Моңғол-жапон экспедициясы Найдаг тауынан сирек кездесетін жазбаны тапты
АСТАНА. KAZINFORM – «Бичээс» («Жазу») жобасы аясындағы моңғол-жапон бірлескен тобы Булган аймағының Дашинчилэн сомонында орналасқан Найдаг тауынан иероглифпен жазылған жартастағы жазуды тапты, деп хабарлайды Монцамэ.
Моңғолия Ғылым академиясының Тарих және этнология институтының хабарлауынша, бұл алғаш рет бір орында қиданьдардың әрі үлкен, әрі кіші жазуы қатарынан табылған жағдай болып отыр.
Дала зерттеулерін Тарих және этнология институтының директоры, доктор Л.Эрдэнэболд, Отан университетінің профессоры Мацукава Такаси, Рюкоку университетінің профессоры Мураока Хитоси және Осака халықаралық университетінің құрметті профессоры, Моңғолия Ғылым академиясының шетелдік мүшесі Мацуда Коити жүргізді.
Жазу Найдаг тауының баурайындағы жерден 200 метрден аса биіктікте орналасқан үңгірде қашалып жазылған. Алдын ала зерттеулер көрсеткендей, жазу үңгірдің жеті бөлігінде орналасқан. Профессор Мацукава қытай жазуына ұқсас белгілерді зерттеп, олардың барлығы қидань жазуымен жазылғанын анықтады.
Сондықтан Хух-Хото (Қытай) қаласында тұратын профессор Такэучиге жазудың суреті жіберілгенде, ол былай деп жауап берді.
— Мәтін қатты өшіп кеткендіктен оқу қиын, алайда қиданның үлкен жазуына тән қайталанатын бас әріптер айқын көрініп тұр. Бұл қытай тіліндегі жазу емес екені анық. Төртінші жазу, шамасы, қиданның кіші жазуымен жазылған. Бұл өте сирек олжа, себебі бір жерде қидандардың әрі кіші, әрі үлкен жазуының қатар табылуы бұрын-соңды болмаған, — деп атап өтті.
Найдаг тауы ежелгі жолдың бойында, Хугну тауының шығыс етегімен ағып жатқан Бадын өзенінің маңында орналасқан. Ол Дашинчилэн және Рашаант сомондарын жалғайды. Бұл маңда қидан дәуіріндегі көптеген егіншілік қоныстары, қола дәуірінің қорымдары, руникалық жазбалар мен жартастағы суреттер, сондай-ақ кейінгі кезеңдерге жататын Тудэва және Тариач отгийн жас монастырларының қирандылары бар.
Найдаг тауы түгелдей ірі және ұсақ тасты үйінділермен жабылған, ал кейбір жерлерде ежелгі петроглифтер көрінеді. Жазу қашалған үңгірдің жоғарғы бөлігі ашық және үйіндіге толы.
Моңғолияда қидандардың жазуымен жазылған бірнеше жазба белгілі. Солардың ішінде ең танымалдары — Хэнтий аймағындағы Рашаан жартасындағы жазулар, Салбар тауларындағы жазулар және Эрдэнэ тауындағы тушьпен жазылған мәтіндер.
Сонымен қатар, Сухбаатар аймағының Тувшинширээ сомонындағы Донгойн ширээ ескерткішінде қидандардың кіші жазуы тушьпен жазылған шағын мәтіндер табылған. Сондай-ақ осы сомондағы Адагийн өзенінің жартастарынан қидандардың үлкен жазуымен жазылған тушь мәтіндері, ал 2010 жылы Дорноговь аймағының Эрдэнэ сомонында моңғол-жапон тобы тапқан Булээний Овоодағы қидандардың үлкен жазуы белгілі.
Алайда Туул өзенінің аңғарында қидан дәуіріне жататын көптеген әскери лагерьдің қирандылары (Чинтолгой, Харбух, Хэрмэн дэнж) бар болса да, 1979 жылы Х.Пэрлээ тапқан қидан жазуын еске салатын таңбалардан басқа, ешқандай қидан жазуы табылған жоқ. Осы тұрғыда Найдаг тауынан табылған жаңа жазу аса маңызды деп саналады.
Айта кетелік Моңғолияда кітап оқуды насихаттайтын ұлттық мереке өткен еді.