Тоқтаған өндіріс, іздеудегі басшы: «Азия автоның» өткені мен бүгіні
Тарихына үңілсек
Әуелі холдингтің қалай құрылғанына азды-кем көз жүгіртіп өтсек. «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» тарихы 1992 жылдан басталады. Өскемендік кәсіпкер Анатолий Балушкин сол кездері тапшы болған ВАЗ көліктерін қалаға жеткізумен айналысуды мақсат етеді. Ісі алға басқан ол 1996 жылы тек Өскеменмен шектелмей, 4 қалаға қанат жайған.
Араға 4-5 жыл салып LADA және SKODA автокөліктерін импорттап, Қазақстанның барлық ірі шаһарында автоорталықтар құрады. Жобаларын жүзеге асыру үшін Үкіметтен мол қаражат алады. Сөйтіп, «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» елдегі көлік құрастыратын ірі холдингке айналады. Тек Шығыс Қазақстанның өзінде мұқым елді елең еткізген жағдайлар болмай тұрып мұнда 5 мыңға жуық адам жұмыс істеген.
Енді сол жағдайлардың қалай және неден басталғанын еске түсіріп көрелік. 2020 жылы ҚР Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі аталған холдингке қаншама жыл бойы мемлекет тарапынан қомақты қаржы бөлінгенімен оның өзіне жүктелген міндеттерді дұрыс орындамағанын мәлімдеді.
«ҚР ИИДМ және «Азия Авто» АҚ арасында жасалған 2017 жылғы 7 сәуірдегі Өнеркәсіптік жинастыру туралы келісім және 2019 жылғы 4 қарашадағы №1 қосымша келісім Астана қаласындағы мамандандырылған ауданаралық экономикалық соттың 2020 жылғы 24 тамыздағы №7119-20-00-2/6894 шешімімен күшін жойып, Холдинг тарапынан міндеттемелерін орындамағаны үшін бұзылды. Мемлекеттік преференциялардың болмауы кәсіпорынның ағымдағы өндірісіне және жұмыс үдерісіне еш әсер етпейді. Келісімнің бұзылуы Холдинг басшылығын бұған дейін өздеріне алған міндеттемелерін орындауға ынталандыру үшін жасалды. Компания құрылған сәттен бастап 18 жыл бойы өндірісіне қолдау көрсетіліп келді. Бірақ, өндірісті модернизациялау және қазақстандық қамту деңгейін арттыру жөніндегі келісімде көзделген міндеттемелерін орындамады», - деген еді сол кезде министрліктің Индустриялық даму және өнеркәсіптік қауіпсіздік комитетінің төрағасы болған Марат Қарабаев (қазіргі ИИДМ басшысы – ред.).
Осыдан кейін Анатолий Балушкин Өскеменде «галстуксіз кездесу» өткіземін деп журналистерді жинады. Сонда министрліктің жасаған мәлімдемесінің шындыққа мүлде жанаспайтынын айтып, компанияда жұмыс істейтін мыңдаған адамның наразылыққа шығуы мүмкін екенін жеткізді. Алайда іске қатысты тергеу басталғанда Балушкиннің елден кетіп қалғаны жайлы хабар тарады. Содан соң Бас прокуратура миллиардерге іздеу жариялады.
«АЗИЯ АВТО» АҚ компаниялар тобының негізгі акционері және директорлар кеңесінің төрағасы А.М.Балушкинді ҚР Қылмыстық Кодексінің 190-бабы 4-бөлігінің 2-тармағына сәйкес, «қамау» түріндегі бұлтартпау шарасына санкция берілді. Оған халықаралық іздеу жарияланды. Күдіктінің өз азаматтығын өзгертуіне қатысты мән-жай да тексеріліп жатыр», - делінген сондағы Бас прокуратураның баспасөз қызметі таратқан мәліметте.
Басшыларының бірі Чехияда ұсталды
Холдинг жұмысының тоқтауына байланысты Шығыс Қазақстанда жұмыссыз қалған 5 мың адамның мәселесін шешуге өңір билігі ден қойды. 2021 жылдың басынан бері талай жиналыс, кездесу өтіп, қызу келіссөздер жүргізіліп, қараша айына қарай түгел дерлік жаңа жұмысқа орналастырылды.
Сол жылы күзде Өскемендегі «Азия Авто Қазақстан» компаниясының басшысы Антон Ненахов орманда асылып тұрған күйінде табылды. Облыстық Полиция департаменті осыған байланысты Өскемен қалалық Полиция басқармасы Ертіс полиция бөлімінің ҚР Қылмыстық Кодексінің 105-бабы 1-бөлігімен (өзін-өзі өлтіруге итермелеу) сотқа дейінгі тергеу амалдарын бастағанын хабарлаған-тұғын. Бір айта кетерлігі, компанияда 2013 жылдан бері жұмыс істеген марқұм басшылық лауазымға 2021 жылдың тамызында ғана келген. Яғни, тек бір айға жетер-жетпес уақыт қана осы қызметте болды.
2022 жылдың басында «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» холдингі басшыларының бірі Чехияда ұсталды.
«Чехия астанасы Прагада Қазақстан ІІМ Интерпол ұлттық орталық бюросының сұрауы бойынша аса ірі мөлшерде алаяқтық жасағаны үшін ШҚО Экономикалық қылмыстар департаменті іздеу салған «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» компаниялар тобы басшыларының бірі ұсталды», - деді ҚР Ішкі істер министрлігінің өкілі Шұғыла Тұрлыбек.
Былтырғы жазда Экономикалық ресурстардың заңсыз шоғырлануымен күрес жөніндегі комиссия кәсіпкер Анатолий Балушкиннің 77 жылжымайтын және 1 мың жылжымалы мүлкін сотқа дейін тәркілеу туралы өтінішхаттың сотқа жіберілгенін хабарлаған.
2023 жылдың ақпан айында Қаржылық мониторинг агенттігі «АЗИЯ АВТО» АҚ басшысын сотқа шақырды.
«Қазақстаннан тыс жерде жүрген және келуден жалтарып жүрген күдікті 1970 жылы туған Анатолий Балушкин 10 ақпанда сағат 17:00-ге дейін Өскемен қаласы, Новаторов көшесі, 7/2 мекенжайында орналасқан Шығыс Қазақстан облысы бойынша Экономикалық тергеу департаментінің әкімшілік ғимаратына келуі қажет. Тергеу әрекеттеріне қатысу үшін күдікті А.М.Балушкин қорғаушыны өз бетінше шақыруға немесе қылмыстық процесті жүргізетін органның қорғаушының қатысуы туралы өтінішхат беруге (ҚР ҚПК-нің 68-бабы) құқылы. Қорғаушыны күдікті немесе оның заңды өкілдері, олардың атынан өзге де адамдар шақырмаса, қорғаушының қатысуын қылмыстық процесті жүргізетін орган қамтамасыз етеді (ҚР ҚПК-нің 67-бабы)», - делінген агенттік хабарламасында.
Осы ретте, ҚазАқпарат тілшісі ШҚО бойынша Экономикалық тергеу департаментіне хабарласып көрді. Департаменттің баспасөз қызметі сол күні Анатолий Балушкиннің келмегенін мәлім етті.
3 мамыр күні ҚР Қаржылық мониторинг агенттігі «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Анатолий Балушкинге, аталған АҚ-ның бас директоры Ерік Сағымбаевқа және компаниялар тобының топ-менеджерлеріне қатысты сотқа дейінгі тергеудің жалғасып жатқанын хабарлады.
«А.Балушкин мен Е.Сағымбаев банктік қарыздарды өтеуден және бюджетке салық төлеуден жалтару мақсатында жымқырған. Ұрланған ақша өндірісті 50% локализациялау шартымен автокөлік құралдарын өнеркәсіптік құрастыру зауытын салуға арналған болатын. Олар қаражатты банкте кепілдегі тауарларды бақылауындағы компанияларға қайта ресімдеу, «Азия-Бипэк АВТО» компаниялар тобының қызметкерлеріне жалған сыйлықақылар беру және Біріккен Араб Әмірліктеріндегі компаниямен жалған келісімшарт жасасу арқылы шоттан шығарып алған», - делінген агенттіктің баспасөз қызметі таратқан мәліметте.
Соттың соңғы шешімін күтуде
Талай жыл дүрілдеп тұрған холдингтің қазіргі жағдайынан, алдағы тағдырынан қандай да бір хабар бар-жоғын білу үшін өңір әкімдігіне жүгіндік. Белгілі болғандай, сот процесі жүріп жатқандықтан әзірге «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО-ның» Шығыс Қазақстан аумағындағы барлық зауытының жұмысы тоқтап тұр. Аймақ басшысы Даниал Ахметов сәуір айының ортасында өткен халық алдында есеп беру кездесуінде бұл мәселе туралы сұраққа жауап берді.
«Біз мұндай үлкен өндірістен айырылып қалғымыз келмейді. Сот процедуралары аяқтала салысымен зауытты қайта жандандыру үшін бар күшімізді саламыз. Әзірге соттың соңғы шешімін күтуіміз керек. Алдағы уақытта осы бағытта жұмыс істейтін компания табылады деп сенемін», - деді әкім.
Бұл орайда көптің көкейіндегі жүрген бірден-бір мәселе – Анатолий Балушкинге тиесілі болған демалыс базаларының тағдыры. Сот басталғалы бері «Рахман қайнарлары» санаторийі, «Нұртау» шипажайы және «Порт-Фортуна» демалыс базасы жұмысын тоқтатқан. Жұрт бұл демалыс орындарының жабылмауын тілейді. Соған орай ШҚО әкімдігі құзырлы органдармен келіссөз жүргізіп, биыл «Нұртау» демалыс базасының ашылуына қол жеткізді.
«Нұртау» базасына ашыла салысымен мыңдаған адам барып жатыр. Енді «Рахман қайнарлары» санаторийі де жұмыс істеуі үшін келіссөздер жүргізіп жатырмыз. Ол да осылай ел игілігіне беріледі деген сенімдемін», - деді Д.Ахметов.
Демалыс базаларына қатысты мәселенің анық-қанығын білу үшін Шығыс Қазақстан облысының Кәсіпкерлік және индустриялық-инновациялық даму басқармасына ресми сұраухат жолдап көрдік.
«Облыстық Экономикалық тергеу департаменті «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО-ның» компаниялар тобының лауазымды тұлғаларына қатысты қылмыстық іс қозғаған. Мүліктік залалды өтеу және азаматтық талапты өтеу бөлігінде үкімнің орындалуын қамтамасыз ету үшін компания мүлкіне арест қойылған. Қазіргі уақытта қылмыстық процеске қатысушыларға тергеу әрекеттерінің аяқталғаны туралы хабарланды және іс материалдары танысуға берілді. Нәтижелері бойынша іс мән-жайды қарау үшін прокуратураға және сотқа жіберіледі. Өзге ақпарат ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 201-бабына сәйкес жария етілуге жатпайды, - делінген басқарма басшысы Елдос Байрахметов жолдаған жауапта.
P/s: Үш жылға жуық уақыт өтсе де нүктесі әлі қойылмаған «БИПЭК АВТО – АЗИЯ АВТО» холдингіне қатысты мәселенің бүгінгі түйіні осындай. Сот шешімі шықпай тұрып, компания жұмысы жандана қоймайтыны анық. Оқиғаның ары қарай өрбуі тілші назарында болады.