Биылғы әлеуметтік міндеттемелер орындалды: зейнетақы, жәрдемақы, арнаулы төлем
АСТАНА. KAZINFORM – Елімізде бюджет шығыстарының негізгі үлесі әлеуметтік салаға бағытталады. Алдағы үш жылға арналған бюджетте де басты басымдық ретінде әлеуметтік қамтамасыз ету және азаматтарға әлеуметтік көмек көрсетуге ерекше екпін қойылған. 2024 жылдың осы саладағы негізгі қорытындылары бойынша Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің деректерін көпшілік назарына ұсынуды жөн көрдік.
Мемлекет міндеттемелері
2024 жылы республикалық бюджеттен әлеуметтік төлемдерге жалпы 5,3 трлн теңге бөлінді, бұл - ел бюджетінің жалпы шығыстарының 22 пайызы. Осы қаражат зейнетақы мен жәрдемақы алатын 4,5 млн азаматқа, оның ішінде 2,4 млн зейнеткерге және 2,1 млн түрлі әлеуметтік төлемдерді алушыларға бөлінді.
Соның нәтижесінде мемлекеттің барлық әлеуметтік міндеттемелері мерзімінде және толық көлемде орындалды. Мәселен, балалы отбасыларға жәрдемақы төлеуге республикалық бюджеттен 746,6 млрд теңге бөлінді, бұл - өткен жылмен салыстырғанда 13,9 пайызға артық (2023 жылы – 655,7 млрд теңге).
Әлеуметтік кодекске сәйкес, балалы отбасыларды әлеуметтік қолдау мақсатында бала тууына байланысты біржолғы, жұмыс істемейтін ата-аналарға бала 1,5 жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты, сондай-ақ бірге тұратын 4 және одан көп кәмелетке толмаған баласы бар көпбалалы отбасыларға жәнемүгедектігі бар баланы тәрбиелеушіге берілетін жәрдемақылар қарастырылған. 2024 жылдың басынан бері балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылардың мөлшері 7 пайызға ұлғайтылды.
Биылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша атаулы көмек алушылар саны - 411,3 мың адам (77,6 мың отбасы). Биыл осы мақсатқа бюджеттен 54,7 млрд теңге қарастырылған.
Бұрын хабарланғандай, АӘК-нің негізгі мақсаты – ақшалай төлем түрінде қолдауды жүзеге асыру және отбасының еңбекке қабілетті мүшелерін жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің белсенді шараларына тарту арқылы отбасын қиын өмірлік жағдайдан шығару.
Сондай-ақ 1 желтоқсандағы жағдай бойынша Қазақстанда зейнеткерлер саны - 2 428 685.
- 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік жәрдемақылардың барлық түрі және базалық зейнетақы төлемі ҚР Ұлттық банкі айқындайтын инфляцияның болжамды деңгейіне сәйкес 7 пайызға, ынтымақты зейнетақы 9 пайызға, яғни инфляция деңгейінен 2 пайызға артып көтерілді. Зейнетақы төлемдерін жүзеге асыруға 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап 1 желтоқсанға дейін республикалық бюджеттен 3 трлн 436,4 млрд теңге сомасына зейнетақы төленді, оның ішінде базалық зейнетақы төлеуге – 1 трлн 81,9 млрд теңге, ынтымақты зейнетақы төлеуге 2 трлн 354,5 млрд теңге қарастырылды, - деп аталып өткен министрлік ақпаратында.
1 желтоқсандағы жағдай бойынша жиынтық зейнетақының орташа мөлшері - 131 556 теңге, оның ішінде ынтымақты зейнетақы мөлшері – 88 967 теңге, базалық зейнетақы – 42 589 теңге.
Айта кетейік, былтыр Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қоғамдық бірлестіктер және еңбек жағдайлары зиянды жұмыстарда істейтін адамдарды әлеуметтік қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына қол қойды. Осы Заңға сәйкес, 2024 жылдың 1 қаңтарынан зиянды еңбек жағдайларында ұзақ уақыт жұмыс істеп жүрген азаматтарға 55 жастан бастап арнаулы әлеуметтік төлем енгізілді. Арнаулы әлеуметтік төлемдерді алу үшін еңбек жағдайлары зиянды жұмыстан – демалысқа немесе жеңілірек жұмысқа ауысуы керек.
- 2024 жылғы 25 қарашадағы жағдай бойынша 12 835 адамға зиянды еңбек жағдайларында ұзақ уақыт жұмыс істеген адамдарға арналған арнаулы әлеуметтік төлем (АӘТ) тағайындалды. Аталған төлемді тағайындауға жалпы 13 673 адам өтініш білдірген, - делінген министрлік ақпаратында.
Өңірлер бойынша арнаулы әлеуметтік төлемдерді алуға өтініш білдіргендердің ең көп саны келесі облыстарда тіркелген:
- Қарағанды (2 көзден – 538 адам, 4 көзден – 1 835 адам)
- Қостанай (2 көзден – 340 адам, ал 4 көзден – 1 151 адам)
- Шығыс Қазақстан (2 көзден – 283 адам, ал 4 көзден – 1 173 адам).
БЖЗҚ деректері бойынша арнаулы әлеуметтік төлемді тағайындау үшін міндетті шарттарды ескере отырып, оған 2024 жылы 37 мыңнан астам жұмыскер үміткер бола алады, жалпы төлемнің орташа мөлшері 208 мың теңгеден асады. Әрбір жұмыскер үшін төлем мөлшері БЖЗҚ-дағы жинақтарына байланысты болады.
Ең төменгі жалақы мөлшері өсті
Қазақстанда ең төменгі жалақы мөлшері (ЕТЖ) 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап 70 000 теңгеден 85 000 теңгеге дейін ұлғайтылған болатын.
ҚР Еңбек кодексіне сәйкес, жұмыс берушілер жұмыскерлерге еңбекақыны ЕТЖ-дан төмен болмайтын деңгейде қамтамасыз етуге міндетті. Нәтижесінде, 85 мың теңгеге дейін жалақы алатын түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындардың барлық салаларында жұмыс істейтін 1,8 млн-ға жуық жалдамалы жұмыскердің, оның ішінде бюджет саласындағы 350 мың қызметкердің ақшалай кірістері өсті.
Бірінші кезекте ЕТЖ арттыру «жалақысы төмен» қызметкерлерге қатысты болды. Екіншіден, жалақы деңгейін белгілеу кезінде ЕТЖ көрсеткішін пайдаланатын жұмыс берушілер разряд аралық біліктілік жүйесін ескере отырып, қызметкерлердің басқа санаттарының жалақысын қайта қарайтын болады.
Естеріңізге сала кетейік, ЕТЖ еңбек саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарт болып саналады және жыл сайын тиісті қаржы жылына сәйкес «Республикалық бюджет туралы» ҚР Заңымен белгіленеді.
Биыл зейнетақы мен жәрдемақы көтерілді
Мемлекеттік жәрдемақылардың барлық түрі және базалық зейнетақы төлемі 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап ҚР Ұлттық банкі айқындайтын инфляцияның болжамды деңгейіне сәйкес 7%-ға, ынтымақты зейнетақы 9%-ға, яғни инфляция деңгейінен 2%-ға артып көтерілді.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша 2023 жылдан бастап бес жыл ішінде ең төмен базалық зейнетақыны ең төмен күнкөріс деңгейінің 70%-на дейін, ең жоғары – 120%-ға дейін жыл сайын кезең-кезеңімен арттыру жүзеге асырылатыны белгілі.
Мәселен, 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап базалық зейнетақының ең төменгі мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінен 60-тан 65 пайызға дейін ұлғайды. Бұл — 28 215 теңге, ал ең жоғары мөлшері ең төмен күнкөріс деңгейінен 100-ден 105 пайызға дейін артып, 45 578 теңге болды.
2024 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік жәрдемақы:
- 1, 2, 3 баланың тууына берілетін жәрдемақы 131 100 теңгеден 140 296 теңгеге дейін, 4 және одан да көп бала тууына берілетін жәрдемақы – 217 350 теңгеден 232 596 теңгеге дейін артты;
- мөлшері балалар санына байланысты көпбалалы отбасыларға берілетін жәрдемақы 4 баласы бар отбасылар үшін 55 304 теңгеден 59 183 теңгеге дейін, 10 баласы бар отбасылар үшін – 138 000 теңгеден 147 680 теңгеге дейін өсті;
- I топ мүгедектігі бар адамдарға арналған жәрдемақы 89 248 теңгеден 95 496 теңгеге дейін, II топ – 71 398 теңгеден 76 397 теңгеге дейін, III топ – 48 681 теңгеден 52 089 теңгеге дейін ұлғайтылды.
Сондай-ақ, Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан (МӘСҚ) асыраушысынан айырылу және еңбекке қабілеттілігінен айырылу бойынша төлемдер 7%-ға ұлғайтылды. Аталған төлемдер міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушыларға бюджеттен берілетін мемлекеттік жәрдемақыларға қосымша жүзеге асырады.
МӘСҚ төлемі
1 желтоқсандағы жағдай бойынша Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан (МӘСҚ) жұмысынан айырылуына байланысты әлеуметтік төлем алушылардың саны - 275,7 мың адам. Бұл ретте биыл 235,6 мың адамға төлем алғаш рет тағайындалды. Төлемдердің жалпы сомасы 79,3 млрд теңге болды.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, жұмыстан босатылған қызметкерлер міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтіліне және соңғы 24 айдағы табысына байланысты 1 айдан 6 айға дейін жұмысынан айырылуы бойынша әлеуметтік төлемдер алады. Төлем жоғалған кірістің 45%-ына дейінгі мөлшерде МӘСҚ қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
Естеріңізге сала кетейік, МӘСҚ қаражаты есебінен жұмыстан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем жұмыстан шығу себептеріне қарамастан жүзеге асырылады және жұмыссыз адамды ол жұмыс іздеген кезеңде қолдауға арналған.
1 млн адамды жұмысқа орналастыру керек
Орталық және жергілікті атқарушы органдардың негізгі міндеттерінің бірі - жаңа жұмыс орындарын құру. Мемлекет басшысы осы жылы шамамен 1 млн адамды жұмысқа орналастыру міндетін қойды. Бұл тапсырманы орындау мақсатында әкімдіктер жыл сайын Өңірлік жұмыспен қамту карталарын бекітеді, онда ұлттық жобалар, тұжырымдамалар және жеке бастамалар аясында жұмысқа орналасу көрсеткіштері ескерілген.
Бекітілген Өңірлік жұмыспен қамту карталары шеңберінде биыл 948,1 мың адамды жұмысқа орналастыру жоспарланған.
- Осы жылдың 17 желтоқсанына дейін 875,7 мың адам жұмысқа орналастырылды. Сонымен қатар, халықты ұлттық жобалар мен тұжырымдамалар аясында іске асырылатын жобалар аясында құрылатын жұмыс орындары туралы хабардар ету мақсатында «Жұмыс орындарын құрудың интеграцияланған картасы» ақпараттық жүйесінде және Электрондық еңбек биржасында (ЭЕБ) арнайы функционал іске қосылды, ол арқылы Министрлік күнделікті мониторинг жүргізеді. Биылдың 17 желтоқсанындағы жағдай бойынша ЭЕБ-те іске асырылып жатқан жобалар бойынша 5 370 кәсіпорын 70 810 бос жұмыс орнын орналастырып, оған 61 027 адам жұмысқа орналасты, - делінген Еңбек министрлігі мәліметінде.
Еңбек инспекторларының қызметі
Жыл басынан бері мемлекеттік еңбек инспекторлары 50,5 мыңнан астам жұмыскерлердің құқығын қорғады. 2024 жылғы 1 желтоқсандағы жағдай бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары республиканың 277 кәсіпорны 18,7 мың жұмыскерге 4,4 млрд теңгеге жалақы бойынша берешек екенін анықтады. Сонымен бірге түрлі ұйымда жүргізілген тексерулер барысында 7,5 мыңнан аса еңбек құқығының бұзылуы анықталды.
Жалақы бойынша берешегі бар кәсіпорындардың басшыларына орындауға міндетті 249 ұйғарым берілді және 50,3 млн теңгеден астам сомаға айыппұл салынды. Қабылданған шаралардың, оның ішінде жалақы бойынша берешекті өтеудің қатаң кестелері мен мерзімдерін белгілеудің нәтижесінде 17,5 мыңнан астам жұмысшының құқықтары қорғалды. Оларға 3,4 млрд теңге төленді.
Бұдан басқа, еңбек заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету мәселелері Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ерекше бақылауында. 2024 жылғы 1 желтоқсандағы деректер бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары 5 039 тексеру жүргізді, оның барысында талаптарды бұзудың 7 583 жағдайы анықталды. Жұмыс берушілерге 2 998 ұйғарым беріліп, 371 млн теңге сомасына 3 359 әкімшілік айыппұл салынды. Қабылданған шаралардың нәтижесінде 33 мыңнан аса адамның еңбек құқығы қорғалды.
Бұған дейін мәдениет саласындағы есте қаларлық оқиғаларға шолу ұсынған болатынбыз.
