БҚО-дағы білім нысандарында бала қауіпсіздігі қаншалықты қамтамасыз етіліп отыр
Батыс Қазақстан облысындағы білім нысандарында балалар қауіпсіздігі қаншалықты қамтамасыз етіліп отыр. Бұл бағытта қандай жұмыстар атқарылған, түйткілді мәселелер бар ма? Kazinform тілшісі саланың басшы мамандарымен, қоғам өкілдерімен, мұғалім, ата-аналармен тілдесіп көрді.
Мониторинг нәтижесі қандай болмақ?
БҚО білім басқармасының басшысы Айгүл Мыңбаеваның айтуынша, білім беру мекемелерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету ҰҚК, ІІМ және ТЖМ келісілген.
«Бұл жұмыстар Оқу-ағарту министрінің 2022 жылғы 30 наурыздағы «ҚР Білім және ғылым министрлігінің террористік тұрғыдан осал объектілері мен білім және ғылым саласындағы қызметті жүзеге асыратын террористік тұрғыдан осал объектілерді терроризмге қарсы қорғауды ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы» №117 бұйрығына және 2021 жылғы 25 мамырдағы «Білім беру ұйымдарына және олардың аумақтарына әкелуге тыйым салынған, оларда пайдаланылуы шектелген нәрселер мен заттардың тізбесін бекіту туралы» №235 бұйрығына сәйкес жүргізіледі. Террористік тұрғыдан осал объектілер 3 топқа бөлінеді. Әр топқа қойылатын талаптарға сәйкес білім беру мекемелері бейнебақылау, хабарландыру жүйесімен, дабыл түймесімен, турникеттермен қамтамасыз етіліп, лицензияланған күзет енгізілді. Биыл білім беру мекемелерінің қауіпсіздігіне 542 280,0 мың теңге қаражат бөлінді», - дейді ол.
Мектептер жаңадан салынған немесе күрделі жөнделген кезде қауіпсіздік шараларының ескерілуі де маңызды. Басқарма басшысының айтуынша, құрылыс-монтаждау жұмыстарына ЖСҚ жасақтау кезінде жобаға тапсырыс беруші қажетті талаптарды енгізуге міндетті.
Орал қаласындағы №42 «Ақ ниет» гимназиясының директоры, «АМANAT» партиясының өңірлік филиалы жанындағы Отбасы және халықты әлеуметтік қорғау мәселелері жөніндегі кеңес төрайымы Әзима Ғұбашеваның пікірінше, барша ұжым қызметкерлерінің кез келген жағдайда әрекет ету біліктілігі, ғимаратта толықтай цифрлы бейнебақылау жүйесі мен жүйеге жауапты штаттық бірліктің енгізілуі, лицензиясы бар, төтенше жағдайларда әрекет алгоритміне сәйкес білікті күзет қызметкерлерінің болуы шарт. Сондай-ақ ол оқушылар үшін арнайы сабақтар енгізілсе дейді.
«Қазіргі кезде Отбасы және халықты әлеуметтік қорғау мәселелері жөніндегі кеңестің ұйымдастыруымен облыстағы мектептерге мониторинг жұмыстары жүргізіліп жатыр. 12 қазан - 17 қараша аралығындағы мониторингте ғимараттағы баспалдақ аралығындағы қоршаулар сапасы, ашық люктер, мектеп аумағындағы спорттық құрылыстар мен құралдардың сапасы және мектептегі спортзалдың жай-күйі, өрт қауіпсіздігі, күзет қызметі мен турникет, бейнебақылау жүйесінің жұмысы секілді мәселелерге баса мән беріледі.
Мониторингтің бірінші кезеңінде мектептердегі спорттық алаңдардың талапқа сай еместігі, көптеген білім мекемелеріне күрделі жөндеудің қажеттігі, өрт қауіпсіздігінің алдын алу шараларының орындалмауы, кейбір бейнебақылау камераларының жұмыс жасамайтыны анықталды. Мониторингтің нәтижелері жергілікті атқарушы органның қатысуымен толық талқыланады және түзету мен іске асыру бойынша кешенді жоспар жасалады», - дейді Ә. Ғұбашева.
«Жастар рухы» жастар қанаты БҚО филиалының кеңесшісі Ерлік Шамғалиев «Қауіпсіз қала» іс-шарасы барысында жыл басынан бері нақты жұмыстар атқарылғанын мәлім етті. Соның ішінде адам өміріне қауіп төндіретін ашық жатқан люктер мен құдықтар бойынша сол бойда шаралар қабылданған.
«Мысалы, қаладағы мектептерге мониторинг жүргізу барысында бірқатар кемшілікті байқадық. Атап айтқанда, екінші қабатқа көтерілетін баспалдақтың жанында қоршау жоқтығын көрдік. Балалар ойнаған кезде бірін-бірі байқамай итеріп құлатуы мүмкін. Ескертуден қорытынды шығарған №30 және №35 мектеп келесі күні-ақ темірлерді дәнекерлеп орнатты. Сол секілді №35 мектеп шатырға шығатын есікке құлып салды. Айта кетсем, олқылықты көрген адам қала әкімдігіне немесе 109 нөміріне хабарласып, соны тез арада жоюға үлес қоса алады», - деді Е. Шамғалиев.
Мектептерде буллингтің алдын алу үшін не істеуге болады?
А. Мыңбаеваның айтуынша, «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» 1999 жылғы 23 шілдедегі №451 ҚР Заңы балаға қатысты интернет-ресурстарда кибербуллинг фактілерін қарау мәселелері бойынша 18-4-баппен толықтырылған. Балаға қатысты кибербуллинг фактілері анықталған жағдайда ата-аналар мен білім алушылар құқыққа қайшы әрекеттер бар интернет-ресурстың атауын көрсете отырып, уәкілетті органға жүгіне алады. Бұл туралы жадынамалар жергілікті БАҚ арқылы таратылды және ата-аналар жиналыстарында айтылды.
«БҚО әкімдігі жанындағы Кәмелетке толмағандар істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссия отырысының шешімі негізінде «Komek Stop BuIIying» жобасы субъектілері тарапынан ынтымақтастық туралы меморандум қабылданып (БҚО прокуратурасы, полиция департаменті, білім басқармасы, М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті, «ITGroupKazakhstan» ЖШС), барлық жауапты мамандар телеграм каналға тіркелді. Жобаның мақсаты – жәбірлеу, тұрмыстық зорлық-зомбылық фактілеріне жедел ден қою, оның жолын кесу жүйесін қалыптастыруда ақпараттық жүйе арқылы өзара іс-қимыл жасау. Пайдаланушы QR-коды бар постерді смартфонымен сканерлегеннен кейін телефон нөмірімен немесе анонимді түрде мәтіндік, бейне немесе аудио хабарлама жіберу мүмкіндігі бар нұсқаулығы бар парақша ашылады. Пайдаланушы тарапынан жолданған ақпарат WhatsApp мессенджері арқылы мектеп психологіне, әлеуметтік педагогке, мектеп директорына, тәрбие ісі жөніндегі мектеп директорының орынбасарына және «IT Group Kazakhstan» ЖШС базасының «Ахуалдық орталық» операторларына түседі. Жоба облыс бойынша 358 білім беру мекемесіне пилоттық режимде өтеусіз негізде енгізіліп, дұрыс пайдалану туралы оқыту жүргізілді. Барлық хабарлама қаралып, заңнама аясында тиісті шаралар қабылданды. Жоба туралы жұртшылыққа хабарлау үшін екі тілдегі әлеуметтік бейнеролик жергілікті БАҚ беттерінде жарияланып, чаттарға таратылды», - дейді А. Мыңбаева.
БҚО ПД жергілікті полиция басқармасының бастығы, полиция подполковнигі Ернар Сұлтанғалиев жаңа оқу жылы басталғаннан бері облыс мектептерінде кибербуллинг, бопсалау деректерінің тіркелмегендігін мәлім етті.
«Өңірдегі білім ордаларында енгізілген «Komek Stop Bullying» жобасы бойынша да ондай мәліметтер түскен жоқ. Мектептер біздің де ұдайы бақылауымызда. Осы бағытта қоғам белсенділерімен бірлесіп жұмыс істеп жатырмыз», - деді Е. Сұлтанғалиев.
Дарынды балаларға арналған С. Сейфуллин атындағы №11 облыстық мамандандырылған мектеп-лицей-интернаты директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Гүлшат Суханова кибербуллингке кез келген адам, соның ішінде мектеп оқушылары тап болуы мүмкін екендігін айтады.
«Әрине, мұндай жағдайларға тап болмас үшін, мектептің психологтері, әлеуметтік педагог, мектеп инспекторы, директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары бірлесе отырып, алдын ала жылдық жоспар құрамыз. Қыркүйек айынан бастап мектеп психологтері міндетті түрде әртүрлі сауалнамалар жүргізеді, себебі балалар демалыстан келеді, жаз мезгілінде әртүрлі ортада болады, мектепке жаңадан оқушылар қабылданады. Әлеуметтік педагог олардың отбасы жағдайларымен танысып, есепке алады, ал мектеп инспекторы ең алғашқы болатын ата-аналар жиналысында балалар қауіпсіздігі туралы ата-аналарға бейнероликтер арқылы түсіндірме жұмыстарын жүргізеді. Мектебімізде оқушылар қызығушылықтарына қарай түрлі үйірмелерге қатысады. Мысалы, «Дебат» үйірмелерінде оқушыларын өз ойларын ашық айтып, кибербуллингті болдырмау жолдарын пікір таластыру арқылы өздері айтып береді. Ер балалар «Робот техникасы», «Шахмат», «Қазақ күресі» сияқты спорттық үйірмелерге белсене қатысады. Мектепте «Жас ұлан» ұйымы бар, олар үнемі оқушылар арасында жүреді. Егер оқушы бойынан қандай да бір өзгешеліктерді байқаса, кураторларға немесе ұйымдастырушы педагогке ескертеді. Мектептің екі қабатында да QR код орналастырылған. Кез келген оқушы өз телефоны арқылы кіріп, өздерін мазалап жүрген сұрақтары болса, арнайы мамандардан көмек ала алады. Мамандандырылған лицей мектебі болғандықтан шығар, оқушылардың бос уақыты өте аз. Оларға рухани құндылықтар туралы ашық әңгіме айтып, түрлі іс-шаралар өткіземіз. Бізде ең бастысы, оқушының өз ойын ашық білдіруі керектігін, кез келген уақытта оларға сенімді түрде көмек көрсете алатынымызды айтып жүреміз. Ата-анадан ештеңені жасырмай, кез келген жағдайды бірлесе шеше аламыз. Соңғы жылдары мектебімізде құқық бұзушылықтың болмауы бірлескен жұмыстың арқасы деп айта аламын», - дейді Г. Суханова.
Орал қаласында тұратын көп балалы ана Афиза Семғалиева буллингтің элементтерімен ұшырасқанын жеткізді.
«Бастауыш сыныпта балалар қала маңындағы мектепте оқып, екі мектеп ауыстырдық. Бірақ, сыныпқа үйрену мәселесі оңай өтті. Кейін бастауыштың соңғы сыныбында қала ішіндегі мектепке келгенде ерекшелік байқалды. Ұзақ уақытқа дейін ұлымды сыныптың ұл балалары қабылдай алмады. Шеттету, қоспау арқылы шынымен де қысым көргенін сездім. Қарым-қатынасты эмоциямен реттей алмайтыным түсінікті. Сондықтан ұлымды барынша қолдап, ата-ана, сыныптағы балаларға да сыр бермей, сол кезден өттік. Бұл жағдай шынымен де басымнан өтіп, жүрегімнің ауырған кезі еді. Пәтер мәселесіне байланысты мектептерді ауыстырдық. Қала маңы мен қала ішіндегі мектептің атмосферасы әр түрлі болды. Ортаға толық қосылу үшін шамамен 6-7 ай уақыт кетті. Кибербуллинг болсын, буллинг болсын оны болдырмау, меніңше, мүмкін емес. Ол менің оқушы кезімде де болған сияқты. Мәселе, қазіргі кезде қатыгездік күшейіп барады. Бізде бұрын оның барлығы балалықпен болғандай. Алдын алу отбасылық тәрбиеден басталуы қажет. Ұядан ілгенімен баланың өмірлік ұстанымы қалыптасады», - дейді А. Семғалиева.
«Орал арнаулы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы» КММ директорының әлеуметтік жұмыс жөніндегі орынбасары, мониторингтік топ үйлестірушісі Талшынай Жүніс мынадай пікір қосты.
«Адам қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында көптеген жұмыстар жасалғанымен, қоғамда қорлау, әлімжеттік жасау басылмай тұр. Ең алаңдататыны, балалар арасында осы қауіптің күшеюі болып отыр. Қазіргі таңда буллингтің жолын кесу мақсатында мектеп, құқық қорғау органдары, ата-ана болып бірлесе жұмыс істеуіміз керек. Баланың психологиялық қысым көргенін оның көңіл-күйі төмендеп, мектепте барғысы келмей, еш нәрсеге зауқы соқпауынан аңғаруға болады. Ең бастысы, ата-ана баламен ашық сөйлесіп, баласының достары кім, құрбы-құрдастарының, кластастарының ата-аналары кімдер және олар қандай адамдар екенін білуі керек. Осы жерде мектеп психологі үлкен рөл атқарары сөзсіз. Тұрмыстық жағдай жасау өз алдына, ата-ана баланың буллинг құрбаны болып кетпеуіне күш салуы қажет. Біреулер тарапынан әжуалап күлу, шеттету, күш көрсету немесе психологиялық қысым жасалып жатқанын өз балаларымыздың қылықтарынан байқасақ, көрсек, олармен диалог құрып, оны еш жасырмай бірлесе түзетудің, түсіндірудің тиімді жолдарын іздеуіміз керек. Ұлттық денсаулық сақтау статистикасының мәліметіне сүйенсек, Қазақстандағы әр бесінші жасөспірім буллингке ұшырап отыр. Балалардың өмірі мен денсаулығынан артық ештеңе жоқ. Барлық мектептерге мониторинг жүргізіліп жатқаны да осы мақсатты көздейді», - деді Т. Жүніс.
Бала тәрбиесіне ата-ана да жауапты
«Бала тәрбиесіне ата-ана да жауапты. «Ата-ана – мектеп – бала» қарым-қатынасын нығайту мақсатында білім беру ұйымдарында аналар, әкелер, әжелер және аталар клубтары жұмыс істейді. Мәселен, биылғы ақпан айында «Әкеге қарап ұл өсер» атты облыстық әкелер форумы өткізіліп, кейін облыстың барлық білім беру ұйымдарында жалғасты. Форум аясында «Әкеге мың алғыс!», «Менің отбасымның тарихы», «Әкем, анам және мен – спорттық отбасы» конкурстары, ата-аналар мен оқушыларға арналған «Отбасы – құрмет» тақырыбындағы психологиялық тренингтер, отбасылық фотосуреттер бойынша фотокөрмелер, «Толағай» спорттық жарыстары, «Бір отбасы – бір кітап» акциясы ұйымдастырылды», - дейді білім басқармасының басшысы Айгүл Мыңбаева.
«Балалар қауіпсіздігіне мектепке дейін ата-ана, мектептегі уақытқа сынып жетекшісі жауапты. Осы жерде бір бірақ бар. Қазір ата-ана жұмыста, сәл естияр болысымен, бала мектепке өзі барып, өзі келеді. Міне, қауіпсіздіктің үлкен мәселесі осы жерде тұр. Одан бөлек мектеп ішінде де, әрине, баспалдақтан бастап апаттық шығу есігіне дейін оның қаншалықты қауіпсіз екендігі, оған қоса төтенше жағдайға бейімділігі маңызды. Бала үшін, оның сабағы үшін, тәрбиесі үшін, ең алдымен, ата-ана жауапты», - дейді А. Семғалиева.
«Білім беру мекемелерінде ата-аналармен тиісті деңгейде байланыс орнатудың маңызы зор. Осы орайда, «Бақытты ана – бақытты бала – бақытты ел» деген тақырыпта ата-аналармен дөңгелек үстелдер ұйымдастырылып, олардың психологиялық денсаулығын сақтау және нығайту, психоэмоционалды шиеліністі жеңілдету бағытында тренингтер өткізіліп жүр. Сонымен қатар өңірдегі әр мектепте «Ана-аналарды педагогикалық қолдау» орталықтары құрылып жатыр. Мамандарға тиісті әдістемелік негіздемелері таратылды. Тапсырмаға сәйкес білім беру ұйымдарында ата-аналар қауымдастығымен өзара байланыс күшейтілуде», - деп түйіндеді сөзін А. Мыңбаева.
Пікір айтушылардың сөзінен аңғарғанымыз, балалар қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін бұл мәселені бірлесіп шешу мақсатында мектеп, ата-ана, мемлекеттік органдар және бүкіл қоғам болып күш салу қажеттігі күмән тудырмайды.
