АҚШ-тағы банк дағдарысы және әлемдік экономика үшін жасалған тәуекел
Төрт банк банкротқа ұшырады
Биыл наурыздан бастап АҚШ-тың төрт банкі банкротқа ұшырады: Silvergate Bank, Silicon Valley Bank, Signature Bank және First Republic Bank. Олардың жиынтық активтері 532 миллиард долларды болған. Бұл 2008 жылы банкротқа ұшыраған 25 банктің 526 миллиард долларынан асып, 2008 жылы әлем экономикасын дағдарысқа ұшыратты.
Silvergate Bank бірінші болып 8 наурызда банкроттық жариялады. Банк өткен жылдың соңында құны төмендей бастаған криптовалюталарға маманданған, бұл FTX сияқты көптеген криптовалюта биржаларының құлдырауына әкелді. Теріс әсерден қауіптенген салымшылар SilvergateBank-тен 2022 жылдың желтоқсанында 9,8 миллиард доллардан 3,8 миллиард долларға дейін қысқарған депозиттерін ала бастады.
Silicon Valley Bank-тің тарихы басқа, бірақ құлдырау себебі бірдей. Банк технологиялық индустрияға бағытталған және көп ұзамай Силикон алқабындағы ең ірі депозиттік қаржы институты болды. Орталық банк биыл наурыз айында инфляцияны тежеу үшін пайыздық мөлшерлемелердің кезекті өсуін мақұлдағаннан кейін, клиенттер депозиттер кірістілігінің төмендеуіне байланысты 9 наурызда бір күнде 42 млрд долларды алып тастады. Бұл 10 наурызда банктің банкротқа ұшырауына себеп болды.
Жоғарыда аталған банктердің айналасындағы дүрбелең банктік өнімдерден басқа коммерциялық және тұрғын үй операцияларына, сондай-ақ венчурлық капиталды қаржыландыруды қамтитын инвестицияларға (тәуекелді инвестициялар, криптовалюталар) маманданған Signature Bank-ке әсер етті. Silvergate Bank пен Silicon Valley Bank-тің жабылуы, депозиттен 10 миллиард доллардан астам қаражатты шешіп алу туралы мәтіндік хабарлама банк салымшыларын дүрбелеңге түсірді. Осыдан кейін, 12 наурызда банк жұмысын тоқтатты.
Биыл наурыз айында үш банк банкротқа ұшырағаннан кейін «Fitch Ratings» және «S & P Global Ratings» сақтандырылмаған депозиттердің жоғары үлесін және басқа да проблемалардың болуын алға тартып, First Republic Bank рейтингін төмендетті. Бұл оның акцияларының төмендеуіне және осы жылдың бірінші тоқсанында депозиттердің 104,5 млрд долларға түсуіне әсер еткен. 1 мамырда Калифорнияның қаржылық қорғау департаменті жабылды.
Мичиган университетінің профессоры Бетси Стивенсон First Republic Bank-те «жүйелік проблемалар» болмағанын, бірақ клиенттердің дүрбелеңінен сәтсіздікке ұшырағанын атап өтті.
Банктің дағдарысқа ұшырауына не себеп болды
Банктердің банкротқа ұшырауының түрлі жағдайына қарамастан, олардың бәріне ортақ белгі бар.
Біріншіден, федералдық резервтік жүйелерде ақша-несие саясатын қатаңдату.
АҚШ-тағы банктік күйзелістердің маңызды себептерінің бірі федералды резервтік жүйенің ұмтылысы болды (ФРЖ орталық банктің функцияларын орындайды) инфляцияны бақылауға алу, бұл өткен жылы пайыздық мөлшерлемелердің тым жоғары және жылдам өсуіне әкелді.
2022 жылдың наурызынан бастап ФРЖ пайыздық мөлшерлемелерді қатарынан он рет көтерді. Бұл 1980 жылдардан бергі ең агрессивті өсу режимі болды. 2023 жылдың 3 мамырында жарияланған соңғы 0,25% өсіммен ФРЖ мөлшерлемені 5%-дан 5,25%-ға дейін көтерді.
Екіншіден, ұзақ мерзімді бағалы қағаздар бойынша үлкен шығындар.
Ұзақ уақыт бойы ФРЖ (федералдық резервтік жүйелер) өте төмен пайыздық мөлшерлемелермен сипатталатын ақша-несие саясатын ұстанды. Нәтижесінде банктер АҚШ-тың ұзақмерзімді қазынашылық облигацияларына және тәуекелі төмен ипотекалық бағалы қағаздарға көп ақша салды.
2022 жылдың наурызында ФРЖ пайыздық мөлшерлемелерді көтере бастағанда, төмен кірісті ұзақ мерзімді облигациялар мен бағалы қағаздар құлдырай бастады. Бұл салымшылардың басқа да кірісті қаржы құралдарына инвестициялау үшін жинақтарын алып тастауына себеп болды.
Клиенттерге алынатын депозиттер сомасын жабу үшін банктер ұзақ мерзімді облигацияларын шығынға ертерек сатуға мәжбүр болды. Мысалы, Silicon Valley Bank 21 миллиард долларлық бағалы қағаздарды сатқаннан кейін 1,8 миллиард доллар шығынға ұшырады.
Үшіншіден – сақтандырылмаған депозит қаржысының ірі банктерге кетуі.
Депозиттерді сақтандыру федералды корпорациясы (FDIC) АҚШ-тағы депозиттер бойынша салымдарға 250 мың долларға дейін кепілдік беретінін атап өткен жөн. Бірақ банкротқа ұшыраған банктердегі депозиттер бұл көрсеткіштен асып түсті.
Сонымен, Silicon Valley-де Ваnk-тің 2018-2022 жылдар аралығында сақтандырылмаған депозиттері жалпы активтерінің 70%-дан 80%-на тең болды. Осындай жағдай Signature Bank-те де болған. Онда сақтандырылмаған депозиттердің көлемі банк активтерінің 63%-дан 82%-ға дейін жетті. Салыстыру үшін, ұқсас мөлшердегі банктерде сақтандырылмаған салымдар саны орта есеппен 31%-дан 41%-ға дейін ауытқиды. Сақтандырылмаған депозиттердегі қаржы банктердің тез қаржылық тұрғыда өсуіне ықпал етті, бірақ сонымен бірге қаржы институттары үшін тәуекелді арттырды.
Сонымен, Silicon Valley Bank 2018 жылдың желтоқсанынан 2022 жылдың желтоқсанына дейін активтерді 56 миллиард доллардан 209 миллиард долларға дейін үш еседен астам арттырды. Сол уақыт аралығында Signature Bank өсімі 47 миллиард доллардан 110 миллиард долларға дейін жетті.
Төртіншіден, федералды резервтік жүйенің банктерді әлсіз қадағалауы да банк дағдарысына ықпал етті.
Трамп әкімшілігі Додд-Франктың 2008 жылғы дағдарыстан кейін қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қабылданған 2010 жылғы Уолл-Стрит реформасы және тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңын ішінара әлсіретті. 2018 жылы екіжақты дауыс беру кезінде АҚШ конгресі капитал мен өтімділікке, қатаң стресс-тестілеуге және басқа стандарттарға қатысты қатаң нормативтік талаптарға жауап беретін банктердің санын едәуір азайту үшін Додд-франк заңына түзетулер енгізді. Түзетулер нормативтік стандарттардың шегін 50 миллиард доллардан 250 миллиард долларға дейін көтерді. Осылайша, Silicon Valley Bank және Signature Bank бақылаудан босатылды.
Егер бұл түзетулер енгізілмесе, америкалық банктердің банкротқа ұшырауының алдын алуға немесе кем дегенде тезірек және ауыртпалықсыз шешуге болар еді. Нәтижесінде ФРЖ бірқатар шара қабылдады. Оның ішінде банктерді жедел қаржыландыру бағдарламасын құру, сондай-ақ барлық банктік депозиттерге кепілдік беру. Бұл шаралар өтімділік мәселесін және қысқа мерзімді перспективада банктік депозиттерді жаппай алып қоюдың ықтимал тәуекелін азайтуға көмектескенімен, банк секторының негізгі осал факторларын жою үшін жеткіліксіз болды. Мысалы, активтер бойынша шығындар, қаржыландыру құнының өсуі және депозиттерді шағын және орта банктерден үлкен банктерге ауыстыру деген секілді.
Инвесторлардың банктерге сенімі төмендеді
АҚШ-тың қаржы реттеушілері банк жүйесінің дағдарысы өтіп кетті деп бірнеше рет сендіргеніне қарамастан, инвесторлардың банктерге деген сенімі төмен болып қала береді. Мәселен, биыл 4 мамырда екі өңірлік банктің «PacWest Bancorp» және «Western Alliance» акциялары тиісінше 51% және 39%-ға төмендеді.
ФРЖ ставкалардың өсуін тоқтатуға әлі шешім қабылдамағандықтан, жақын арада аймақтық банктер салымшылар мен инвесторлардың қысымына тап болады.
«Мадхям» саяси зерттеулер орталығының сарапшысы Канвалджит Сингх осал шағын және орта банктер үшін макро орта нашарлады деп санайды. Дағдарыстың қашан және қалай аяқталатыны белгісіз. Сарапшы АҚШ-тағы аймақтық банк дағдарысы әлі аяқталған жоқ деп санайды.
Басқа сарапшылары, атап айтқанда Эрика Цзян, Грегор Матвос, Томаш Пискорский және Амит Серу осы пікірде. Олар «АҚШ банктерінің ақша-несие саясатын қатаңдату және тұрақсыздығы, нарыққа қатысты шығындар және сақтандырылмаған салымшылар» деген тақырыпта зерттеу жүргізді. Егер сақтандырылмаған салымшылардың жартысы ғана өз қаражатын алуға шешім қабылдаса, АҚШ-тың 190-ға жуық банк құлдырау қаупіне ұшырайды.
Осылайша, көптеген банк сарапшылары банктердің банкроттығын бақылаусыз өсіммен, бақылаудың әлсіздігімен және сақтандырылмаған депозиттерге шамадан тыс тәуелділікке ықпал етумен және жауапсыз басқару шешімдерімен байланыстырады.
Сарапшылар тағы бірнеше америкалық банктің дағдарысқа ұшырайтынын болжады
Сарапшылардың пікірінше, АҚШ-тағы банк дағдарысы аяқталуға жақын және алдағы айларда тағы бірнеше банк құлдырауы мүмкін. АҚШ-тың Қаржы министрі Джанет Йеллен банкроттыққа жол бермеу үшін шағын банктерге үлкен қаржы институттарымен күш біріктіру қажет болуы мүмкін деді.
«Fitch Ratings» қызметі бұл пікірді қолдады. Әсіресе, активтері 100 миллион доллардан аз банктер тәуекелге баратынын атап өтті. Егер барлық инвестор өз қаражатын бірден алып қойса, бұл олардың құлдырауына әкелуі мүмкін.
Әлемдік экономика үшін қандай қауіп бар
Әлемдік экономикалық дағдарыс туындау қаупі екіталай.
Сонымен, бірқатар сарапшы қазіргі проблемалар АҚШ-тың тұрғын үй нарығындағы несие бүкіл әлемдегі банктерге әсер етіп, жаһандық экономикалық рецессияға әкелген 2008 жылғы қаржылық дағдарыстан өзгеше деп хабарлайды.
Стэнфорд жоғары бизнес мектебінің қаржы профессоры Джулиан Бегенау 2008 жылмен салыстырғанда АҚШ-тың ірі банктері бұрынғыға қарағанда әлдеқайда жақсы капиталдандырылғанын атап өтті.
Wedbush Securities басқарушы директоры Дэвид Чиаверини және Стэнфорд жоғары бизнес мектебінің қаржы профессоры Анат Адмати 2008 жылғы ипотекалық дағдарыс негізінен несиелік тәуекелмен және нашар ипотекамен байланысты екенін атап өтті. Бірақ, бұл банктік дағдарыс пайыздық мөлшерлемелердің жоғарылауымен көбірек байланысты. Банктер ұзақ мерзімді мемлекеттік облигацияларға біршама ақша салды, олар қауіпсіз және дефолтқа ұшырамайды. Бірақ пайыздық мөлшерлемелер өскен кезде мұндай облигациялардың құны төмендейді және өтеу мерзімі неғұрлым ұзақ болса, соғұрлым облигацияларға пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруі әсер етеді.
Қорытындылай келе, АҚШ-та жаһандық нарықтың құлдырауын тудыруы мүмкін апатты дефолт қаупі байқалмағанын және әлемдік экономика үлкен күйзелістен құтылғанын атап өтуге болады.