«Алаш арыстарын ардақтайтын шаралар көбейеді» - республикалық басылымдарға шолу

***
Өкінішке орай, Қазақстанда диабетпен ауыратындар саны жыл санап көбейіп келеді. «Егемен Қазақстан» газетінің хабарлауынша, соңғы 10 жылда диабетпен ауыратын науқастар екі есеге көбейіп, 270 мыңға жеткен. «Бұл тек анықталған адамдар саны, өйткені, диабетке шалдыққандарын білмей жүргендер қаншама. Дерт білінбейді де, уақтылы ем қабылдамау мүгедектікке, тіпті, өлімге әкелуі мүмкін. Сондықтан Қазақстан Республикасының диабеттік ағарту қоры мен «Ново Нордиск А/С» компаниясы өкілдігінің «Абай бол: диабет жаныңда!» әлеуметтік жобасы қалыптасқан жағдайды жақсартуға бағытталып отыр» деп жазады басылым. Қазіргі заманауи қалалық өмір аурудың тез таралуына әсер етуде. Жүріс-тұрысы аз өмір салты мен үйлесімсіз тамақтану 2-типті диабеттің пайда болуының негізгі себебі. Елімізде тіркелген 93% жағдайда дәл осы түрі кездеседі. Өкініштісі, аурудың бұл кезеңі тек 5, кейде 10 жыл өткен соң ғана анықталады. Осы уақытқа дейін дерт денсаулыққа ауыр зардап ти гізіп үлгереді екен. Бұл туралы толығырақ «Егемен Қазақстан» газетінің бүгінгі санында жарық көрген «Абай бол: диабет жаныңда!» деген мақаладан оқи аласыздар.
Сонымен қатар, бас басылым бүгін елордада Бұқарбай батыр атындағы көше пайда болды деп, сүйінші жаңалық таратып отыр. Қазақ хандығының 550 жылдығына орай Астана қаласының төрінде даңқты батыр Бұқарбайдың атына көше берілді. Игі шара Астана қаласы әкімдігінің қаулысы және мәслихатының шешіміне сәйкес жүзеге асқан.
«Бұл қуанышқа батырдың Алматы, Ақтөбе, Қызылорда, Маңғыстау, Қарағанды және Жамбыл облыстарындағы ұрпақтары арнайы келіп, көше мен ескерткіш-тақтаның салтанатты ашылу рәсіміне қатысты. Шараның шымылдығын ұлт жанашыры, Парламент Мәжілісінің депутаты Оразкүл Асанғазы ашты. «Биылғы Қазақ хандығының 550 жылдығы шеңберінде осындай батырларымыз бен билерімізді жас ұрпаққа ұлықтау, олардың ерліктерін ұмытпай дәріптеу мақсатында көше атауларын беру халықтың арман-тілегі», - дей келе, бүгінгі жиынның мән-маңызына тоқталды. Сондай-ақ, жиынға қатысқан Сейітсұлтан Әйімбетов пен Мұрат Бақтиярұлы сынды депутаттар ер атанған Естекбайдың ұлы жайында естеліктер айтып, шараның өтуіне мұрындық болған бабаның ұрпақтарына алғыстарын жеткізді», - деп жазады басылым. Бұл туралы «Егемен Қазақстан» газетінде шыққан «Елорда көшесіне - Ер Бұқарбай есімі» деген мақаладан оқи аласыздар.
***
Ал, «Айқын» республикалық газеті бүгін кедей мен байға кеңес беріп, әлемдегі кезекті экономикалық дағдарыс кезінде қазақ қайтсе ұтады деген сауалға жауап іздеген. Мақаланың тоқетерінде экономикалық толқулар заманында қазақ оқу арқылы, білімді ұлтқа айналу арқылы ғана есебін түгендейтіндігі айтылады. «Қараханидтер мемлекетін құрушы Селжұқ Бұғара Қарахан исламды мемлекеттік дін деп жариялаған соң, 910 жылы біздің бабаларымызға «Оқы» деп басталатын қасиетті кітап келді. Кітап - Құран Кәрім.
«Оқы» деп тұрған Жаратушы жалғыз. Содан халқымыздың қанша оқығанын өзіңіз сараптай беріңіз. Бірақ біздің білетініміз, 1800 жылдардың орта шенінде, яғни бабаларға «Оқы» деген сөз бұйрықтай айтылғаннан тоғыз ғасыр өткеннен кейін осы жердің бір тумасы Абай Құнанбайұлы былай деді: «Адам болып туған соң,
Қайтіп надан болайын?
Халқым надан болған соң,
Қайда барып оңайын?». Көрдіңіздер ме, «Оқы» деп басталатын қасиетті кітапты 900-жылдан астам уақыт бойы қолында ұстап, оқып үйренуге тиісті халық ХІХ ғасырдың өзінде надан екен. Бұған иланбасқа амал жоқ. Өйткені мысалға келтірген өлең жолдарын халқымыздың қасиет тұтатын тұлғасы Абай жазған. Ол өтірік айтты дей алмаймыз. Мұның ақиқат екенін дәлелдеу қиын емес. Айталық, «Алаш арыстары» деп аталатын топта жүрген азаматтар ХХ ғасырдың басында «Оян, қазақ» деп жар салды. Бұдан саналы оқырман қазақтың оқымақ түгілi, «қалың ұйқыдан» мүлде оянбағанын байқайды емес пе?» деген мақала авторы қазақтың тұрмыс тіршілігін ағылшын, жапон, неміс, еврей ұлттарының өмір сүру деңгейімен салыстырады. Сөйте келе, қазақ қоғамындағы кедей мен байға ақыл-кеңес береді.
«Ертең Дүниежүзілік сауда ұйымының толыққанды мүшесі болғаннан кейін халықаралық талап бойынша Мемлекет басшысының көмек созар қолы «байланады». Әркімнің өзі өзінің білімі мен ақылына қарай күн көруі керек деген шарт бойынша жұмыс істейтін кез келеді. Сол заманда халқымыз қысылмасын дегендіктен де «кедейге де, байға да» кеңес ұсынуды жөн көрдік. Бірі болмаса біріне пайдасы тисін дегендік қой.
1. Кедейге кеңес
«Арланбайық, халқымыздың 70 пайызы кедей. Халықаралық есеп бойынша, байлықтың негізгі иесі - 3-5 пайызды құрайтын азғантай топ. Ал дамыған елдерде тұрғындардың қалған 30 пайызы ортадан жоғары топтағылар аталады да, 55-60 пайызы орташалар, 5-10 пайызы кедейлер делінеді. Кедейлердің өзі дамыған елдерде біздің орташалардан жоғары жәрдемақы алады. Сондықтан да біз халқымыздың 70 пайызы кедейлер деп отырмыз. Бұл кедейлер үшін ең алдымен қоятын капитализмнің басты талабы - үнемшілдік. Кез келген «мүмкін» жағдайдан үнемдеп қалу керек. «Мүмкін емес» тұстан да үнемдей білген жөн. Ал біздіңше, қазақта үнемдейтін тұстар жеткілікті: а) той-томалақ жасамау керек, әлемнің бірде-бір ұлты дәл біздегідей тоймен бәсекелеспейді; ә) басыңа түскен мәселені «пара беріп шешемін» деуден қаш; б) мектепте дұрыс оқымаған «санасызыңды» «ақылы оқытып, диплом алып беремін» деу нағыз ақымақтық; в) қала ішінде бір-екі аялдаманың арасындай жерге көлікке отырып, ақша шығындамасаң да болады. Жаяу жүрген өз денсаулығыңа пайдалы әрі үнемшілдіктің бір арнасы; г) балаңды «ақшамен еркелетпе»; д) зиянды әдеттерден үзілді-кесілді бас тарт. Бір ғана темекі шегу мен аздап сыра ішуден бас тартсаңыз (тәулігіне бір қорап темекі, бір бокал сыра) жылына 150 мың теңге үнемдейді екенсіз; е) қаржылай шығын болатын барлық «ләззаттан» аулақ жүр»,-дейді басылым. «Айқын» газеті бай мен кедейге тағы қандай кеңес айтқанын білгіңіз келсе, басылымның бүгінгі нөмірінде жарық көрген «Есепте, қазақ» атты мақаланы оқыңыздар.
Сондай-ақ, «Айқын» газеті алдағы жылы Алашорда үкіметінің басшысы Әлихан Бөкейханның - 150, ал 2017 жылы Алашорда үкіметінің құрылғанына 100 жыл толуына орай «Астанадан Ақтоғайға дейін» атты тарихи-танымдық экспедиция ұйымдастырылатынын хабарлап отыр. Бұл туралы «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасарының кеңесшісі Берік Уәлидің басылымға берген сұхбатында айтылған. «Алдағы жылы Алашорда үкіметінің басшысы Әлихан Бөкейханның - 150, ал 2017 жылы Алашорда үкіметінің құрылғанына 100 жыл толады. Бұл тарихи даталар - еліміз үшін айрықша оқиға. Оның үстіне, өткен аптада Ұлт көсемі Әлихан Бөкейханның 150 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтілетіні белгілі болды. Осы ретте 9 желтоқсан күні «Аманаттың» кезекті отырысы Алаш тақырыбына арналатынын айтып өткен жөн. Клуб отырысында Әлихан Бөкейханның 150 жылдық мерейтойы ЮНЕСКО тізіміне енгені туралы айтылады. Сондай-ақ Алаш әскеріне қатысты тақырып көтеріледі. Бұл бағытта зерттеу жұмыстарымен айналысып жүрген белгілі қоғам қайраткері Берік Әбдіғали мырза баяндама жасамақ. Ол кісі Мәскеуде бұрын қолымызға түспеген Алаш әскеріне қатысты құнды деректермен бөліспек. Кейін осы тың тақырып бойынша Бекеңмен бірлесіп кітап шығару да ойымызда бар. Екіншіден, тек қана Әлихан Бөкейхан ғана емес, жалпы Алаш арыстарының қанатты сөздерін жинақтап, «Алаш айтқан асыл сөз» деген атпен құрастырылып жатқан кітаптың жұмысын күшейтеміз. Бұдан бөлек «Астанадан Ақтоғайға дейін» атты тарихи-танымдық экспедиция ұйымдастырылады. Экспедиция жұмысы Қарағанды қаласындағы Әлімхан Ермековтің зиратына барып, Құран оқудан басталып, Ақтоғай ауданындағы Әлихан Бөкейханның ата-бабасы жерленген Талдыбейітке тәу етумен аяқталады. Тағы да тың бастамаларымыз бар. Оны уақыты келгенде айта жатармыз», - деген газеттің сұхбаттасушысы. Берік Уәлидің сұхбатын толық оқығыңыз келсе, « Алаш арыстарын ардақтайтын шаралар көбейеді» деген материалға көз жүгіртіңіз.
***
«Экспресс-К» газеті Ақмола облысында жылқы ұрлаған «барымташылар» туралы жазады. Басылымның ақпаратына сүйенсек, енді Ақмола облысында мал дәрігері бастаған барымташылар бір жылын түрмеде өткізеді. істің күрделі болғаны соншалық, құқық қорғаушылар оны бір жыл бойы тергеген екен.
«2014 жылдың желтоқсанында Есіл ауданы Орловка ауылында ұрылар 94 жылқыны ұрлап әкеткен. Зардап шеккен азаматтар полицияға шағымданады. жедел із кесушілер бірнеше күдіктіні ұстайды, бірақ, олар жергілікті тәртіп сақшылары өздеріне күш көрсетті деп мәлімдеме жасаған. күдіктілердің бірі құқық қорғаушыларды араздандырып, өзін ұруға итермелеген екен. Араға Ақмола облыстық прокуратурасы араласып, тәртіп сақшыларға қатысты тексеру жүргізуге мәжбүр болады. бірақ, жоғалған жылқыларды іздеу процесі тоқтамайды. Анықталғанындай, осы ауылдың бес тұрғыны мен Қостанай облысының бір тұрғыны өз рөлдерін бөліп алып, жылқыларды Солтүстік Қазақстан облысына айдап әкеткен. Қылмысқа ауылдың бас мал дәрігері тікелей қатысы бар болып шыққан. Ол өзінің «Нива» маркалы қызметтік көлігімен істі тындырып жүрген. Ауыл адамдары мал дәрігерінен тіпті күдіктенбеген де екен», - деп жазады басылым. Бұл туралы «Экспресс-К» газетінде жарық көрген «Акмолинский остерн» деген мақаладан оқи аласыздар.