пәкістанда болды.

Нұрсұлтан Әбішұлы былай деді: «ХХІ ғасырға аяқ басқан адам баласы қиялдың өзін таңғалдыратын ғылыми жаңалықтар ашып, жаңа буын технологияларын жасап жатыр. Адамзат өз дамуының сапалы жаңа сатысына өтуде. Әлем Төртінші өнеркәсіп төңкерісінің табалдырығында тұр. Көптеген қорқынышты аурулардың тамырына балта шабылуда. Бірақ, соғыс вирусы халықаралық жағдайды ушықтыруын жалғастыруда. Ол бірқатар мемлекеттерде эконо­миканың өлім ұрығын себетін ең қуатты саласына айналып, әскери-өнеркәсіптік кешеннің әлеуетін арттырып отыр».

Адамзат бүгінде арнасынан асып-тасыған өзінің ақылының азабын тартуға айналды. Қарышты қадаммен дамыған ғылым мен техника алты құрлыққа бөлінген алып планетаға қауіп төндіріп тұр.

Манифест соғыссыз әлем құруға ұмтылған ұлы мақсаттан туындаған ордалы ойдың жемісі. Дүбірге толы дүниенің түкпір-түкпіріндегі түтіндеп жатқан терроризм ошақ­тарының көбейіп, қанды қақ­ты­ғыстардың белең алғаны еске түскенде, бойыңды еріксіз үрей билейді. Әлемдегі әскери блок­тардың бір-бірімен текетіресі терең­дей берсе, оның аяғы қайда апарып соғатынын ешкім болжай алмайтын жағдайға жеттік. Осындай алма­ғайып уақытта Қазақстан көш­басшысының ғаламдық дең­гейін­дегі көкейкесті мәселе көтеруі тарих бетінде таңбалануға тиіс аса маңызды оқиға. «ХХІ ғасырда адамзатқа өзін өзі демилитаризациялау жағына қарай шешімді қадам жасау қажет. Бізде мұндай басқа мүмкіндік болмайды.

Бұлай жасамаған жағдайда планета радио­активті материалдардың орасан зор тіршіліксіз үйіндісіне айналады. Біздің планетамыз бірегей, бізде басқа ондай планета жоқ және болмайды», ендеше, ядролық қару иемденген империялар жанталаса қарулануды тоқтатып, бейбітшілік жолына бет бұрса, мынау аласапыран заманда аса қажет ақыл-ойдың салтанат құрғаны болар еді.