13 қараша. Жылнама

  АСТАНА. KAZINFORM - Kazinform оқырман назарына 13 қарашаға арналған атаулы күндер мен есте қалар оқиғалар күнтізбесін ұсынады.

АТАУЛЫ КҮНДЕР

Дүниежүзілік мейірімділік күні

2000 жылы Сингапурде ұйымдастырылған Дүниежүзілік мейірімділік қозғалысы (World Kindness Movement) осы күнді атап өту туралы бастама көтерді. Бұл күн 1998 жылы таңдап алынды. Халықаралық деңгейдегі қайырымдылық қозғалысын ұйымдастырған Токиодағы бірінші конференцияда осындай мерекені атап өту туралы мәселе көтерілді. Шараның ерекшелігі – Сингапур, Жапония, АҚШ, Канада, Ұлыбритания, Таиланд, Австралия елдері өкілдерінің тұрақты қатысуымен өтуінде. Кейінірек World Kindness Movement қатарын басқа мемлекеттердің еріктілері толықтырды. Дүниежүзілік мейірімділік күнінің мақсаты – тілдік және мәдени алуандығына қарамастан, түрлі ұлттардың бірігуіне ықпал ету.

Халықаралық зағиптар күні

Францияда 1745 жылдың 13 қарашасында атақты педагог Валентин Гаюи дүниеге келді. Ол Парижде және Петербургте зағиптарға арналған бірнеше мектеп пен кәсіпорындардың негізін салған. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімі бойынша дәл осы күн зағиптардың халықаралық күні болып белгіленді, оның басты мақсаты – көпшілік қауымның назарын көру қабілетінен айырылып, өмірдің қиын жағдайына тап болған адамдарға аудару. Сондықтан бұл атаулы күн 1784 жылы Парижде соқырларға арналған әлемдегі тұңғыш интернатты ашқан француз ағартушысы, тифлопедагогиканың негізін қалаушы Валентин Гаюидің (1745-1822) туған күніне орай аталып өтеді.

ЕСТЕ ҚАЛАР ОҚИҒАЛАР

1970 жылы «Қыз Жібек» көркем фильмі прокатқа шықты. Сұлтан Қожықов түсірген осынау әйгілі фильм КCРО Мемлекеттік сыйлығын алды, сондай-ақ сценарий авторы Ғабит Мүсірепов, басты рөлдерді сомдаған Асанәлі Әшімов, Құман Тастанбеков, Меруерт Өтекешова үздік актер ретінде дипломдармен, сыйлықтармен марапатталды.

1972 жылы Тбилисидегі V Бүкілодақтық кинофестивальде фильм үздік көркем безендірілгені үшін арнайы дипломмен марапатталды. Фильмге арқау болған «Қыз Жібек» поэтикалық аңызы қазақ халқының XVI-XVII ғасырдағы жағдайына, соғыстан жапа шеккен халықтың жай-күйін суреттейді. Өзара араздасқан екі рудан шыққан қыз бен жігіттің арасындағы шынайы махаббат пен оның қайғылы тұстары көрсетілген тарихи туындыда көшпелі қазақ елінің рухани өмірінің көріністері жақсы бейнеленген.

1997 жылы ҚР Ұлттық банкі мұражайының ресми ашылу салтанаты өтті. Іс-шараға ҚР Президенті Н. Назарбаев қатысып, мұражайдың «Құрметті қонақтар кітабына» естелік жазба қалдырды. Ұлттық банк мұражайына 5 мыңнан астам экспонат қойылған. Олардың қатарында Ресей шақалары, Австрия-Венгрия, орыс-поляк, Қытайдан, Польшадан, Мексикадан әкелінген монеталар, неміс рейхсмаркалары, Кеңес өкіметінің құрылуы кезеңінде 1918 жылы шығарылған «апиын ақшалары» және 1920 жылы шығарылған «жібек ақшалар» деп аталатын банкноттар мен шақалар, алыс және таяу шет елдердің ақша белгілері, Қазақстан теңге сарайының бұйымдары, т.б. сақталған.

2012 жылы Жамбыл облысы Шу ауданында «Тараз» химия паркі» арнайы экономикалық аймағы құрылды. АЭА Шу қаласының маңынан бөлінген 505 гектар жерде орналасқан.

2012 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясы Адам құқықтары жөніндегі кеңеске (АҚК) 18 жаңа мүше қабылдады. Дауыс беру кезінде Астана алғаш рет БҰҰ құқық қорғау жүйесінің осы органында өкілдік алды. Өткізілген дауыс беру қорытындысы бойынша кеңес құрамына Аргентина, Бразилия, Венесуэла, Габон, Германия, Ирландия, Қазақстан, Кения, Кот-д'Ивуар, Біріккен Араб Әмірліктері (БАӘ), Пәкістан, Корея Республикасы, АҚШ, Сьерра-Леоне, Черногория, Эстония, Эфиопия және Жапония кірді.

2013 жылы Таразда Қазақстанда ұлттық валютаны енгізуге арналған ескерткіш стела ашылды. Тұғырда – теңгенің «Т» әрпі түріндегі символикалық бейнесі. Оның үстіне тот баспайтын болаттан жасалған, диаметрі 120 сантиметр монета қойылған. Монетаның салмағы жарты тоннаға жуық. Оның реверсінде 1993 жылғы 15 қарашада Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан аумағында ұлттық валюта енгізілгені жазылған. Тұғырда дәл Тараздан теңге республиканың басқа қалаларына жіберілгені туралы жазба бар.

2013 жылы номиналы 500 теңгелік «Қазақстанның жануарлар және өсімдіктер әлемі» сериясынан естелік «Каспий итбалығы» күміс монетасы айналымға шығарылды. Монета 925 сынамалы күмістен жасалған, салмағы – 24 грамм, көлемі – 38,6 х 28,81 мм сопақша, дайындау сапасы – «proof», таралымы – 5 мың дана.

2013 жылы ҚР Ұлттық Банкі алтынмен апталған номиналы 500 теңгелік «Республика игілігі» сериясынан «Алма отаны» естелік күміс монетасын айналымға шығарды.

2015 жылы Нью-Йоркте «Metropolitan Classics» баспасынан ағылшын тілінде жарық көрген қазақтың ақиық ақыны Мұқағали Мақатаевтың таңдамалы шығармалары мен көрнекті жазушы Бердібек Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» повестерінің тұсаукесері өтті.

2017 жылы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында Жезқазғанда Шыңғыс хан заманының ықпалды тұлғасы, атақты жырау, кемеңгер би, ержүрек қолбасшы, абыз Кетбұқа бабаға зәулім ескерткіш орнатылды. Тарихи тұлғаның ат үстінде тұрған еңселі ескерткіші қоладан құйылып, гранитпен қапталды. Оның жалпы биіктігі – 10,5 метр. Зәулім ескерткіш мүсінші Октябрь Секемановтың жетекшілігімен Астанада жасалған. Авторлары – Асқар Нартов пен Серік Рүстембеков.

2019 жылы Елордада «Теңге – тәуелсіздіктің символы» көрмесі өтті, онда 1923-1937 жылдардағы мемлекеттік жинақ кассасының жұмысы туралы, ұлттық валютаны қолданысқа енгізу, алғашқы банкноттардың, монеталардың дизайнын әзірлеу туралы және өткен 26 жыл ішінде теңгенің өзі қалай өзгергені туралы мұрағаттық материалдар ұсынылды. Көрменің мақсаты – сақталған мұрағаттық құжаттар негізінде елорда қонақтары мен тұрғындарын қазақстандық банктер институтының тарихы мен даму кезеңдерімен таныстыру, Тәуелсіз Қазақстанның символдарының бірі ретінде теңгенің пайда болу тарихын зерделеу арқылы патриотизмге тәрбиелеу.

2020 жылы «ҚазАқпарат» басшысы «Үркер-2020» арнайы марапатын «KazNews» моңғол порталы мен «ТАСС» ресейлік агенттігіне берді. «ҚазАқпарат» ХАА атынан миллион теңгені Моңғолиядағы қазақ тілді KazNews порталы алды.

2020 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде «Ежелгі түркі өркениеті» залы ашылды. Оның жәдігерлері үш бөліктен тұрады. Біріншісі түркілердің жазба мәдениетіне, екіншісі тас мүсіндерге, үшінші бөлігі материалдық мәдениетке арналған.

2022 жылы Алматыда City Run 2022 қалалық жарысы өтті. Оңтүстік астананың 2000-ға жуық тұрғындары мен қонақтары қала орталығымен жүгірді. Старт Алматының тарихи орталығындағы Астана алаңынан басталды. Қалалық жарыстың ұйымдастырушысы «Бірінші болу батылдығы» корпоративтік қорының командасы болды.

City Run 2022 – маусымның соңғы жарысы, ол алғаш рет қаланың дәл ортасында өтті. Спортшылар бұрынғы Үкімет үйінің, қазір Қазақ-Британ техникалық университеті орналасқан тарихи ғимаратынан бастады. Жарысқа 15 жастан асқан әуесқой спортшылар 10 шақырымдық және 5 шақырымдық скандинавиялық жаяу жүруден қатысты. Рақымжан Келманов ерлер арасында 10 шақырым қашықтықта 32 минут 22 секунд нәтижемен мәреге бірінші жетті. Әйелдер арасында Светлана Куделич (Беларусь) жеңімпаз атанды.

2023 жылы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университетінің Археология орталығының ғалымдары Қаржантау-Сілбелі жотасының бір трактатын зерттеу барысында жаңа археологиялық орындарды анықтады. Кангюй мемлекеті кезеңіндегі Сілбелі қонысының қорымдары Орта Азияда ІІ ғасырдан бері болған.

Археологтар 20 қорғаннан тұратын тағы бір қорғанды ​​анықтады. Жаңа жерде қорғандар кішірек, оларда жерленгендердің әлеуметтік жағдайы төмен болса керек. Археологиялық ескерткіштердің бүкіл мәдени-тарихи кешені теңіз деңгейінен 1750 метр биіктікте қорғалатын аймақта орналасқан, бұл оны «қара» қазушылардан қорғайды. Археологтар алғаш рет жерлеу құрылымының өзін және оның үстінде тұрғызылған қорғанды ​​бұзбай, тарихи ландшафтты бүлінбеген және бүтін күйде сақтай отырып, жерлеу камерасына еніп үлгерді.