Бүгін – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні
АСТАНА. KAZINFORM – 30 тамыз – Қазақстан Республикасының Конституциясы күні. Биыл еліміз халқын бір тудың астына біріктірген Ата заңымыздың қабылданғанына 30 жыл толып отыр. Бұл күн тәуелсіз Қазақстан тарихында маңызды саяси-құқықтық белес болып, елдің демократиялық дамуы мен ұлттық бірлігінің белгісі ретінде есте сақталады. Конституция тек құқықтық құжат қана емес, сонымен қатар әлеуметтік келісім мен тұрақтылықтың, мемлекеттік билік пен азамат арасындағы өзара жауапкершіліктің кепілі.
Ең алғаш 1993 жылы қабылданған Конституциядан кейінгі қолданыстағы екінші Конституция 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдум арқылы бекітілді. Ол – мемлекеттің саяси-құқықтық іргетасы, ел дамуының негізгі қағидаттары мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын нақты белгілейтін құжат. Конституцияның құрылымы – 9 бөлім, 98 баптан тұрады. Әр бабында мемлекеттік билік, азаматтық құқықтар, әлеуметтік және экономикалық қатынастар нақты бекітілген. Оның 1-бабында: «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп көрсетілген.
Қазақстан халқы ортақ тарихи тағдыр мен егемендікті қорғау мақсатында, өз жерінде бейбітшіл азаматтық қоғам құруға ұмтылып, Конституцияны қабылдады. Құжат биліктің бастауы – халық екенін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының кепілдендірілгенін, заң мен сот алдында әр адамның тең екенін айқындайды. Сонымен қатар, мемлекеттік тіл – қазақ тілі, азаматтық мәртебе біртектілік қағидасына сәйкес жүзеге асырылады.
1995 жылдан бері Конституцияға алты рет түзетулер енгізілді. 1998 жылғы түзетулерде президенттікке кандидаттың жас шегі 40 жасқа дейін көтеріліп, 65 жасқа дейінгі шектеу алынып тасталды. Парламенттік сайлау жүйесі жаңартылып, депутаттар партиялық тізіммен сайлана бастады. 2007 жылы Парламент палаталарының бірлескен отырысында қабылданған түзетулер Қазақстанның президенттік-парламенттік басқару нысаны бар біртұтас мемлекетке айналуын қамтамасыз етті. 2017 жылы президенттің кейбір өкілеттіктері Парламент пен Үкіметке берілді, бұл биліктің тармақтары арасындағы теңгерімді күшейтуге мүмкіндік берді.
Ең ауқымды және басты өзгерістер 2022 жылы болды. 5 маусымда республикалық референдум өткізілді. Азаматтар Конституцияның 33 бабына 56 түзету енгізуге дауыс берді. Осы реформалардың басты мәні – суперпрезиденттік басқарудан күшті парламенті бар президенттік формаға өту. Жер мен табиғи ресурстар халық меншігі деп жарияланып, Президенттің жақын туыстарына мемлекеттік қызмет пен квазимемлекеттік сектордағы басшы лауазымдарына шектеу қойылды. Конституциялық сот құрылып, оның тәуелсіз жұмысы қамтамасыз етілді, өлім жазасына толық тыйым салынды. Мәжілістің депутаттық корпусы аралас сайлау жүйесі бойынша құрылады, Сенаттағы президенттік квота қысқарды, Мәжілістегі ҚХА квотасы жойылды. Мажоритарлық сайлау жүйесі қайта енгізіліп, депутаттарды сайлаушылар қалауы бойынша кері шақырып алу мүмкіндігі қамтамасыз етілді. Тұңғыш президенттің ерекше рөлі мен артықшылықтары жойылды.
Конституция - тек заңдық құжат қана емес, сонымен қатар мемлекет пен қоғам арасындағы өзара сенімнің, азаматтардың құқықтық мәдениетінің және ұлттық бірліктің символы. Ол мемлекеттегі билік тармақтарының тәуелсіздігі мен теңгерімін, азаматтардың құқықтары мен әлеуметтік кепілдіктерін, сондай-ақ демократиялық қағидаларды айқындайтын негізгі норма болып саналады.
Конституция күні – мемлекеттік мереке. Биыл ол сенбіге сәйкес келгендіктен, демалыс күндері ұзарып, қазақстандықтар 30, 31 тамыз және 1 қыркүйекте үш күн қатарынан тынығады. Мерекеге орай республиканың әр өңірінде мәдени-бұқаралық шаралар ұйымдастырылып, халықтың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған іс-шаралар өткізіледі.
Бүгінгі мереке барша қазақстандықтар үшін еліміздің заңдарына деген құрметті, мемлекеттік билікке сенімді және ұлттық бірлікті дәріптейтін маңызды күн болып саналады. Ата заңымыздың 30 жылдық тарихы – елдің құқықтық дәстүрінің, демократиялық дамуының және азаматтардың құқықтарын қорғаудың айнасы.
