АӨСШК бірегей «азиялық тәсілді» қолданады - Қайрат Сарыбаймен сұхбат
Биыл еліміз 6 негізгі халықаралық ұйымға төрағалық етеді. Солардың бірі – Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңес. Ұйымның тарихына тоқталсақ, оны құру туралы бастаманы 1992 жылы қазан айында БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында Қазақстан ұсынған болатын.
АӨСШК – Азия континентіндегі аймақтық және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін беделді құрылым. Кеңестің жұмысына 28 мемлекет қатысады, олар Азия аумағы мен халқының 90%-ын құрайды. 2022 жылғы қазанда өткен алтыншы саммитте АӨСШК-ті толыққанды ұйымға айналдыру туралы маңызды шешім қабылданған еді. Осы тұста, АӨСШК Бас хатшысы Қайрат Сарыбай Kazinform агенттігінің сарапшысына берген сұхбатында АӨСШК-нің мақсат-міндеттерін, сондай-ақ ұйымның қазіргі қызметі және алдағы даму перспективасы туралы айтып берді.
– Қайрат Шораұлы, Қазақстан АӨСШК-ге екінші екі жылдық кезең қатарынан төрағалық етіп отыр. Еліміз биылғы төрағалығы барысында қандай негізгі басымдықтар мен мақсаттарға қол жеткізуді көздеп отыр?
- Қазіргі уақытта қазақстандық төрағалықтың күш-жігері АӨСШК 6-шы саммитінің шешімдерін, Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамаларын және 2023 жылғы қыркүйекте өткен ұйымның Сыртқы істер министрлері кеңесі отырысының шешімдерін жүзеге асыруға бағытталған. Соның ішінде стратегиялық мақсат - АӨСШК-ті толыққанды халықаралық ұйымға айналдыру, сондай-ақ жастар мен волонтерлік қызметті қолдауға, қоршаған ортаны қорғауды дамытуға, климаттың өзгеруіне қарсы тұруға, өзара байланыс пен қаржыландыруға бағытталған жаңа бастамалар мен іс-шараларды әзірлеу және ұйымдастыру.
Сонымен бірге, саммит қорытындысы бойынша трансформация барлық мүше мемлекеттерге ортақ міндет ретінде белгіленді. Оның негізгі мақсаты – АӨСШК құрылымдық институционалдық дамуы және мүше мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты нығайту арқылы Азияның жаһандық рөлін арттыру.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев АӨСШК 6-шы саммитінде атап өткендей, «біз жаңа ұйым құрмаймыз, бірақ институционалдық дамудың жаңа кезеңіне өтіп жатырмыз». Биыл Астанада ұйымға мүше мемлекеттердің волонтерлік қозғалыс жетекшілерінің кездесуі өтеді. Бұл іс-шара жас көшбасшыларды волонтерлік және қоғамға белсенді қатысу бойынша идеялармен және озық тәжірибе алмасу үшін біріктіреді. Азаматтарды волонтерлік қызметке белсенді тартуды қолдау және ынталандыру АӨСШК қызметінің мүлдем жаңа бағыты екенін айту керек. 2023 жылдың қыркүйегінде ұйымның Сыртқы істер министрлері кеңесі қабылдаған Тұрақты даму үшін волонтерлік қызметке жәрдемдесу туралы мәлімдеме осы салаға күшті саяси серпін береді.
Төрағалықтың тағы бір негізгі басымдығы тамыз айында Астанада өтетін Қоршаған ортаны қорғау мәселелері жөніндегі министрлер конференциясын ұйымдастыру. Бұл АӨСШК-нің Азия алдында тұрған өзекті климаттық проблемаларды шешу бойынша жүйелі және ұзақ мерзімді жұмыстың бастау нүктесі болады. Іс-шараға дайындық аясында Қазақстанның Экология және табиғи ресурстар министрлігі, ұйымға мүше мемлекеттер және АӨСШК хатшылығы бірлесіп жұмыс істеуде.
Қазіргі уақытта АӨСШК-ге мүше мемлекеттердің жетекші университеттерінің серіктестік желісін құру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бұл механизм Азиядағы университеттер арасындағы академиялық алмасуларды, бірлескен ғылыми жобаларды және континенттегі білім беру жүйелері мен жастар қауымдастықтарының игілігі үшін ынтымақтастық бағдарламаларын дамытуға бағытталған. Бұл салада Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі ұйымдастырған онлайн-сарапшылық кездесулер белсенді түрде өтіп жатыр.
Әлемдік экономикадағы жаңа сын-қатерлерді ескере отырып, мүше мемлекеттердің транзиттік әлеуетін дамытуды ынталандыратын және бүкіл Азия құрлығындағы тұрақты көлік дәліздерін нығайтатын орнықты өзара байланыс кеңесін құру ұсынылды. Ақпан айының соңында ҚР Көлік министрлігі мен Хатшылық ұйымдастырған сараптамалық кездесуде АӨСШК-ге мүше мемлекеттердің, көлік саласындағы министрліктер мен бизнес-құрылымдардың өкілдері кеңес құру туралы тұжырымдамалық құжатты егжей-тегжейлі талқылайды. Осы бастамалармен қатар, біздің ұйым Азия елдерімен бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін халықаралық және аймақтық ұйымдармен байланысты одан әрі тереңдетуді мақсат етеді.
- АӨСШК-ті толыққанды халықаралық ұйымға айналдыру 2022 жылдың қазан айында өткен АӨСШК алтыншы саммитінде басталды. Осы бағытта қандай жұмыс атқарылып жатыр?
- АӨСШК - Азиядағы ең ірі үкіметаралық форум ретінде бейбітшілік, ынтымақтастық, даму, қауіпсіздік салаларында Азия елдерінің ұжымдық даналығын біріктіру және оларды жаһандық қауіпсіздік архитектурасы мен көпжақты шешімдер қабылдау процестеріне толық қосу үшін ең қолайлы алаң.Жоғарыда айтқанымдай, 2022 жылы ұйымның отыз жылдық мерейтойында Астанада өткен АӨСШК-нің 6-шы саммитінде ұйымды трансформациялау туралы Астана мәлімдемесі қабылданды, ол біртіндеп, кезең-кезеңмен және консенсусқа негізделген құрылымдық, инклюзивті және транспарентті келіссөздер процесін, ұйымды толыққанды халықаралық ұйымға айналдыруды бастады. Саммитте трансформация процесі келесі мақсаттарды көздейтіні туралы шешім қабылданды: болашақ ынтымақтастығымыздың жан-жақты бағыттарын анықтау және өзара іс-қимылымыздың ұйымдық-институционалдық негізін нығайту. Бұл тарихи шешімнің алдында мүше мемлекеттер арасындағы кең консультациялар өтті, оның барысында форум өзара іс-қимылдың, сенімді нығайтудың және жетілген және тұрақты институционалдық құрылыммен ынтымақтастықтың тиімді көпжақты тетігі ретінде табысты қызмет еткені расталды.
АӨСШК отыз жылдық эволюциясында толыққанды халықаралық ұйымның мәртебесіне, рөліне, құрылымына, функцияларына, жұмыс әдістеріне және басқа да қасиеттеріне ие болғанын атап өткім келеді. АӨСШК төрағалығының басымдықтарын іске асыру бойынша АӨСШК Хатшылығы әзірлеген Жол картасын АӨСШК Сыртқы істер министрлерінің кеңесі 2023 жылғы қыркүйекте Нью—Йоркте БҰҰ Бас Ассамблеясының 78-ші сессиясының жоғары деңгейдегі апталығында бекітті. Құжат талқылауға және шешім қабылдауға арналған сұрақтар тізімімен кезең-кезеңмен трансформациялау процесінің құрылымдық күн тәртібі ретінде қызмет етеді. Қазіргі уақытта ұйымның жарғысын әзірлеу, сенім шараларын іске асыруды жетілдіру және ынтымақтастықтың перспективалы басым бағыттарын пысықтау, сондай-ақ хатшылық қызметкерлерінің халықаралық мәртебесі сияқты тақырыптар талқылануда. Сондай-ақ Бас хатшы мен Хатшылықтың рөлі мен функциялары, бюджетті реформалау және адам ресурстарын басқару мәселелері талқыланады.
Мүше мемлекеттердің осы салалардағы шешімдері АӨСШК аясындағы ынтымақтастықтың сапасын арттыруға, ұйымымызды институционалдық тұрғыдан нығайтуға және сайып келгенде, Азияның жаһандық рөлін нығайтуға ықпал етеді деп күтеміз.
– Қазақстанның төрағалығы кезінде қандай сенім шараларына баса назар аударылуда?
- Бұл мәселе Қазақстанның Сыртқы істер министрлігінің құзыретіне кіреді, дегенмен мен осы тақырып бойынша кейбір ойлармен бөлісе аламын. Қазақстанның төрағалығы қазіргі уақытта АӨСШК өзара іс-қимылының бірқатар маңызды басым бағыттарына бағытталған.
Қазір Қазақстан эпидемиологиялық қауіпсіздік, қоғамдық денсаулық сақтау және фармацевтика саласындағы басым бағытта үйлестіруші, сондай-ақ әскери-саяси өлшемдегі үйлестіруші қызметін атқарады. Ол сондай-ақ шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың басым бағытын атқарады.
Бұдан басқа, Қазақстан АӨСШК Іскерлік кеңесіне төрағалық етеді, оның құрамына шағын және орта кәсіпкерлік (ШОБ) өкілдері мен АӨСШК-ге мүше мемлекеттердің тиісті мемлекеттік органдарының өкілдері кіретін кеңесші орган ретінде қызмет етеді.
2023 жылдың қазан айында Астанада Іскерлік кеңестің 160 сарапшысы мен АӨСШК мүше-мемлекеттеріндегі шағын және орта бизнес өкілдері қатысқан нәтижелі отырысы өтті. Талқылаулар жасыл қаржыландыру, азық-түлік қауіпсіздігі және жаңартылатын энергия мәселелеріне арналды. Кейіннен Іскерлік кеңес 2024 жылға арналған күн тәртібін белгіледі, бұл шағын және орта бизнестің Азияда ғана емес, сонымен бірге бүкіл әлемде кездесетін өзекті мәселелерін көрсетеді, әсіресе әйелдердің кәсіпкерліктегі мүмкіндіктерін кеңейтуге ерекше назар аударады.
Әскери-саяси өлшем шеңберінде Қазақстан жыл сайын қауіпсіздік, қақтығыстардың алдын алу, деэскалация және осы саладағы мүше мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты арттыру мәселелерін талқылауды тереңдетуге ықпал ететін даму мәселелері бойынша семинарлар өткізеді. Сонымен қатар, Қазақстан төрағалығының бастамасы бойынша жаңа сенім шарасы құрылды: эпидемиологиялық қауіпсіздік, қоғамдық денсаулық сақтау және фармацевтика, ол озық тәжірибе туралы ақпарат алмасуға, сондай-ақ мұқтаж елдерге осы мәселеде кез келген саяси мәселеден бас тарта отырып, көмек көрсетуге арналған алаң ұсынады.
Жалпы, АӨСШК сенім шаралары шеңберінде 2020-2023 жылдары 14 мүше мемлекет 74 іс-шараны жүзеге асырды. 2024 жыл ішінде бүкіл Азия бойынша озық тәжірибелер мен идеялармен алмасу және дәйекті және мұқият ынтымақтастыққа жәрдемдесу үшін панельдік сессияларды, конференцияларды, семинарларды, тренингтерді және т.б. қоса алғанда, 27 іс-шара өткізу жоспарлануда. Оларды 7 мүше мемлекет - Бангладеш, Қазақстан, Қытай, Қырғызстан, Ресей, Таиланд және Түркия ұйымдастырады.
- Қазіргі геосаяси жағдайда АӨСШК аймақтық қауіпсіздік мәселелерін қалай шешеді?
- Шынында да, біз геосаяси сын-қатерлер күшейіп жатқан өте аласапыран заманда өмір сүріп жатырмыз. АӨСШК барлық мемлекеттердің мүдделеріне жауап беретін өзара іс-қимыл қағидаттарын әзірлегенін атап өткен жөн.
Біздің ұйым өзінің негізгі консенсус принципі арқылы көпжақтылық пен инклюзивтілікті насихаттайды. Қазақстан төраға ретінде ұйымымыздың барлық мүшелерін Азиядағы бейбітшілік, қауіпсіздік, тұрақтылық және өркендеу жолында бізді ажырататын нәрсеге емес, бізді біріктіретін нәрсеге баса назар аудара отырып, ашық және сындарлы диалог арқылы келіспеушіліктерді еңсеру үшін АӨСШК-ны барынша тиімді пайдалануға шақырды.
АӨСШК форматы кеңірек Азия өңірі мен әлем үшін өте маңызды, өйткені ол барлық 28 мүше-мемлекетке бәріміз бірігіп инклюзивті түрде не туралы сөйлесе алатынымыз және әрекет етуіміз керек екенін талқылау және әрекет ету үшін платформаны қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, АӨСШК–нің бірегей «азиялық тәсілді» қолданатынына назар аударғым келеді - бұл біздің игілігіміз болып табылатын саяси, экономикалық, тарихи және мәдени әралуандық арқылы халықтарды біріктіретін нәрсеге баса назар аудару. Кездесу бүкіл құрлықтағы өзара іс-қимылға, соның ішінде Азия елдері арасындағы экономикалық, технологиялық, адами, мәдени және басқа да байланыстарды нығайтуға ықпал етеді.
