Ақтөбеден әлемге: Димаш және фортепиано өнері
АСТАНА. KAZINFORM - Бүгін дүниежүзілік фортепиано күні. Бұл - жыл күнтізбесінің 88-ші күні. 88 пернеге негізделген атаулы күн композитор, орындаушылар мен музыка сүйер қауым үшін мерекеге тең. Ал Қазақстанда фортепиано мектебінің тарихы қашан және қалай басталды?
Тарихтан дерек
Фортепиано - итальян сөзі. Forte – қатты, ал pіano ақырын дегенді білдіреді. Музыкалық аспаптың алғашқы үлгісін XVIII ғасырда Бартоломео Кристофори жасады. Тарихи деректерге сүйенсек, кейін Франция мен Германияда жетілдірілді, жаңа түрге енді. Жыл өткен сайын оның құрылымы да өзгерді.
Қазақстанда фортепиано мектебінің тарихы ХХ ғасырдың 40 жылдары басталды. Дәлірек айтқанда 1944 жылы Ахмет Жұбанов Құрманғазы атындағы Алматы мемлекеттік консерваториясына бір топ пианисті шақырды. Алғашында К.Н. Игумнов, А.Б. Гольденвейзер, Г.Г. Нейгауз, А.Н. Есипова келді. Ал соғыстан кейінгі жылдары Г.Н. Петров, Е.Ф. Гировский, Л.Л. Кельберг, К.А. Господарь, Р.С. Кацман, И.С. Станишевская, А.В. Бирмак сынды музыканттар республикадағы пианистер мектебінің негізін қалады.
Ал қазақтан шыққан тұңғыш пианист – Гүлжауһар Шомбалова. Ол кәсіби музыкалық білім алған алғашқы қазақ қызы. Музыкатанушы ғалым 1942 жылы Алматы музыкалық училищесінің фортепиано бөлімінде білім алды. Алматы консерваториясын бітіріп, еңбек етті, дәріс берді.
Қазіргі кезде еліміздегі жоғары оқу орындары мен музыкалық колледждерде, мектептерде фортепиано бөлімі мен факультеттері бар. Солардың бірі – Ақтөбедегі Ахмет Жұбанов атындағы музыкалық колледж. Мұнда әйгілі әнші Димаш Құдайберген ұстазы Дина Ниязовадан білім алды.
Димаш 5 жасында фортепианода ойнай бастады – ұстазы
Дина Ниязованың анасы Ақтөбе облысы Алға аудандық музыкалық мектебінде дәріс берді. Баян аспабын балаларға үйреткен ана қызын үнемі жанына ертіп жүрді. Сол кезде Дина Ниязова фортепиано аспабын көріп, қызығушылығы арта түскен. Кез келген жерде саусақтары қимылдап, арман мен қиялға ерік берді. Сөйтіп бірінші сыныпқа барған кезде әкесі тосын сый жасайды.
- Пианино құны ол шақта 750 сом болды. Әке-шешем ол кезде шамамен 100 сом айлық алды. Маған сол аспапты несиеге алды десек те болады. Бұл сәт менің әлі күнге көз алдымда. Терезеден қарасам үйдің алдында ағаш жәшік тұрды. Ағаларым үйге кіргізіп, оның бұрауын арнайы маман келтіріп берді. Бәрі дайын болған соң маған орындықты ұсынып, отырғызды. Мен аспапта дұрыс ойнай алмаған соң оның көңілі толмай, керемет шығарманы орындап берді. Таңқалып, тамсандым. Содан әке-шешем келгенше естігенімді қайталап, сол шығарманы меңгеріп алдым. Музыкалық мектепке барған соң менің тума талант екенімді түсінді. Бес бауырымның ішінде менде ғана осы дарын бар. 7-сыныпты бітіргенде бәрі музыкант болатынымды түсінді. Мектептен соң Ақтөбедегі музыкалық колледжге оқуға түстім, кейін консерваторияны сырттай оқыдым. Фортепиано бөлімінде білім алдым. Ал музыкалық мектепте домбыра мен фортепианоны меңгердім. Себебі ағамның аты - Құрманғазы, менің атым - Дина. Ата-анам атақты күйшілердің есімін берген. Мен де домбыраны ойнай алуым керек деп түйдім, - дейді Ғ. Жұбанова атындағы облыстық филармония директоры Дина Ниязова.
Екі аспапты қатар меңгерген пианист домбырашыларды сүйемелдеді. Ұсыныс айтылып, колледжде ұзақ жыл сүйемелдеуші маман болды. Оның артықшылығы – қазақша білді, түсінді. Ал ол кезде Ақтөбе музыка колледжінде қазақ тілді маман аз еді.
- Бірінші Димаш Құдайбергенге сабақ бердім. Маған 5 жасында әкелді. Ол кезде бала орысша білмеді, қазақша сөйледі. Өзім де Димашты оқытқаннан бастап қазақша сөйлесіп, бәрін қазақ тілінде түсіндірдім. Бір жылдай оқыттым. Кейін бала күтіміне байланыс демалысқа кеткен едім. Ол менен кейін бірнеше мұғалімге барып, қазақша сөйлемеген соң шығып кеткен. Кейін мен филармонияға жұмысқа келгенде «Саз» балалар студиясына көркемдік жетекші болдым. Бірінші күні-ақ әріптесім Светаға: «Димашты әкел, жүргізуші қыламын», - деп айттым. Сөйтіп жүргізуші болды. Үнемі біздің жанымызда жүрді, Абайдың әндерін айтты. Өзім фортепианомен сүйемелдедім. Өзіміздің хорымыз да болды. Димаш ол хорда да өнер көрсетті. Ал Ақтөбе музыкалық колледжіне түсіп, 2-курста жүргенде филармонияға жұмысқа алып, ол солист атанды. Ең атақты, танымал шәкіртім - осы Димаш. Оны мен емес, өзі айтып жүр. Екі сабақтан кейін-ақ мен оның тума талант екенін айттым. Бірақ ата-анасы мән бермеді. Бала болса да ол ересек адамша сөйлесті, маған ақыл айтатын еді. «Кішкентайсың, әлі олай ойнай алмайсың» деп айтсам, дес бермеді. Саусақтары жетпесе де меңгерді. Бала кезде бір жерде тұрақтап отыра алмаса да, тең сөйлесті, - дейді Д. Ниязова.
Оның айтуынша, Димаш ұстазын, ұстазы шәкіртін сезеді. Сондықтан болар Димашты сүйемелдеу қиындық тудырмаған.
- Қазір де фортепиано ойнайтын жастар көп. Алматы мен Астанаға оқуға кетіп, бері қарай қайтып келмейді. Бізде Олжас Мұхтаров деген пианист бар. Қазір колледжде бөлім басшысы. «Астана Опера» театры опера труппасының концертмейстері Зәру Жазықбаева да біздің түлегіміз. Енді Осетияға жұмысқа кетті. Біздің мектебіміз, бәлкім жеріміз ерекше. Бұл - Жұбановтар мекені болған, Димашты өмірге әкелген жер, - дейді ұстаз.
Фортепиано аспабына қызығатын ересектер де өте көп
Ақтөбе қаласында атақты пианист Святослав Рихтер ойнаған фортепиано сақтаулы. Ол жергілікті телеарна басшысының кабинетінде тұр. Бұған дейін Локомотив мәдениет үйі болған мекен қазір жекенің қолында. Сонымен бірге облыстық тарихи-өлкетану музейінде Ахмат Жұбановтың роялі тұр.
- Еуропа музыкасы мен қазақ музыкасы бөлек. Еуропа музыкасы дәл де нақты. Ал қазақ музыкасы географиясы секілді кең әрі ауқымды. Сондықтан болар, фортепианода күйді орындау мүмкін емес. Қазіргі кезде музыкалық мектептің фортепиано класына түсу де қиын. Бір кездері адам таба алмай, қиналған, себебі аспаптың өзі қымбат. Ал қазір бәрі өзгеше әрі жаңаша. Қалтасына қарай таңдап, баланы үйретуге болады. Тек балалар емес, ересектер де осы аспапты меңгергісі келеді. Менің ойымша, бізге ересектерге арналған да музыкалық орталық ашу керек. Күн сайын «кім үйретеді, мұғалім тауып беріңізші» деген сарында хаттар аламын, - деді Дина Ниязова. Оның айтуынша, кейбір аудандарда фортепиано сыныбының тарихы қалыптасқан.
Еске салсақ, «Singer» байқауының 6-кезеңінде Димаш Құдайберген фортепианода ойнай отырып, итальян тіліндегі «Adagio» әнін шырқады.
