Баланың тілі неге кеш шығады
ҚЫЗЫЛОРДА. KAZINFORM — Қазір көпшілік тарапынан балалардың тілі кеш шығады деген пікір айтылады. Осы орайда Kazinform тілшісі сала мамандары, ұстаздар және ата-аналар ой-пікірін таразылап көрген еді.
Логопед қызметіне жүгінгендер көбейді
Бұрын мектеп табалдырығын аттаған балалар тақпақ жаттап келетін еді. Мұғалімдерге олармен жұмыс істеу қиынға соға қоймайтын.
Қазір кей ата-аналар балаларының тілінің кеш шығуына онша мән бермей жатады. Оны еркелік деп ұғатындар бар.
Тіпті балабақшаға немесе мектепке барғаннан кейін қояды дейтіндер табылады.
— Несін жасырамыз, бұл орайда ата-аналар тарапынан жайбасарлық кездеседі. Баласының тілінің кеш шығып жатқанын байқаса, олар алдымен дабыл қағуы қажет емес пе? Әрбір сәби бойынша дер уақытында жұмыс жасалуы тиіс. Мәселен, бала екі жасқа келгенде дәрігердің қарауына барғаны артық емес. Сәби өзінің жасына қарай сөйлей ала ма? Егер ондай ерекшелік байқалмаса, не істеу керек? Алдымен осыны анықтап алғанымыз артық емес. Бұрынғы жылдары жеке маман ретінде жұмыс жасап келген едім. Бүгінде логопед қызметіне жүгінетін адамдар қатары көбейіп келеді. Сондықтан «Логомед» сөйлеуді дамыту орталығын аштым. Қазірге дейін орталыққа қаншама бала келді. Олардың деңгейіне қарап, барынша сөйлетуге тырысып келеміз, — дейді Қызылорда қаласындағы № 3 емханада логопед-дефектолог қызметін атқаратын Жанар Маханбетжанова.
Бұл бағытта педагогикалық және медициналық тұрғыда жұмыс жасалады. Сәбилер 300 сөзге дейін біліп, сөйлем құрай бастайды.
Ал үшке толғанында айналадағы адамдармен сөйлесе алады. Сөйлем қоры 1000-1500 сөзге дейін жетеді.
— Бұл жасында көп сауал қоя бастайды. Өйткені, олардың айналасына деген қызығушылығы арта түседі. Ал мектепке дайын бала ойын толық жеткізе алуы тиіс. Дегенмен қазір осындай заңдылық сақтала бермейді. Балалардың қолына ұялы телефон беріп, олардың тыныш жүргеніне ризалық кейіп танытамыз. Ата-аналар балаларымен жиі сөйлесіп, сөйлеу деңгейін арттыра түскені артық емес, — дейді Ж. Маханбетжанова.
Ата-аналар неге салғырт?
Ұзақ жылдар бойы мектепте мұғалім қызметін атқарған Үміт Түрікпенбаева бұл орайда ата-аналардың өз міндетіне салғырт қарайтынын айтады.
Қазір көп адам күнделікті қарбалас тіршілікті сылтау етіп, өз перзенттеріне уақытылы назар аудара бермейтініне қынжылыс білдірді.
— Кешегі мен бүгінді салыстырып қарап көрелікші. Осыдан жиырма-отыз жыл бұрын үлкендер балалармен жиі сөйлесіп отыратын еді. Олардың тілін қызықтап, түрлі сауалдар қоятын. Айналасына деген қызығушылығын арттыра түсетін. Соның нәтижесінде баланың таным-түсінігі қалыптасты. Қазір ондай жағдайды байқай бермейміз. Қырық жылдан астам еңбек өтілінде талай баланың тілінің анық шығуына жұмыс жасадық. Десе де ол кезде бұл түйткіл қазіргідей өзекті емес еді. Бүгінгі ұрпақты ұялы телефон тәрбиелеп жатыр дегенді жиі айтамыз. Мені осы жағы ойландырады. Әлі де қамсыз күй кешіп келеміз. Кейде олқылықтың орнын толтыру үшін логопед мамандардың көмегіне жүгінуге тура келеді. Менің айтарым, әрбіріміз баламен жиі сөйлесіп, олардың тілінің уақытында шығуына қолдан келгенше әрекет етуіміз қажет. Баланы тек ұялы телефонға байлап қойған дұрыс емес. Қазір бармақ шайнап жүрген тұсымыз осыған саяды, — деді ол.
Оған қатысты түрлі факторлар бар. Жарық дүние есігін ашқаннан сәбиді дәрігердің қадағалауына апарып тұрғаннан ешкім ұтылмайды. Нәтижесінде дені сау ұрпақты қалыптастырамыз.
Тілдің бұзылуына қатысты бәрін ескермесе болмайды. Ол үшін маман кеңесіне жүгінсеңіз жетіп жатыр. Алдымен баланы сөйлетудің түсінігі қалыптасқаны орынды.
Егер түсіну қабілеті дұрыс болса, одан кейін сөйлеу тіліне назар аударамыз.
Сүйек мүжіп, құрт сорған…
Қызылордалық жырау Берік Саймағанбетов қазақтың салт-дәстүрін жөнінде ой айтады. Соның бірі — халқымыздың баланың тілінің ерте шығуына байланысты жасайтын әрекеті.
— Ұлтымыз ұрпағы үшін оларды барлық жақсы әдетке баулыған. Біз ес білген уақыттан үлкендер сүйекті мүжітіп қоятын еді. Тісі енді шыққан баланың денсаулығы үшін ол жіліктің маңызы ерекше болатын. Ата-бабамыз оның терең мәніне үңілген екен. Сүйек мүжіген баланың екі ұрты кезек-кезек қозғалып, тілдің бұлшық еті қозғалады. Сол тілдің бұлшық етін дамытуға оң әсерін тигізеді. Нәтижесінде баланың тілі ерте шығады. Өкінішке орай, қазір оған мән бермейміз. Түрлі нәрсені сылтау етіп, міндетті өз мойнымызға алуға тырыспаймыз. Баланың не жеп жүргенін де білмейміз. Тіпті, олар сүйек мүжімек түгілі етті жеудің өзі қиынға айналды. Өйткені, олар қазір түрлі жасанды өнімдерді тұтынады. Бәлкім, олардың бала денсаулығына зияны бар шығар. Ол жайында ойланып көрдік пе? — дейді Берік Саймағанбетов.
Бұл орайда қазақ халқының ежелден келе жатқан өзге де салт-дәстүрі аз емес. Есін енді жиған баланың тілін шығару үшін түрлі әрекет жасаған. Мысалы балаға кішкентай кезінен құрт соруды үйреткен. Ол жеткіншектің тезірек тілінің шығуына оң әсерін тигізген.
Еске сала кетейік, бұған дейін өскемендік логопед балалардың тілі неге кеш шығатыны жайлы сұхбат берген болатын.
