Анкоридждегі келіссөз қорытындысы қандай
АСТАНА. KAZINFORM – Аляскада АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей президенті Владимир Путиннің 15 тамызда өткен келіссөзінің нақты қорытындысы жарияланбаған жағдайда да өз алдына бір оқиғаға айналды. Kazinform агенттігінің халықаралық шолушысы Сұлтан Әкімбеков осындай пікір білдірді.
Дегенмен бір қорытындыға қол жеткізілген. Алайда, АҚШ егер Ресей 10 күн ішінде Украинаға қатысты келісімге келмесе, оған қарсы санкция салу туралы мәлімдеме жасаған жоқ. Бұл туралы Трамп 29 шілдеде айтқан болатын. Америкалық ультиматум мерзімі 8 тамызда аяқталуы тиіс еді және бәрі бұл жағдай басқаша өрбуі мүмкін деп санаған.
Бірақ Ресейдің сол кездің өзінде Трамп ультиматумынан бас тартатыны белгілі болды. Ондай жағдайда Ресейдің энергетикалық ресурстарын сатып алатын елдерге қатысты баж салығын енгізуге тура келмек. Бұл ретте 6 тамызда ресейлік мұнайды сатып алғаны үшін 25% қосымша баж салығы енгізілген тек Үндістан ғана емес. Трамп үшін басты мәселе, оның ресейлік мұнай импортын тоқтату туралы талаптарын орындаудан бас тартқан Қытай болды. Өйткені АҚШ-та Қытаймен өзара сауда бойынша күрделі келіссөз жүйесі бар. 12 тамызда екі ел тарифті өзара көтеруді тағы үш айға, 10 қарашаға кейінге қалдыруға келісті. Егер Алясканың Анкориджіндегі келіссөз болмаса, 8 тамызда Трамп Қытай үшін тарифтерді арттыру туралы шешім қабылдауы тиіс еді.
Үндістанға қарсы қосымша баж салығын енгізудің өзі Ресей үшін күтпеген жағдай болды. Әңгіме тәулігіне 4,7 млн баррель мұнай экспорты жалпы көлемінің 1,9 млн баррелі туралы болып отыр. Тәулігіне тағы 2 млн баррельді Қытай сатып алып жүр. Бұған қоса, Ресей тәулігіне тағы 2,6 млн баррель мұнай өнімдерін экспорттайды. Қалай болғанда да, 2025 жылы Ресейдің мұнай экспортынан түсетін жалпы кірісі бағаның төмендеуіне байланысты қысқарды. Бұл – бюджет тапшылығының ұлғаюына бірден-бір себеп. Сондықтан Үндістан импортының тәулігіне 2 млн баррельге жуық қосымша шығыны орынсыз болды.
Бұл жағдайда Мәскеу Трамптың кеңесшісі Стив Уиткофқа 6 тамызда Америка президенті Путинмен жеке кездесуді ұсынды. Бұл ұсыныстың нақты қандай екені белгісіз. Әңгіме аумақтар алмасу туралы болған деген болжам ғана бар.
Бұл ретте Ресей соғысты тоқтату үшін Украинаның бақылауындағы Донбастың қалған бөлігін, атап айтқанда Славянск және Краматорск қалаларын айырбастауды ұсынды. Нақты немен айырбастау керектігі толық түсінікті емес. Тіпті Запорожье мен Херсон облыстарының басып алынған бөліктерін қалдыру мүмкіндігі де айтылды. Бірақ кейін олар мұны жоққа шығарып, тіпті Уитткофтың дұрыс түсінбегенін айтты. Қалай болғанда да, Ресей әлдебір ұсыныс жасады және бұл Анкоридждегі кездесуге себеп болды. Өз кезегінде Трамп үшін бұл 29 шілдедегі өзінің жеке ультиматумын орындамау үшін қолайлы сылтау болып шықты. Енді Путинмен кездесуден кейін санкция мәселесі біраз уақытқа қазіргі күн тәртібінен толығымен алынып тасталды.
Бірақ бұл жерде оқиғалардың артында өте белсенді әрекеттер болғанын атап өткен жөн. Консультацияларға әртүрлі елден көптеген саясаткер қатысты. Мәселен, Владимир Путин Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа 8 тамызда қоңырау шалды. 10 тамызда оған Украина президенті Владимир Зеленский телефон соқты. Бұл қазірдің өзінде қызық қадам, ол консультацияларды білдіруі мүмкін.
Трамп пен Путиннің Аляскадағы кездесуі жарияланғаннан кейін еуропалықтар өздерінің ұстанымдары мен ықтимал келісімдерге көзқарасы туралы бірлескен мәлімдеме жасауы заңды. Бірақ осы ретте Еуропа Трамптың ықтимал әрекеттеріне күмән келтіріп отыр.
Өз кезегінде АҚШ президенті 13 тамызда Еуропа елдерінің (Ұлыбритания, Германия, Италия, Польша, Франция және Финляндия) басшыларымен және Зеленскиймен келіссөз жүргізді. Кездесуде Трамптың Путинмен келіссөзі мәселесі бойынша Еуропа мен Украинаның ұстанымы талқыланды.
Анкоридждегі кездесуде ештеңе жарияланбағанына дәл осы әсер етті деп шамалауға болады. Өйткені Трамп өзінің жариялылық ынтасымен негізгі келіссөздің әлі де "сахнаның артында" жүріп жатқанын ескеруі тиіс еді. Оның үстіне, мәміле туралы айтатын болсақ, Еуропа да, Украина да осыны қалайды. Ресей де осыған ұмтылады. Трамп әрекеттерінің үйреншікті тактикасына айналған жария форматта олар өздерін мұнда өте жайлы сезінбей отыр. Бірақ қандай да бір мәміле дайындалып жатқаны анық.
Трамп кездесуден кейін Fox News-ке берген сұхбатында «Украина келісуі керек. Яғни, президент Зеленский келісімін беруі тиіс» деді. Содан кейін ол қос тарапты мәмілеге келуді шақырды.
Путин өз кезегінде баспасөз конференциясында «Киев пен Еуропа астаналары мұның бәрін сындарлы түрде қабылдайды және ешқандай кедергі жасамайды деп сенеміз. Олар белгіленіп отырған ілгерілеуді арандатушылық немесе сахна артындағы қастық арқылы бұзуға тырыспайды деп ойлаймыз», - деді.
Бұл жағдайда олар келісімдерін оқиғаның негізгі қатысушылары – Украинаның өзі және оны қолдайтын Еуропа елдері қалай қабылдайды деп біраз алаңдайтыны байқалады. Өйткені егер бұл келісімдер көңіл көншітпесе, онда ешқандай мәміле болмайды, ал Трамптың қазірдің өзінде күмәнданып отырғаны анық. Сондықтан ол мәміле жасасуға шақыру сияқты эмоционалды тәсілдерді қолданып отыр.
Трамп айтқан жалғыз нәрсе – «көптеген мәселе бойынша келісімге қол жеткізілді, тек кейбір мәселелері қалды». Оның не екені кейінірек белгілі болады.
Economist журналы Трамп, Путин және Зеленскийдің үшжақты кездесуі қарсаңында әуе шабуылдарын тоқтату туралы алдын ала келісім болғанын мәлімдеді. АҚШ басшысы Зеленскиймен сөйлесті және Украина үшін қиын болатын басқа шарттар және кездесу талқыланған болар. Бірақ Ресей үшін де белгілі бір қауіп бар. Трамп екі-үш аптадан кейін санкциялар идеясына қайта оралуы мүмкін екенін айтты, бірақ ол бұл қажет емес деп санайды.
Қалай болғанда да, Аляскадағы кездесу – кейінгі он күнде Украина төңірегінде өтіп жатқан күрделі дипломатиялық келіссөз және консультациялар тізбегінің бір буыны ғана. Әзірге нақты қорытынды жоқ, тараптар шартты мәреге жетіп жатыр деп айтуға болмайды. Соған қарамастан белгілі бір үрдіс пайда болды.
Бұған дейін үш сағатқа жуық уақыт келіссөз жүргізген Трамп пен Путин келісімге келе алмағанын жазған болатынбыз. Кездесуге Ресей тарапынан президенттің көмекшісі Юрий Ушаков пен Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров, АҚШ тарапынан мемлекеттік хатшы Марко Рубио мен АҚШ көшбасшысының арнайы өкілі Стивен Уиткофф қатысты.