13 қазан. Жылнама
Kazinform оқырман назарына 13 қазанға арналған атаулы күндер мен есте қалар оқиғалар күнтізбесін ұсынады.
АТАУЛЫ КҮНДЕР
Дүниежүзілік тромбозға қарсы күрес күні
2014 жылы Халықаралық тромбоз және гемостаз проблемалары қоғамының бастамасымен бекітілген. Бұл күнді атап өтудің негізгі мақсаты — аурудың себеп-салдары, алдын алу, емдеу жолдары туралы ақпарат тарату. Бұл — неміс ғалымы, тромбоз патофизиологі, Рудольф Вирхов дүниеге келген күн.
Халықаралық табиғи апаттар қауіптілігін азайту күні
Алғаш рет БҰҰ Бас Ассамблеясының 1989 жылдың 22 желтоқсанындағы қарарына сәйкес Табиғи апаттар қауіптілігін азайту жөніндегі халықаралық күн ретінде мерекеленді.
ЕСТЕ ҚАЛАР ОҚИҒАЛАР
1929 жылы Солтүстік Қазақстан радиохабары алғаш рет эфирге шықты. Бүгінде облыстық радио бағдарламасын өңірдің барлық аудандары, сонымен қатар көрші Ресей облыстарының шекарадағы аудандары қабылдай алады.
1950 жылы Қостанай облыстық атқару комитетінің шешімімен Қостанай облысындағы Амангелді ауданының құрамында Арқалық жұмыс кенті пайда болды. 1956 жылы 27 қазанда Қазақ КСР Жоғарғы кеңесі президиумының жарлығымен ресми түрде жұмыс кенті статусына ие болды. 1965 жылы 30 маусымда Арқалыққа қала мәртебесі берілді. Бүгінгі аумағы — 1 558 мың га. 1970 жылы Торғай облысының орталығы болды.
1990 жылы «Ақмола ақиқаты» (қазіргі «Astana aqshamy») газетінің алғашқы саны жарық көрді. Алғашында аптасына бір рет шығып тұрған басылым 1998 жылдың қаңтарында «Ақмола ақшамы», одан кейін «Астана хабары» кейіннен «Астана ақшамы», «Astana aqshamy» атанып, республикалық қоғамдық-саяси газет мәртебесіне ие болды. Астананың алғашқы қалыптасу кезеңінде газет бас редакторы міндетін атқарған Жұмагүл Саухат пен Мағжан Садыханұлы, олардан кейін бас редактор қызметін атқарған Нұртөре Жүсіп, Амантай Шәріп, Ерболат Қамен, Аяған Сандыбай және Жанболат Аупбаев, Дидахмет Әшімханұлы, Талғат Батырхан, Бауыржан Омаров секілді қарымды қаламгерлер де басылымның өркендеуіне өзіндік қолтаңбаларын қалдырды.
1995 жылы Қазақстанда Диабет қауымдастығы құрылды. Ол 1996 жылы 176 ел біріккен Халықаралық диабет федерациясының құрамына кірді.
1999 жылы ҚР Энергетика, индустрия және сауда министрлігінің Атом энергетикасы комитеті құрылды. Негізгі міндеттері — атом энергиясын пайдалану саласындағы мемлекеттік реттеу, Қазақстан Республикасының аумағында ядролық және радиациялық қауіпсіздікті қадағалау, атом энергиясын пайдалану нысандарындағы апатқа қарсы жоспарлауды бақылау, ядро материалдары мен қондырғыларын физикалық қорғауды қадағалау.
2010 жылы Аустралияның Канберра қаласында өткен Монета сарайлары директорларының 26-шы Конференциясында Қазақстанның «Барыс» монетасы «Ең әдемі монета» және «Технологиялық жағынан ең сәтті орындалған монета» аталымдарын жеңіп алды. Монета 925 сынамалы күмістен соғылған, диаметрі — 38,61 мм, әрбірі бір миллиметр диаметрге ие екі бриллиант орнатылған.
2014 жылы Нью-Йоркте Қазақстан Республикасы мен Того Республикасының БҰҰ жанындағы тұрақты өкілдері Қайрат Әбдірахманов пен Коджо Менан екі мемлекет арасында дипломатиялық қатынастарды орнату жөніндегі бірлескен коммюникеге қол қойды.
Того Республикасы — Батыс Африкадағы мемлекет, батысында Ганамен, шығысында Бенинмен және солтүстігінде Буркина-Фасомен шектеседі. Оңтүстігінде Гвинея шығанағы жағалауының кішкене бөлігі бар. Жер аумағы — 56 785 км² шамасында. Астанасы — Ломе қаласы. Ресми тілі — француз тілі. Ақша бірлігі — CFA франкі. Мемлекет басшысы және Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысы — 5 жылға жалпыға бірдей тікелей дауыс беру арқылы сайланған президент (қайта сайлау құқығын шектемей).
2015 жылы Таразда республикалық маңызы бар «Көне Тараз» археологиялық саябағы ашылды. Қазақ хандығының 550 жылдығы салтанаттарының ең ірі нысаны болып табылатын кешен құрылысының жалпы құны — 2,5 млрд теңге. «Көне Тараз» саябағы аумағының 20 гектарында кіреберіс аркасы, бақылау мұнарасы, Достық үйі мен конгресс-холдың жанындағы этномәдени орталық, этнографиялық мұражай, «Тараз саздары» стеласы, сондай-ақ «Мыңбұлақ» саябағы орналасқан.
2017 жылы «ҚазАқпарат» халықаралық ақпарат агенттігі мен The Business Year (TBY) халықаралық баспасы және зерттеу компаниясы жалпы қызметті ұйымдастыру, контент алмасу, біріккен жобалар әзірлеп, бірлескен шараларды ұйымдастыру жөнінде келісім жасасты. «The Business Year» — ұлттық экономикадағы жылдық экономикалық ресурстар баспасы және алдыңғы қатарлы зерттеу фирмаларының бірі. 35 елде өкілдігі бар.
2018 жылы қазақстандық спортшы Диас Бахраддин жасөспірімдер арасындағы 2018 жылғы Олимпиадада каноэнің дара жарысында алтын медаль еншіледі. Тартысты бәсекеде Диас топ жарып, 1:54:66 нәтижесімен мәреге бірінші жетті.
2019 жылы Алматыда Халықаралық жеңіл атлетика федерациялары қауымдастығының (IAAF) I деңгейлі халықаралық курстары басталды. Мұндай курс тек Қазақстанда емес, Орта Азияда алғаш рет ұйымдастырылды.
Бағдарлама мақсаты — жаттықтырушыларға, оқытушыларға және оқытушыларға халықаралық жеңіл атлетиканың қазіргі заманғы білімі мен тенденцияларын жеткізу, білімді жетілдіру және орталық аймақтар үшін де, еліміздің барлық аймақтары үшін ақпарат алу.
2020 жылы Малайзияның Куала-Лумпур қаласындағы Ұлттық кітапханада Абай атындағы Қазақ әдебиеті мен мәдениеті орталығы ашылды.
Абай орталығын ашудағы мақсат — шетелдік аудиторияны Қазақстанның бай әдеби, тарихи және мәдени мұрасымен таныстыру. Орталыққа қазақ әдебиетінің өзге де кітаптары мен шығармалары және ұлттық музыкалық аспап — домбыра сыйға тартылды.
2021 жылы Сиэтлде АҚШ Ұлттық студенттік атлетика қауымдастығының чемпионаты аясында «Pat Lesser — Harbottle Invitational» гольф турнирі өтті. Жарысқа қазақстандық гольфшы Ривекка Жұмағұлова да қатысып, турнир жеңімпазы атанды.
2023 жылы Степногорск қаласында Құтқарушылар күні қарсаңында Асқар Забикулинге арналған мурал пайда болды. Қаза болған өрт сөндіруші бейнеленген арт-объектіні суретші Абылайхан Сүлейменов бейнеледі.
Асқар Забикулин 2022 жылдың қараша айында өрт сөндіруге қатысып, өз өмірін қиып, үш адамды аман алып қалды. Өрт сөндіруші үшінші дәрежелі күйік алып, ауруханада көз жұмды. Асқар Забикулиннің ерлігін еске алу мақсатында Астанадағы көшелердің біріне оның есімі берілді.
2024 жылы Жібек Құлымбетова джиу-джитсу мен грэпплингтен он дүркін әлем чемпионы атанды. Астанада өткен грэпплингтен UWW әлем чемпионатында 17 жастағы Жібек екі алтын медаль жеңіп алды. Ол екі санат бойынша сайысқа түсті: «GI» (кимоно) және «NO GI» (кимоносыз).
2024 жылы Қырғызстан астанасындағы Гапар Айтиев атындағы Ұлттық бейнелеу өнері мұражайында «Қазақстан суретшілер көзімен» атты сурет көрмесі ашылды. Қазақстан Республикасы күніне орайластырылған көрмеде қырғыз суретшілерінің туындылары арқылы Қазақстанның мәдениетіне, табиғаты мен өміріне көзқарасы мен көзқарасын білдіретін туындылар қойылған. Көрмеге Қырғызстанның барлық аймақтарынан келген дарынды суретшілер: халық суретшісі Қадырқұл Орозматов (Талас облысы), еңбек сіңірген мәдениет қайраткері Бақыт Мұсаев (Ыстықкөл облысы), Мәдениет үздігі Ысмайыл Урманов (Ош облысы), жоба мен көрменің тұрақты қатысушысы Мақсат Орунбаев (Жалал-Абад облысы), суретші және педагог Қылычбек Имарали уулу (Баткен облысы), көрменің тұрақты қатысушысы Марат Мамытов (Шүй облысы), суретші Залқарбек Эсенканов (Нарын облысы), халық суретшісі Адылбек Бәйтереков (Бішкек) қатысты.
2024 жылы Қазақстан дәстүрлі спорт пен киберспортты біріктіретін бірегей турнир — Phygital Games of the Future 2026 өткізуге ресми түрде таңдалды. Турнирді өткізу құқығына үш мемлекет — Қазақстан, Перу және Чили таласқан. Қатысушылар физикалық және цифрлық форматтарды біріктіретін ережелер бойынша жарысады. «Болашақ ойындарын» Қазақстанда өткізу туралы бастаманы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылы Қазандағы ұлық ойындардың ашылу салтанатында ұсынған болатын. Турнир 2025 жылы БАӘ-де, ал 2026 жылы Астанада өтеді.
