БҰҰ: Газа 70 жылдық даму жолынан айырылды
АСТАНА. KAZINFORM – Палестина тарихтағы ең терең экономикалық дағдарысты бастан кешіріп жатыр — Газа экономикасы құлдырады. БҰҰ Сауда және даму жөніндегі конференциясының (ЮНКТАД) жаңа есебінде анклавтағы ЖІӨ-нің төмендеуі «бұрын-соңды болмаған және апатты» делінген.
ЮНКТАД бас хатшысының орынбасары Педро Мануэль Морено оккупацияланған Палестина аумағының 2025 жылға арналған экономикалық болжамы туралы есебін ұсына отырып, жылдар бойы қозғалысқа қойылған шектеулер әскери әрекеттердің әсерімен бірге «ондаған жылдар бойы жүргізілген прогресті жоққа шығарып», Газа мен Батыс жағалауын қирандыға айналдырғанын атап өтті.
- Бүгін біз көріп отырған жағдай өте алаңдатарлық. Газа тарихтағы ең жылдам және жойқын экономикалық құлдырауды бастан кешіп отыр, - деді ол.
Газаның ЖІӨ 83 пайызға төмендеді
ЮНКТАД мәліметінше, Газаның ЖІӨ 2024 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 83 пайызға қысқарды, ал жан басына шаққандағы ЖІӨ жылына 161 долларға дейін төмендеді – бұл тәулігіне 50 центтен аз, бұл әлемдегі ең төменгі көрсеткіштердің бірі. Сектор экономикасы 2022 жылғы деңгейдің тек 13 пайызын құрап отыр.
ЮНКТАД-тың Палестина халқын қолдау жөніндегі бағдарламасының үйлестірушісі, аға экономист Мутасим Элаграа дағдарыстың жеті онжылдық дамуды іс жүзінде жойғанын атап өтті.
- Газа экономикасы 2022 жылдан бері өз құнының 87 пайызын жоғалтты. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 22 жыл бұрынғы деңгейге оралды. Бұл соңғы онжылдықтарда тіркелген ең ауыр экономикалық дағдарыс, - деп атап өтті ол.
Экономисттің айтуынша, жұмыссыздық жалпы алғанда 50 пайызға, ал Газада 80 пайыздан асты.
Батыс жағалауы да терең құлдырауды бастан кешіріп отыр
Батыс жағалауы тарихтағы ең елеулі экономикалық құлдырауға тап болды: ЖІӨ 2024 жылы 17 пайызға, ал жан басына шаққандағы табыс шамамен 19 пайызға төмендеді.
ЮНКТАД бағалауынша, тұрақсыздықтың артуы, қозғалысқа шектеулердің күшеюі, қоныстардың кеңеюі және Батыс жағалаудағы жердің 60 пайызына қол жеткізе алмау «ондаған жылдар бойы экономикалық өсімді тежеп», одан әрі қалпына келуді айтарлықтай шектеп отыр.
Морено Палестинаның қаржылық жағдайы «тарихтағы ең нашар» екенін атап өтті. Жағдайға кірістердің қысқаруы және салық түсімдерінің үштен екісінен астамын құрайтын фискалдық трансферттердің тоқтатылуы әсер етіп отыр.
Білім беру жүйесі күйреді
Баяндамада Газадағы барлық мектеп пен университеттердің қирауы балаларды білім алу мүмкіндігінен айырғаны айтылған. Сарапшылардың атап өтуінше, бұл әрекеттердің салдары ұрпақтан-ұрпаққа сезілетін болады.
Элаграаның айтуынша, «білім беру жүйесі, дағдыларды дамыту және адами капиталдың барлық негізі жойылды».
- Газа 70 жылдық дамуын жоғалтты, - деді ол.
Ауыл шаруашылығы жерлерінің 86%-ы зақымдалды
UNCTAD мәліметінше, Газаның ауыл шаруашылығы «қатты күйзеліске ұшырады». UNCTAD бас хатшысы Ребека Гринспанның айтуынша, ауыл шаруашылығы жерлерінің 86%-ы зақымдалған, су ұңғымаларының 83%-ы қираған және жылыжайлардың 71%-ы зақымдалған. Егіншілікке жердің тек 1,5%-ы ғана жарамды болып отыр.
Қалпына келтіру үшін 70 млрд доллар қажет болады
БҰҰ, ЕО және Дүниежүзілік банктің бірлескен бағалауынша, Газаны қалпына келтіру үшін 70 млрд доллардан астам қаражат қажет.
Қирандыларды тазарту 22 жылға, ал жарылмаған оқ-дәрілерді тазарту 10 жылға дейін созылуы мүмкін. Морено 2025 жылдың қазан айында қол жеткізілген атысты тоқтату туралы келісімді сөз етіп, алайда көмек қазірден бастап келуі керек екенін атап өтті.
- Гуманитарлық көмек қазірдің өзінде қажет. Экономиканы тұрақтандыру және қалпына келтіруді бастау үшін ұзақ мерзімді бітім қажет, - деді ол.
Элаграа даму тек гуманитарлық көмектің еркін кіруі арқылы ғана мүмкін болатынын қосып өтті. Ол соңғы оқиғаларды «оң» деп сипаттады, бірақ олардың тым баяу дамып келе жатқанын атап өтті.
Бұған дейін Газа секторын қалпына келтіруге ондаған жылдар қажет болуы мүмкін екенін жазған едік. Қалпына келтіру жұмыстары қаржыландыру көлеміне байланысты болмақ.