Қазақ әдебиеті жаһандық филология ілімі назарында

АСТАНА. ҚазАқпарат - Ресей және Қытай ғылыми орталықтары мен зертханалары тізе қоса ұйымдастырған Болгария, Қытай, Моңғолия, т.б. алыс-жақын шетел, Беларусь, Украина, Ресей, Қазақстан және бүтін Сібір аймағы - ТМД аумағы ғалымдары бас қосып, филология ілімі мәселелері талқыға түскен жиынға белгілі сыншы, филология ғылымдарының докторы, профессор Бақыт Кәрібаева «Поэзия Казахстана» атауымен үн қосқан болатын.

Бақсақ, бүгінгі жаһандану кезеңінде ұлттық маңдай құндылығымыз «өнер алды - қызыл тіл» мәселесі Еуразия кеңістігінде, атап айтқанда, Санкт-Петербург, Мәскеу, көне Тула, Саратов, Челябинск, Башқұртстан, Якутия, Липецк, Орхон университеттері, Алтай, Қытай өлкесінің санап шығу мүмкін емес ғылыми орталықтары ортасынан табылуы - елең еткізерлік жаңалық. Кон­ференцияға Бақыт Кәрібаева қазақ ақыны Жұмекен Нәжімеденовті ұсынған екен. Мәтін мәселесі көбінесе прозаға тән десек, ғалым назарына неге лирик ақын ілінгендігі туралы ға­лым: «Жұмекен - тоқырауға ұшыраған қазақ­тың тіл-әдебиет, құнар қойнауын ашатын алтын кілт іспетті. Екіншіден, ол - біздің замандасымыз. Әдебиетті тарих емес, талант жасайды де­­сек, қазіргі қазақ әдебиетінің әлемдік деңгей­дегі көлемін Жұмекенмен өлшесек, еш қателес­пей­міз. Жұмекен олай болса, экспортқа шыға­тын ұлттық брэнд емес, қазақ жазба әдебиетінің мәуелі жемісі, нақты көрсеткіші», - дейді. Әлемдік әдебиеттану үдесінен шығып, қазақ әдебиетінің бәсекеге қабілеттілік танытуы - кездейсоқтық емес. Ғалымның ұзақ жылдарғы табанды ең­бегі­нің, үздіксіз ізденісінің жемісі. Бұған дәлел - қа­зақ мерзімді баспасөзіндегі кесек-кон­цеп­туалды мақала-зерттеулері. О бастан-ақ зерттеу нысанасын қазақ әдебиеттануын әлемдік деңгейде көре білген ғалым «Танымға трафарет жат» деген концепциясын» сонау 2002 жылдарда айтқан болатын («Қазақ әдебиеті». 26.­04.2­0­02 ж.). Одан бергі онжылдықта қазақ-түркі жазба әдебиетінің діңгектері: Ғ.Мүсірепов, Ш.Айтматов, С.Сейфуллин, Т.Әлімқұлов, С.Мұратбеков, т.б жайлы тың зерттеу ой-пікірлері бүгінгі қазақ әдебиет­тануының көтерілген әлемдік биігінен көрініп келе жатыр. Сол сияқты қазақ әдебиеттануының бүгінгі өзекті мәселе­лері­не сыни сараптамалары өз алдына (Мә­се­лен, «Қазақ әдебиеті пәнінің болашағы қан­дай?» атты мақаласының әлі сиясы кеппегендей актуалды деңгейде тұр. «Түркістан» газеті. 26.06. 2008 ж.).

Конференцияға өзек болған Жұмекен Нәжімеденов «мәтінін түсіндіру» мәселесі алғаш «Ана тілі» басылымының 12.01.2011 жылғы са­нында «Жан-Жұмекен» атауымен жарық көрді. Осы замандық қазақ филологиясы сапа мен тиімділікке дөп келетін болғандықтан, бұл ма­қаланы «Мысль» №6, 2011 ж., «Простор» №11, 2011 ж. сандарында орыс тіліне аударып жарияла­ды. Келесі кезекте Б.Кәрібаеваның «жұ­ме­кен­тануына» сілтеме де орыс тілінде жасалды. Мә­селен, Людмила Шашкова «Казахстанская правда» газетінің 2012 жылғы тамыз айында «Гимн авторы Жұмекен Нәжімеденов жайлы» арнайы мақала жазып, оның ғылыми танымына байланысты сілтеме жасады.

Г.СЫДЫҚОВА