Басты мақсат азаматтардың сот өкілдеріне деген сенімін нығайту - Жоғарғы сот төрағасы Бектас Бекназаров
Жиын барысында Жоғарғы сот төрағасы Бектас Бекназаров сот саласы қызметкерлерінің атқарған жұмысын қорытындылап, қол жеткізген жетістіктер жөнінде баяндады. Сонымен қатар ол сөз арасында сот жүйесінде орын алып отырған кейбір проблемалар, кемшіліктер мен күрделі мәселелерге де тоқталып, олардың шешу бағытында сот қызметкерлеріне бірқатар нақты міндеттер жүктеді.
Алдымен сот жүйесінің өкілдерін Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығымен құттықтаған Б.Бекназаров осы мерейлі мереке тұсында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еліміздің судьяларына еңбектерінің лайықты бағасын бергендігін атап өтті. Осы мереке тұсына еліміздің сот-құқықтық жүйесінің дамуына үлес қосқаны үшін 5 судья және сот органдарының қызметкерлері Қазақстанның Мемлекеттік наградасы «Құрмет» және «Айбын» ордендерімен наградталған. Осыған қарай Жоғары сот төрағасы сот өкілдерінің қызметіне сәттілік тіледі. «Аз ғана уақыт ішінде елде судья мамандарды тағайындаудың жаңа, бірыңғай жүйесі бар, Жоғарғы сот төрағасы басқаратын сот жүйесі қалыптасты. Жоғары сот кеңесі құрылып, алқабилер соты жасақталды. Нақты көрсеткіштер бойынша Қазақстанның сот жүйесі бүгінде халықаралық талаптарға айтарлықтай жақындай түсті», - деді Жоғарғы сот төрағасы.
Сот саласының жетістіктері жөнінде баяндай келе, ол сот өндірісін қалыптастыру бағытындағы реформалар мен сот органдарын жаңғырту бағытында азаматтардың құқықтарын тиімді қорғаудың басты назарда болуы қажеттігін ерекше атап өтті. Оның мәліметтерінше, биылғы жылды 11 айында республика соттары 44 мың 305 істі қараған. Олардың тек 15 мың 952-іне, яғни 36 пайызына қатысты наразылық білдіріліп, қайта қаралған. Бұл орта есеппен алғанда елде қылмыстық істердің 64 пайызы қайта қаралады деген сөз. Сондай-ақ сот шығарған үкімдердің күшін жою көрсеткіштері өткен жылғы 0,6 пайыз деңгейінде қалып отыр. Жоғары дейгейдегі соттар 292 азаматқа қатысты үкімді өзгертсе, 2010 жылдың 11 айындағы көрсеткіш 347 болған. Яғни өсім бар. Ал сот үкімдерінің 99,4 пайызы заңға сәйкес болып отыр. Бұл ретте төраға жекелеген ауданаралық мамандандырылған сот өкілдері жұмыстарының жағдайы алаңдатып отырғандығын айтты. Өйткені жоғары деңгейдегі сот өкілдерінің ауданаралық соттар шығарған үкімдердің күшін жою жағдайлары 2,4 пайызды құрады. Ал өткен жылы бұл көрсеткіш 2 пайыз болатын. Бұл бағыттағы жұмыстар әсіресе Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстарында әлсіреп кеткен.
Ал азаматтық істер бойынша 11 айда 432 мың 395 іс өндірістен өткен. Олардың 40 мың 37-і наразылық білдіріліп, қайта қаралған. Яғни республикада азаматтық істердің 91,7 пайызы ғана қайта қаралады. Ал азаматтық істер бойынша шығарылатын сот үкімдерінің 99,3 пайызы заңды болып шығады. Ал биылғы жылдың 11 айында қозғалған 263 мың 565 әкімшілік құқықбұзушылықтардың тек 4 мың 872-сі, яғни 2,1 пайызына ғана наразылық білдірілген. Осылайша әкімшілік істер бойынша сот шығарған шешімдердің 97,9 пайызымен азаматтар келісетін болды. Ал осы істер бойынша сот үкімінің тек 99,9 пайызы заңды екендігі мойындалады. Сонымен қатар қамауға алу жөніндегі санкция беру көрсеткіштері азайып отыр. Мысалы 2010 жылы сот 14 мың 15 адамға қатысты қамауға алу жөніндегі санкция берсе, 2011 жылы санкция тек 12 мың 232 адамға қатысты берілген. Яғни сот қызметкерлері осы кезде әрбір істі жан-жақты талдап, терең зерттейтін болды. «Биылғы жылы біз Мемлекет басшысының Судьялардың V съезінде алға қойған міндеттерді басты назарға алдық. Өз кезегінде бұл міндеттер сот саласында үлкен кадрлық өзгерістер енгізуге әкелді. Нәтижесінде биылғы жыл басынан бері 22 судья отставкаға кетті. Олардың арасында өз қызметінен бас тартуға мәжбүр болған азаматтар да бар. Сондай-ақ судьяларға қойылған талаптарды орындамағаны үшін 14 судья лауазымымен қош айтысты. Жалпы біз өз арамызды қызметін талапқа сай атқара алмайтын және ары таза емес қызметкерлерден тазарту шараларын болашақта да белсенді жалғастыра береміз», - деп атап көрсетті Б.Бекназаров.
Сондай-ақ ол келтірген мәліметтер бойынша, жыл басынан бері жергілікті сот төрағасы лауазымынан 6 азамат айырылған. Бұған қоса Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Ақтөбе, атырау, облыстарының басшылығы ауысқан. Аталғандармен қатар биылғы жылдың 11 айында 120 судья әкімшілік жауапқа тартылған. Олардың 9-ы Жоғарғы соттың судьялары. Осы ретте төраға судьялардың әкімшілік жазаға тартуды басты себептерінің бірі, нақтырақ айтқанда 89,7 пайызы сот істерін қарау барысындағы заң бұзу болып отырғандығын атап көрсетті. Әкімшілік жауапқа тартылғандардың көшін Қарағанда, Алматы қалалары мен Алматы, Қостанай облыстары көш бастап тұр. «Биыл сонымен қатар 3 судьяның қылмыстық жауапқа тартылғандығын да атап кетпеуге болмайды. Сонымен қатар айта кетерім, азаматтардың сот өкілдеріне деген сенімін нығайту біздің басты мақсатымыз. Осы мақсатта біз биыл сот жүйесінің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз етуге бағытталған бірқатар оңтайлы шараларды қолға алдық. Жоғарғы соттың Сотттардың қызметін қамтамасыз ету департаментінде маусым айынан бастап, қоғам өкілдерімен және бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс жөніндегі бөлім жұмыс істейді. Біз бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдерімен тұрақты түрде брифингтер өткізіп тұрамыз, қалың көпшілікпен де байланыс нығайды. Ал қазан айында мен Сот жүйесінің имдждік бағдарламасын бекіттім. Сот жүйесінің жағымды имджін, құқықтық мәдениетін нығайтуға бағытталған бұл бағдарлама болашақта нақты нәтижесін береді деген ойдамын»,-деді Жоғарғы сот төрағасы.
Оның сөзінше, еліміздің сот жүйесі бүгінде халықаралық деңгейдегі ықпалдастықты жетілдіруге де күш салып келеді. Осы бағытта 29-30 қыркүйекте Жоғарғы соттың төрағалығымен Алматыда жоғары шаруашылық, экономикалық соттардың 8-ші мәжілісі өтті. Ал 18-19 қазанда Жоғарғы сот Шанхай ынтымақтастық ұйымына мүше мемлекетттердің Жоғарғы сот төрағаларының 6-шы мәжілісіне қатысты. Сондай-ақ 2004 жылы Қазақстанның судьялар одағы Жоғарғы сотпен бірлесіп, әлемнің 70-тен астам мемлекетінің сот органдарының басын қосатын Судьялардың халықаралық қауымдастығының құрамына кіруі үшін шаралар қолданған. Нәтижесінде биылғы жылдың қыркүйк айында Қазақстанның судьялар одағы осы халықаралық ұйымның толыққанды мүшесі болды.
Бүгінгі жиын барысында Жоғарғы сот төрағасы сот өкілдеріне бірқатар маңызды міндеттер қойды. Солардың бірі мемлекеттік тілге қатысты болды. Жоғарғы сот төрағасы Бектас Бекназаров облыстық сот төрағаларына сот істерін қарауды мемлекеттік тілге көшіру мәселесін басты назарда ұстауды тапсырды. «Республика соттарының алдында тұрған басты әрі маңызды мәселелердің бірі мемлекеттік тілдің қолданыс аясын кеңейту. Ал бұл мәселе бойынша арнайы жүргізілген талдау жұмыстары республикада мемлекеттк тілде қаралатын істердің артып келе жатқандығын көрсетті. Қызылорда, Атырау және Маңғыстау облыстарында мемлекеттік тілде қаралған істер саны 60 пайыздан асқан. Сот саласында мемлекеттік тілге қатысты осындай біршама жақсы жетістіктердің болуына қарамастан, жалпы жағдай жіті бақылауды қажет етіп отыр. Бұл ретте басты назар мемлекеттік тілдегі құжат айналымының көлемін арттыруға бағытталуы тиіс. Облыстық сот төрағаларына осы мәселені ерекше және бірінші кезектегі бақылауға алуды тапсырамын», - деді Жоғарғы сот төрағасы.
Осы жиында төраға Жаңаөзендегі жағдайдың республика судьяларына үлкен жауапкершілік жүктеп отырғандығын, сондықтан Маңғыстау облыстық сотының төрағасы мен осы облыстың судьялары Жаңаөзенде болған оқиғаларға байланысты істер мен материалдарды барынша терең әрі жан-жақты қарауға тырысу керектігін ескертті.