Айдың артефактілерін мұқият қорғау керек – Дүниежүзілік ескерткіштер қорының президенті
АСТАНА. KAZINFORM – Дүниежүзілік ескерткіштер қорының (World Monuments Fund, WMF) президенті және бас директоры Бенедикт де Монлор Kazinform агенттігіне берген эксклюзивті сұхбатында аспандағы айды мәдени мұра объектілерінің тізіміне енгізу шешімі туралы айтып берді.

Қордың президенті мұндай қадамның себептерін түсіндіріп, артефактілерді сақтаудың міндетті хаттамаларын әзірлеу үшін халықаралық ынтымақтастықтың шұғыл қажеттігін атап өтті.
— Дүниежүзілік ескерткіштер қоры айды жойылып кету қаупі төнген мәдени мұра нысандарының тізіміне енгізді. Бұл шешімге нақты қандай фактілер әкелді?
— Айда 90-нан астам тарихи нысандар бар, соның ішінде тыныштық базасы — адамзаттың ең үлкен жетістіктерінің бірін бейнелейтін «Аполлон 11» қону алаңы. Ғарышты зерттеу жеделдетілген сайын, жеке компаниялар мен үкіметтер айға жаңа миссияларды жоспарлағанда, бұл нәзік артефактілердің кездейсоқ зақымдану қаупі артады. Айды тізімге енгізу адамның тапқырлығының осы таптырмас дәлелдерін қорғау үшін табиғатты қорғау хаттамаларын әзірлеудің шұғыл қажеттілігін көрсетеді.
— Ғарыштық туризм қазіргі уақытта өте танымал. Айға барғысы келетін туристер үшін қандай да бір ережелер немесе заң бар ма ма?
— Ай мұрасын сақтау халықаралық ынтымақтастықты және туризмді қоса алғанда, ай қызметі бойынша нақты ұсыныстарды қажет етеді. «Артемида келісімдері» сияқты қолданыстағы шеңберлер бастапқы нүкте, бірақ тарихи нысандарды құрметтеу және қорғау үшін міндетті хаттамалар қажет. Айдың нәзік артефактілерін жердегі мәдени мұра ескерткіштері сияқты мұқият қорғалуы керек.
— Артефактілерді жерден тыс жерде сақтау үшін хаттамалар жасала ма? Қазір мұндай хаттамалар жоқ.
— Бұл шешім ғарыштағы адам қызметінің артефактілерін сақтаудың кешенді хаттамаларын жасау қажеттігін атап көрсетеді. «Ғарыш туралы келісім» және «Артемида келісімдері» сияқты келісімдер мұраны сақтау мәселелеріне қатысты болса да, оларға міндетті шаралар жетіспейді. Дүниежүзілік ескерткіштер қоры бұл инклюзия адамзаттың жер бетінен тыс ортақ мұрасын қорғау үшін міндетті келісімдер жасауда халықаралық диалог пен ынтымақтастықты ынталандырады деп үміттенеді.
— Бұл шешім NASA-ның 2027 жылдың ортасына жоспарланған Артемида-3 миссиясы сияқты Айдың болашақ миссияларына әсер етуі мүмкін бе?
— Біз бұл инклюзияны ғарыш агенттіктерімен, үкіметтермен және жеке компаниялармен жұмыс істеу мүмкіндігі ретінде қарастырамыз, Болашақ миссиялар, соның ішінде Артемида 3 жоспарлау процесінде мұраны сақтауды ескереді. Қазірдің өзінде белсенді қадамдар жасай отырып, біз бұл тарихи нысандарды айды зерттеуге деген құштарлығымызды жоғалтпай қорғай аламыз.
— Бұл дүниежүзілік ескерткіштер қорының тізіміндегі жерден тыс бірінші орын. Бұл тізімге жерден тыс басқа нысандарды қосудың қандай алғышарттары бар?
— Ай өзінің тарихи орындарында кездесетін елеулі тәуекелдерге, сондай-ақ адамзаттың ортақ мұрасын сақтаудың маңыздылығына байланысты тізімге енгізілді. Жерден тыс объектілердің кез келген болашақ номинациялары жердегі объектілер үшін қолданылатын критерийлерге сәйкес келуі керек, яғни мәдени маңыздылығы, тәуекелдері және оларды сақтау үшін жаһандық ынтымақтастық әлеуеті. Бұл қосу адамның жетістіктері із қалдырған жерде мұраны сақтау үшін прецедент береді.
Осы материалдың ағылшын тіліндегі түпнұсқасын мына сілтеме арқылы оқуға болады.