2024 жылғы әуе қауіпсіздігіндегі қарама-қайшылық: Апат сирек, өлім көп
АСТАНА. KAZINFORM – Халықаралық әуе көлігі қауымдастығының (IATA) авиациялық қауіпсіздік туралы кейінгі баяндамасы әртүрлі көрініс береді: әуе оқиғаларының жалпы деңгейі жақсарды. Бірақ 2024 жылы адам өлімі мен қаза тапқандар саны бойынша апаттар жиілеген.
Баяндамаға сәйкес, 2024 жылы әуе оқиғаларының жалпы деңгейі миллион рейске 1,13 болды (880 000 рейске бір апат). Ал рейстердің жалпы саны — 40,6 миллион. Бұл — бес жыл ішіндегі орташа көрсеткіштен жақсы (1,25), алайда 2023 жылғы деңгейден (1,09) біршама жоғары.
2024 жылы 46 әуе оқиғасы тіркелді, оның жетеуі өлім-жітіммен аяқталды. Жолаушылар ұшақтарына қатысты — 33 оқиға, жүк ұшақтарымен байланысты 13 оқиға болды. Нәтижесінде бортта 244 адам, сондай-ақ одан бөлек 7 адам қаза тапты. Дегенмен, өлім қаупі салыстырмалы түрде төмен болып қалды — 0,06. Бұл — бес жылдағы орташа көрсеткіштен (0,10) төмен. Демек, адам 15 871 жыл бойы күн сайын ұшса, апатқа ұшырауы мүмкін дегенді білдіреді.
Өңірлік мәліметтерге сәйкес, Солтүстік Америкада әуе оқиғаларының деңгейі миллион рейске 1,20-ға дейін артты. Оның үстіне, негізгі оқиғалар ұшу-қону жолағынан асып кету және артқы бөліктерінің соқтығысуы болды. Азия-Тынық мұхиты аймағында бұл көрсеткіш миллионға 1,04-ке дейін өсті. Бірақ өлім қаупі деңгейі өзгерген жоқ. Африкада әуе апаттарының ең жоғары деңгейі тіркелді — миллион рейске 10,59.
Таяу Шығыс пен Солтүстік Африкада авиациялық оқиғалардың шамалы өсуі байқалды. Ал Еуропада деңгей тұрақты болып қалды, миллион рейске — 1,02. Латын Америкасы мен Кариб теңізі аймағында оқиғалардың ең көп тараған түрі ұшақтың артқы бөлігінің соқтығысуы болды. Бұл ретте әуе апаттары мен өлім қаупі көрсеткіштері өскен. Әуе апаттарының тарихи төмен деңгейі бар Солтүстік Азияда бір ғана оқиға тіркелді.
Статистикалық тенденциялардан бөлек, саланың қиындықтары жеке оқиғаларды бейнелейді. 2024 жыл 2 қаңтарда болған қайғылы оқиғамен басталды. Сол уақытта жағалау күзетінің ұшағы ұшу-қону жолағында Japan Airlines компаниясының Airbus A350-900 ұшағымен соқтығысып, бес адам мерт болды.
Өткен жылдың соңына қарай екі ірі ұшақ апаты болды. 25 желтоқсанда Қазақстанда, Ақтау маңында Azerbaijan Airlines әуе компаниясының Embraer 190-100 IGW2 ұшағы апатқа ұшырап, 38 адамның өмірін қиды. Бірнеше күннен кейін Jeju Air компаниясының Boeing 737-800 ұшағы Муан халықаралық әуежайында апатқа ұшырады. Соның салдарынан борттағы 181 жолаушы мен экипаждың 179-ы қаза тапты.
Қайғылы үрдіс 2025 жылдың алғашқы айларында тіркелген көптеген әуе оқиғаларымен жалғасты. 9 қаңтарда Бразилияның оңтүстік-шығысындағы Сан-Паулу штатында шағын әуе кемесі апатқа ұшырады, бір адам қаза тапты, тағы жетеуі жарақат алды. 29 қаңтарда Вашингтонда 67 адам қаза тапқан әуе қақтығысы болды. 31 қаңтарда Филадельфияда Learjet 55 ұшағы соқтығысып, жеті адам қаза тауып, үйлер өртенді. Бір аптаға жетер-жетпес уақыт өткен соң Сан-Паулуда тағы бір шағын ұшақ апатқа ұшырап, кем дегенде екі адамның өмірін қиды, тағы екі адам жарақат алды. Ең соңғы оқиға Торонтода тіркелді. Онда Delta Airlines ұшағы апатқа ұшырап, кем дегенде 15 жолаушы зардап шекті.
Осы оқиғаларға қарамастан, есепте авиациялық қауіпсіздік саласындағы үздіксіз прогреске баса назар аударылады. Ол ұзақ мерзімді деректермен де расталып отыр. 2005 жылдан бастап 1 468 әуе оқиғасы тіркелді, оның 262-сі адам өлімімен аяқталды, бортта 8 076 адам қайтыс болды және оқиғадан кейін 273 адам өлді.
IATA бас директоры Вилли Уолш:
— Жақында орын алған атышулы ұшақ апаттарына қарамастан, мұндай оқиғалар өте сирек кездесетінін есте ұстаған жөн. 2024 жылы 40,6 миллион рейс жасалды, оның жетеуінде адам өлімі болған оқиға тіркелді. Сонымен қатар, авиациялық қауіпсіздіктің ұзақ мерзімді көрсеткіштері үнемі жақсарып келе жатқандығын көрсетеді. Он жыл бұрын орта есеппен бес жылдық кезеңде (2011-2015) 456 000 рейсте бір апат болды. Бүгінгі таңда соңғы бес жылдағы орташа көрсеткіш (2020-2024) әрбір 810 000 рейс үшін бір апатты құрайды. Мұндай жақсару әрбір өлімнің өзі тым көп екенін білуіміздің арқасында мүмкін болды. Біз ұшақ апатынан қаза тапқандардың барлығын еске аламыз, шын жүректен көңіл айтамыз және рейстерді одан да қауіпсіз етуге тырысамыз. Бұл үшін қауіпсіздік деректерін, оның ішінде 2024 жылғы қауіпсіздік есебін жинау — біздің ең қуатты құралымыз, - деді ол.
Талдау соңында IATA негізгі проблемаларды бөле көрсетеді: 2018-2023 жылдары аралығында болған әуе оқиғаларының тек 57 пайызы бойынша тергеу туралы есептер жарияланды. Бұл қауіпсіздік саласындағы маңызды мәліметтерге қол жеткізуді шектейді.
— Ұшақ апаттарын тергеу — әуе қауіпсіздігін арттырудың маңызды құралы. Тиімділік үшін тергеу туралы есептер толық, қол жетімді және жедел болуы тиіс. Чикаго конвенциясының 13-қосымшасына сәйкес, бұл — мемлекеттің тікелей міндеті. Саяси себептермен есептерді жасыруға мүлдем болмайды. Егер кедергі мүмкіндік саналса, онда бізге апаттарды тергеу тәжірибесі шектеулі елдерге техникалық қолдау көрсету бойынша үйлестірілген жаһандық күш-жігер қажет, - деді Вилли Уолш.
Бұған дейін ИКАО Еуропалық және солтүстікатлантикалық бюросының директоры Николя Ралло Қазақстанның Ақтау маңындағы ұшақ апатын тергеу бойынша есебін жоғары бағалағанын жазған едік.
