Абай облысындағы өрт: қайғылы оқиғаның себебі және одан қандай сабақ алу керек
Абай облысындағы өрт қалай өршіп кеткені жайлы
Алапат өрт 8 маусым күні басталған болатын. Еліміздің аумағы өте үлкен болғанымен, орманды алқаптың үлесі 10%-дан сәл асады. Экология және табиғи ресурстар министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетіне қарасты «Семей орманы» Абай облысының Абай, Аягөз, Бесқарағай, Бородулиха, Жарма, Көкпекті, Үржар және Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай аудандарының аумағын алып жатыр. Резерваттың 10 филиалы және олардың құрамына кіретін 35 орман шаруашылығы бар.
Ресми ақпаратқа сүйенсек, «Семей орманы» резерватының жалпы аумағы 650 мың гектардан асады. Соның оннан бірін өрт шарпып, 200 адам Семей қаласындағы жатақханаларды паналауға мәжбүр болды. Тілсіз жаумен алысқан орман шаруашылығының 14 жұмысшысы ажал құшты. Семей орман резерватынан басталған өртті алғашында аймақтағы төтенше жағдай қызметкерлері мен орманшылар өз күшімен сөндіруге әрекет еткен. Бірақ, біраз уақыттан бері жауын көрмей, ыстықта құрғап тұрған ағаштар аз адамға күш бермеген. Ұйтқыған жел өрттің тез жайылып, жан-жаққа таралуына түрткі болған деседі.
Бұл арада жергілікті атқамінерлер мен осы салаға жауапты тұлғалардың халықпен үндестікте жұмыс істемегені, қауіптің салмағын сезінбегені анық байқалады. Мұндай салғырттықтың соңы 14 маманның мезгілсіз өліміне себеп болды.
Төтенше жағдайға байланысты Мемлекет басшысы алдын ала белгіленген Вьетнамға сапарын кейінге шегеріп, Абай облысына барды. Президент өртенген аумақты тікұшақ арқылы көріп, тілсіз жаумен арпалыста қаза болған азаматтардың отбасына барып, көңіл айтты. Ол өз сөзінде өрт жайлы бір күн өткен соң ғана, 9 маусым күні кешке тиісті министрліктерге хабарланғанын айтты. Тілсіз жаудың алдын алуда шарасыздық танытқан төтенше жағдайлар министрі Юрий Ильинді сол сәтте қызметінен босатты.
Қаза тапқандардың отбасына қандай көмек көрсетіледі?
Қазіргі уақытта апат салдарынан 3 үй өртеніп, 2 техника жанып кеткені белгілі болып отыр. Үкімет басшысы оқиғаға байланысты 10 күннің ішінде қорытынды жасауға тапсырма берді. Сонымен қатар қаза тапқан 14 орманшының отбасыларына «Қазақстан халқына» қорынан 7 млн теңгеден, сондай-ақ кәмелетке толмаған әр балаға 2 млн теңгеден төленетінін айтты. 40-тан астам отандық жоғары оқу орны өрттен зардап шеккен отбасылардың студенттеріне гранттар мен жатақханадан орын бөлмек. Оған қоса ақылы негізде оқитын студенттер мен магистранттарды грантқа ауыстыру көзделіп отыр.
Бүгінде өрт шарпыған аймақ 60 мың гектар жерді құрайды. Мұндағы табиғи байлықты қалпына келтіру үшін кемінде 30-40 жыл кетері анық. Бұл факті бойынша қазір қылмыстық іс қозғалған. Сонымен бірге Юрий Ильин министр лауазымынан босатылды. Сын сағатта министрлік тізгіні Сырым Шәріпхановқа тапсырылды. Сондай-ақ Президент орман алқаптарындағы өрт сөндіру жұмыстарымен танысып, шұғыл әрекет ету штабының отырысын өткізді.
Президент өртпен күрес шараларының басы-қасында жүрген Төтенше жағдайлар вице-министрі Марат Күлдіков пен Абай облысының әкімі Нұрлан Ұранхаевтың табиғат апаты салдарымен күресу, жақын маңайдағы елді мекендер тұрғындарын эвакуациялау және зардап шеккен тұрғындарға көмек көрсету жөнінде қабылданып жатқан шаралар туралы баяндамаларын тыңдады. Президент баяндамашылардың жауабына көңілі толмайтынын баса айтты. Төтенше жағдайлар министрі Сырым Шәріпхановқа батыл кадрлық шешімдер қабылдау жөнінде тапсырма берді. Ал Абай облысының әкімі Нұрлан Ұранхаевқа сөгіс жариялады. Мемлекет басшысы былтыр Қостанай облысында болған өрттен қорытынды шығарылмағанын, берілген тапсырмалар атүсті орындалғанын қатаң сынға алды.
«Қауіп-қатердің бағаланбағаны қазірдің өзінде түсінікті болып отыр. Болжам дұрыс жасалмады. Нәтижесінде табиғат апаты тиісті дәрежеде әрі дер кезінде ауыздықталмады. Демек, тиісті алгоритмдер жұмыс істемейді», – деді Мемлекет басшысы.
Абай облысындағы өртенген аумақ ғарыштан түсірілген
Ғарыштан түсірілген суреттер ғаламтор беттеріне жарияланды. Бұл суретте Абай облысы Бородулиха ауданы Барышевка, Успенка және Поднебесное ауылдарына өрттің таралғаны байқалды. Жерді қашықтан зондтау деректері бойынша 9 маусымда сағат 12:00-де өрттің ауданы 30 мың гектардан асқан.
«Абай облысындағы өртке келсек, бұл түсірілім 13:20-да геосервистерге жүктелді, сол сәттен бастап, Төтенше жағдайлар министрлігіне де, Экология министрлігіне де, «Семей орманына» да өрттің басталғаны туралы ақпарат жеткізілді», - деді «Қазақстан Ғарыш сапары» ҰК АҚ Басқарма төрағасының орынбасары Өскен Тойшыбеков «Жаңа уақыт» ақпараттық-сараптамалық бағдарламасында.
«Өрттің ауқымы дұрыс бағаланбады»
Төтенше жағдайлар министрлігінің хабарлауынша, қазіргі уақытта өртті сөндіру жұмыстары әлі жалғасып жатыр. Оған 1800-ге жуық адам, 350 астам техника жұмылдырылған. Өткен тәулікте барлығы жанып жатқан орманға 535 рет көлемі 1 600-ға жуық тоннадан астам су төккен. Ал жалпы өрт басталғалы бері әуеден 1450 рет көлемі 4 000 тоннадан астам су төгілген. Бірақ нәтиже көңіл көншітпей отыр.
Премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр Абай облысындағы өрттің өршуі жалын ауқымының дұрыс бағаланбауы әсерінен екенін айтты.
«Біз өртті бірден сөндіруге блолатын сәтті жіберіп алдық. 22 мамырда осы орманда 5 мың гектарда өрт болды. Оны жедел түрде өшірді. Ал бұл жолы жағдайды дұрыс бағаламаған. Техника бойынша соңғы жылдары жағдай күрделі болып отыр. Біз техниканың орнын толтыру бойынша жұмыс істеп жатырмыз. Экология министрлігінің дайындығы 59 пайызға бағаланды», - деді ол.
Роман Скляр қаза тапқан орманшыларда арнайы киімдерінің болмағаны жайлы тіпті өрт ошағына туфлимен кеткеніне қатысты пікір білдірді.
«Бұл бойынша қылмыстық іс аясында тексеріледі. Рация, арнайы киімдерінің болмағаны тексеріледі. Қостанай облысындағы өрттен сабақ алмадық деп айта алмаймыз. Материалдық-техникалық базадағы жұмысты күшейттік. Өрт желдің әсерінен бірден өршіп кетті. «Ғарыш сапары» штаттық режимде жұмыс істеді. Бұл жағдай ТЖМ-де айтылды. Өрттің басталғаны туралы орман шаруашылығы да білді. Қайталап айтамын, жағдайды дұрыс бағаламаған. Өрттің ауқымы бағаланбады», - деді Скляр.
«Семей орманын қайта қалпына келтіру үшін кемінде 70 жыл қажет»
ҚР Парламенті Мәжілісі қоғамдық палатасының сарапшысы Айжан Сқақова Абай облысындағы өртке қатысты пікір білдірді. Ол өз сөзінде ел аумағының шығыс бөлігінде мемлекеттік орман қорының 60%-ы бар екенін айтты.«Климаттық өзгерістер қазіргі уақытта табиғи өрттің көбеюіне әсер етеді. Әсіресе, жазда ауа температурасы жоғарылап, құрғақ болуы, қатты жел өрт қаупін еселей түседі. Мұнда гидрометқызметтер бірыңғай болжам жасау жүйесін назарда ұстау қажет. Сондай-ақ робототехникалық өрт сөндіру құралдарын пайдалануға ерекше назар аудару керек. Өрт ошағына, шынжыр табанды арнайы техника баруы тиіс. Ал орманшылар өрттің шетінде қалуы керек. Ең өкініштісі, соңғы уақытта біз көптеген орман алқабын жоғалтып жатырмыз. Бұл жағдай экожүйеге залал келтірді, қарағайлы ормандар жоғалды. Олардың ерекшелігі - олар құмды топырақта және сортаң топырақта өседі. Сондықтан оларды қалпына келтіру бұл көп инвестицияны және кем дегенде 70 жыл уақытты қажет етеді», - деді Айжан Сқақова.
Айжан Сқақова өз сөзінде Семей орманы резерваты жақсы жабдықталғанын, алайда іс жүзінде еш нәтиже бермегенін тілге тиек етті. «Менің білуімше, Семей орманы резерваты жақсы жабдықталған. «Fire watch» көп деңгейлі өртке қарсы жүйесі енгізілді. Кез келген жерде жүре алатын орман патрульдік көліктері бар. 15 км қашықтықтағы түтінді анықтайтын бейнекамералар мен сенсорлар бар. Бірақ іс жүзінде өрт болған кезде еш көмек болмады. Патрульдік көлік құмнан өте алмай, кептеліп қалған. Адамдар неге арнайы киімсіз, өртті жалаң қолмен өшіруге мәжбүр болды? Ендігі кезекте адамдарға қауіп төндірмеу үшін Парламент Мәжілісінің депутаты ретінде біз арнайы шынжыр табанды робототехниканы сатып алу қажеттілігі туралы сауал жолдадық», - деді ол.
«Қайғылы оқиғаға ведомствоаралық жұмыстың нашар жүргізілуі себеп болып отыр»
Сонымен қатар сарапшы болған оқиғаға ведомствоаралық үйлестірудің өте нашар жұмыс істеуі себеп болғанын жеткізді
«Жалпы, орманды, аумақты қорғауды қамтамасыз етуге жергілікті атқарушы орган жауапты. Төтенше жағдайлар министрлігі өрт сөндіреді. Төтенше жағдайлар департаменттерінің барлық облыста өз функциялары бар екені түсінікті. Экология орман шаруашылығы комитеті бар. Осыған сәйкес, барлық әрекеттерге Экология министрлігі жауапты. Болған оқиға ведомствоаралық үйлестірудің өте нашар жұмыс істеп жатқанын көрсетеді. Осыдан кейін тиісті сабақ алады деп ойлаймын», - деді Айжан Сқақова.
«Семей орманы резерватының басқару жүйесінде хаос болған»
«Байтақ болашақ» экологиялық альянсының төрағасы эколог Азаматхан Әміртай Абай облысындағы өртке қатысты пікір білдірді. Ол өз сөзінде өртке қарсы оперативті жұмыстың кемшілігін, техниканың нашарлығын айтты.
«Бұл қарағайлы орман әлемдегі ең ерекше орман болып саналады. Орманды қайта қалпына келтіру ұзақ уақытты талап етеді. Ендігі кезекте, Семей орманының техникасын жаңарту және өрт сөндірушілердің айлығын арттыру керек. Ең басты мәселе - барлық жерге міндетті түрде бейнебақылау камераларын орнату қажет. Айтпақшы, 2014 жылы осы орманға немістердің қаражатымен бейнебақылау қойылған еді. Бірақ ол 4-5 жылдан кейін істен шықты. Жалпы өрт найзағай әсерінен пайда болды деп айтып жатыр. Бірақ оны дұрыстап зерттеу керек. Қандай жағдайда да, өрттің ошағы шыққан кезде ең бірінші өрт сөндірушілер бірден реакция беріп, ошақты өшіруге барлық техника жұмылдырылуы керек еді. Хабар уақытылы дұрыс жетпеген. Сәйкесінше, өрт сөндіру техникасы бірден жұмысқа кіріспеген. Бұл себептің бәрі өрттің өршуіне айналып келіп отыр. Соңғы 1-2 жылда Семей өңірінің басшылары көп өзгеріске ұшырады. Тіпті 3-4 ай бұрын кадр бөлімінің қызметкерлерін жұмыстан кетірген. Сөйтіп Семей орманының басқару жүйесінде хаос болған. Өзгерістің не үшін болғаны әлі түсініксіз. Жалпы басқару жүйесі де, өрт сөндірушілер де бірден жұмысқа кіріспеген», - деді Азаматхан Әміртай.
«Салғырттық орны толмас ауыр қайғыға алып келетінін өмір көрсетіп отыр»
Мәжілістің жалпы отырысында депутат Нұртай Сабильянов Абай облысындағы өртке қатысты олқылықтарды айтып, бірқатар ұсыныс жасады. Ол өз сөзінде азаматтық қорғау органдары, тиісті мемлекеттік органдар табиғи апатқа дайын болмағанын баса айтты.
«Шынын айту керек, жергілікті жерде болған жағдай азаматтық қорғау органдары, тиісті мемлекеттік органдар табиғи апаттарға дайын болмағанын тағы да көрсетті. Депутаттар Үкіметтің назарын орман шаруашылығындағы өртке қарсы және құтқару қызметіндегі жүйелі проблемаларға аударып, бірнеше депутаттық сауалдар жолдаған болатын. Бірақ іс жүзінде мәселелер толық шешілмеген. Мұндай салғырттықтың орны толмас ауыр қайғыға алып келетінін өмір көрсетіп отыр. Мемлекет басшысы төтенше жағдайлар жөніндегі жедел штабтың отырысында былтыр Қостанай облысында болған өрттен қорытынды шығарылмағанын, берілген тапсырмалар сапасыз орындалғанын қатаң сынға алды», - деді ол.
Депутат осыған байланысты болашақта төтенше жағдайлардың алдын алу үшін жүйелі шаралар қабылдау қажеттігін жеткізді. Ол орман және дала өрттерін уақтылы анықтау және олардың алдын алу жөніндегі нақты жұмыс істейтін іс-қимыл алгоритмін әзірлеу керектігін айтты. «Осы жолы тиісті мемлекеттік органдар арасында үйлестірілген жұмыстың болмауына байланысты қауіп-қатерді уақтылы болжау және алдын алу мүмкін болмады. Өрт ошағы туралы алғашқы деректер 8 маусым күні сағат 11:23-те ғарыш аппараттарынан алынып, 8 маусым сағат 13:20-да Төтенше жағдайлар министрлігінің мәліметтер базасына берілсе де, қауіп деңгейі лайықты бағаланбады», - деді ол.
Ол осы тұста өртті жоғары дәлдікпен анықтайтын заманауи технологияларды қолдану аясын кеңейтуді ұсынды. «Орман алқаптары мониторингінің қолданыстағы ақпараттық жүйелерін дұрыс әрі барлық жерде пайдалануды қамтамасыз ету, өрт ошақтарын анықтаудың қосымша жерүсті жүйелерін орнату, жерді зондтайтын Қазақстан спутниктерін жоғары дәлдігі бар жылу датчиктерімен жарақтандыру және табиғи апаттар жағдайында тиісті қызметтерді фото және бейне-түсіру мүмкіндіктері бар дрондармен жабдықтау қажет», - деді Нұртай Сабильянов.
«Семей орманы» орман табиғи резерватында 363 техника бар. «Онда неліктен адамдар өртті сөндіруге жеке көліктерімен барған? Техниканың жай-күйі қандай? Тіпті қажетті техника бар ма? Сондықтан орман шаруашылықтарының материалдық-техникалық базасын жаңартып, арнайы өртке қарсы техникамен толық жабдықтау қажет», - деді депутат.
Кімдер жазаланады?
Бас прокурордың орынбасары Жандос Өмірәлиев Абай облысындағы өртке қатысты лауазымды тұлғалардың немқұрайлылығы фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалғанын мәлімдеді. Ол атап өткендей, осы қылмыстық істі тергеу аясында өз міндеттеріне, қызметіне жосықсыз, жауапсыз қараған, соның салдарынан өзіне жүктелген міндеттемелерді орындамаған, осындай қайғылы оқиғалар мен азаматтардың қаза болуына әкеп соққан барлық лауазымды адамдардың тізімі белгіленген. Юрий Ильин, Зүлфия Сүлейменова, Нұрлан Ұранхаев және Даниал Ахметов іс бойынша сұралатын болады.
Қорыты келе Абай өңірінде болған қайғылы оқиға елдің мұндай оқиғаларға дайын еместігін аңғартады. Мемлекет басшысы атап өткендей, тиісті алгоритмдер жұмыс істемейді. Сондықтан уәкілетті органдар оларды толығымен қайта қарап, еліміздің орман шаруашылығының жүйелі мәселелерін шешуі керек. Бұл міндеттерді шешу сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейтуді, орман шаруашылығы қызметкерлерінің әлеуетін арттыру мен оқытуды, сондай-ақ тиісті министрліктер мен ведомстволар арасындағы ынтымақтастықты қамтитын көп қырлы көзқарасты талап етеді. Сонымен қатар, мемлекеттік-жекешелік әріптестікті нығайту және жергілікті қауымдастықтарды орман шаруашылығына тарту өрттің алдын алу мен жоюға неғұрлым тұрақты жұмысты қалыптастыра алады.
