Жаңа урбанизм қала өміріне қалай әсер етеді
АСТАНА. KAZINFORM — Мегаполистерде, оның ішінде Алматыда қандай экологиялық мәселелерді шешу керек? Ол ел тұрғындарының өмірін қалай өзгертеді? Мысалы, оңтүстік астананың «жайылуына» ерік беру керек пе? Қалаларды «жол диетасына» қою қажеті бар ма? Мегаполистердегі суды қалай дұрыс үнемдеу керек? INK Architects сәулетшілер тобының жетекшісі, Корольдік Британ сәулетшілер институтының (RIBA) дипломды мүшесі, Америка сәулетшілер институтының (AIA) халықаралық қауымдастырылған мүшесі Құралай Есмұханова осы сауалдарға қатысты пікір білдірді.
— Бүгінгі таңда әлемдегі CO2 шығарындыларының 70 пайыздан астамы қала өмірін қамтамасыз етуге, көлікке, ғимараттарды салу мен пайдалануға, қалаларға қызмет көрсететін өнеркәсіптерге және қалдықтарды қайта өңдеуге байланысты. Бұл БҰҰ Қоныстану бағдарламасының (UN-Habitat) зерттеулерінде де айтылады. Осылайша, ғимараттарды салу және пайдалану әлемдегі жыл сайынғы жаһандық СО2 шығарындыларының шамамен 42 пайызын құрайды, — деді ол
Сарапшының дерегінше, шығарындылардың 27 пайызы ғимараттарды пайдалануға қатысты. Ал құрылыс және инфрақұрылымның негізгі төрт материалының — цемент, темір, болат және алюминийдің көміртегі ізі — жылына тағы 15 пайыз қосады.
— Сондықтан соңғы кездері бүкіл әлем сәулетшілері мен қала құрылысшылары жаңа урбанизм қағидаттарын белсенді түрде қолдана бастады. Бұл шығарындыларды азайтуға көмектеседі, қалаларды «сау» және жасыл етеді, — дейді Құралай Есмұханова.
Оның айтуынша, жаңа урбанизм қоршаған ортаға бірнеше негізгі фактор арқылы әсер етеді.
Бірінші фактор — көліктегі шығарындыларды азайту
— Көліктен шығатын парниктік газдардың 40 пайызға жуығы жеке көліктерге тиесілі. Сондықтан көлік қозғалысын азайтып, жаяу жүргіншілер санын көбейтетін ықшам қалалар қажет, — дейді сәулетші.
Екінші фактор — автокөлікке тәуелділікті азайту және «жол диетасы»
Ықшамдылық, аумақтарды (тұрғын үй, жұмыс, жақын маңдағы дүкендер) аралас пайдалану және жаяу жүргіншілер үшін қолжетімділік қағидаттары автокөлікпен жиі және ұзақ сапарға шығу қажеттілігін азайтады.
— Сонымен қатар, кең жол төсемдері мен автотұрақтар қалаларды қыздырып жібереді және көлік кептелісі мәселесін шешуге көмектеспейді. Олар жылуды сіңіріп ұстап, қаланы қыздырады. Сондықтан «жел есу» деп аталатын жағдай зардап шегеді. Бұл мәселені «жол диетасы» көмегімен шешуге болады — жасыл желек, велосипед жолдары және қоғамдық көлік пайдасына автокөлік жолақтарын азайту. Қозғалыс үшін көшелердің ені емес, олардың саны мен қозғалыс сценарийлерінің әртүрлілігі маңызды. Мысалы, теориялық тұрғыда бір көпжолақты даңғылға қарағанда екі жолақты үш көше жақсырақ, — дейді ол.
Оның пікірінше, әкімдіктерге қоғамдық көліктер мен микромобильдер (самокаттар мен велосипедтер) үшін арнайы жолақтарды қарастыратын жобаларды белсенді түрде қолдау маңызды. Бұл үлкен қалалардағы жолдарға жүктемені азайтуы керек.
Үшінші фактор — қаланың жайылып өсуімен күресу
Жаңа урбанизм неғұрлым тығыз және ықшам құрылыс салуды алға қояды. Өйткені ол игерілген аумақтарды тиімдірек пайдалануға мүмкіндік береді және қалалардың табиғи ландшафттарға, ормандарға және ауыл шаруашылығы жерлеріне бақылаусыз «жайылуына» жол бермейді.
— Қоғамда, керісінше, орталық «тыныс алу» үшін қала аумағын кеңейту керек деген пікір бар. Дегенмен, бұл тәсіл көбінесе әлеуметтік теңсіздікке әкеледі. Өйткені инфрақұрылымы бар орталықтардан тыс жерде көбірек адамдар өмір сүре бастайды. Алматы қаласының одан әрі «жайылып» кетуіне тосқауыл қою және орталықта немесе шетте орналасқанына қарамастан мегаполистің барлық тұрғынына әділ және тең жағдай жасау үшін полиорталықтарды ұйымдастыру арқылы мұнымен күресуге тырысып отыр. Нәтижесінде шет аймақтардағы биоәртүрлілікті сақтауға, экожүйелерді қорғауға және жер ресурстарын тиімдірек пайдалануға мүмкіндік туады деп күтіліп отыр, — дейді Ink Architects өкілі.
Төртінші фактор — ғимараттарда энергия тұтынуды азайту
Сәулетші жеке үйлермен салыстырғанда тығыз құрылыстар (мысалы, көппәтерлі үйлер) энергия тиімділігі көрсеткіштеріне жиі ие болады деп санайды.
— Қоғамның тығыз құрылыстарға деген көзқарасы әртүрлі болғандықтан, оның инфрақұрылымдық артықшылықтарын бәрі бірдей түсіне бермейді. Сондықтан мұндай шешімдерді кешенді түрде, бүкіл қаланы дамыту контексінде қарастыру маңызды. Жеке орам/аудан мен бүкіл қала құрылымының мүдделері арасында объективті шешім табу қажет. Өйткені, неғұрлым тығыз даму ғимараттарды жылытуға және ауаны баптауға арналған энергияны тұтынуды азайта алады. Бұл электр станциялары мен қазандықтардан CO2 шығарындыларының қысқаруына сеп болады, — дейді Құралай Есмұханова.
Бесінші фактор — микроклимат пен су ресурстарын пайдалануды жақсарту, жасыл желекті ұлғайту
Оның айтуынша, сапалы қалалық дизайнға саябақтарды, алаңдарды, бульварларды құру, көше ағаштарын отырғызу, кейде тіпті шатырларды ақ түске бояу кіреді. Қаланың ластығына, су тапшылығына, құрғақшылыққа төзімді өсімдіктерді егу де қаланы көгалдандыруда басты рөл атқарады.
— Осындай жергілікті және бейімделген өсімдіктер күтім мен ресурстарды аз қажет етеді. Жобаларымызда бейімделу кезеңінен оңай өтіп, қаланы тез салқындатып, қорғау әсерін беретін жасыл желек палитрасын қамтамасыз етуге тырысамыз. Сонымен қатар, өсімдіктерді таңдауда гүлдену кезеңі де ескеріледі. Бұл жобаларда сәуірден қазанға дейін немесе жылына 7 айда гүлденіп тұратын аулалар мен көшелер болуы мүмкін, — деп түсіндіреді архитектор.
Алтыншы фактор — Алматының су ресурстарын үнемдеу
Маманның атап өтуінше, мұздықтардың азаюына байланысты Алматы су ресурстарын үнемдеу қажеттілігіне тап болды. Оны жаңбыр суын жинау және сүзу жүйесі арқылы қамтамасыз етуге мүмкіндік бар. Ал қала жаңбыр суы мен су бұру жүйелерінің дұрыс жоспарлануы салдарынан жиі зардап шегеді. Бұл жайт тұрақты жөндеуді қажет ететін жол жамылғысының жағдайына әсер етеді.
— Мұндай жағдайда суды тиімді бөлу және қаладан суды бұру мәселелерін қарастыратын стратегиялық бас жоспар керек деп ойлаймыз. Бұл ғимараттардың қауіпсіз болуын қамтамасыз ету үшін кез келген жобалардың жобалық құжаттамасының біріктірілген бөлігі болуы керек. Көшелерде ғана емес, ғимараттарда да сауатсыз құрылған су бұру теориялық тұрғыдан ауырлық көтергіш жүйелердің деградациясын тудыруы мүмкін, — дейді Ink Architects сәулетшісі.
Құралай Есмұханова жасыл желектер «қалалық жылу аралының» әсерін (көлеңке мен булану салдарынан салқындату) әлсіретуге және кейбір ластаушы заттарды сіңіру арқылы ауа сапасын жақсартуға көмектесетінін айтады. Олар сондай-ақ жаңбыр суын жақсы басқаруға көмектеседі, су тасқыны мен су қоймаларының ластану қаупін азайтады.
Жетінші фактор — ресурстарды тиімді пайдалану
Сәулетші жинақы құрылыс салудың тағы бірнеше артықшылығын атап өтті. Маманның айтуынша, онда бір тұрғынға жолдар, құбырлар, электр желілерінің қысқалығы оларды салу мен күтіп ұстауға жұмсалатын материалдар мен энергия шығындарын азайтады. Кейбір жағдайда тасымалдау кезінде шығарындыларды азайту үшін жергілікті құрылыс материалдарын пайдалану мақұлданады.
— Жалпы, жаңа урбанизм көлік қажеттіліктерін азайту, табиғи аумақтарды сақтау, энергия тиімділігін арттыру және жасыл элементтерді қала құрылымына біріктіру арқылы қоршаған ортаға теріс әсерді барынша азайтуға ұмтылатын қала құрылысының үлгісін ұсынады, — деп түйіндеді сөзін Құралай Есмұханова.