Еліміздің сайлау жүйесінде тың серпіліс байқалады

АСТАНА. KAZINFORM – Елімізде соңғы уақытта сайлау жүйесі жаңа қарқын алып жатқанын аңғаруға болады. Ауыл әкімдерін тұрғындардың өздері сайлауы, бюллетеньдегі өзгерістер, тағысын тағы қоғамның сайлауға қатысты сауатын арттыра түскендей.

Осы ретте, Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Нұрлан Әбдіров Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде «Қазақстанның сайлау жүйесін дамытудың өзекті трендтері» тақырыбында сөз сөйледі. Іс-шараға студенттер мен профессорлық-оқытушылық құрам өкілдері, сондай-ақ ОСК хатшысы, мүшелері, комиссия жанындағы Сарапшылық кеңесінің, еліміздің бірқатар өңірінің аумақтық сайлау комиссияларының мүшелері қатысты.

Дәріс кезінде Н.Әбдіров 1993 жылғы 8 желтоқсанда елдің Орталық сайлау комиссиясы құрылған сәттен бас­тап Қазақстан тәуелсіздігі кезеңінде елдің сайлау жүйесі мен сайлау органдарының дамуы және трансформациялануы мәселелеріне тоқталды.

«Осы күннен бастап комиссия орталық деңгейде жұмыс істейтін тұрақты инстанция­ға, мемлекеттік басқарудың толыққанды органына айналды», - деп атап өтті ол.

1995 жылы ОСК өкілеттік­терін белгілеп берген «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заң қабыл­данды. Комиссия сайлау органдарының бірыңғай жүйе­сін басқарды және құрылған кезінен бастап мемлекеттік биліктің заңды институттарын қалыптастыруға тікелей қатыса отырып, Қазақстанның қалыптасу тарихымен тығыз байланысты болды.

Көптеген беделді халықара­лық ұйымның белсенді мүшесі бола отыра, Қазақстан еркін және бәсекелестік сайлау өткізуде барлық міндеттемесін ұстанады. Мемлекет басшысы, Парламент және мәслихат депутаттары, сондай-ақ әкім­дердің сайлауы елімізде ұлт­тық заңнамаға және Адам құқық­тарының жалпыға бірдей дек­ларациясында (1948 жыл), Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіде (1966), ЕҚЫҰ Копенгаген Кеңесінің Құжатында (1990) қамтылған демокра­тия­лық сайлаудың жалпыға бірдей танылған қағидаттарына сәй­кес өтеді. ОСК төрағасы атап өткендей, бүгінде азаматтардың сайлау құқықтарының сақталуына кепілдік беретін толыққанды заңнамалық база құрылды.

Еліміздің сайлау органдары осы жылдарда маңызды 39 ірі елдік электоралдық науқан өткізді. Сондай-ақ бес елдік науқан – ел Конституциясына толықтырулар мен өзгерістер енгізу жөніндегі референдум, Президент, Сенат депутаттарын, Мәжіліс депутаттарын, барлық деңгейдегі мәслихат депутаттарын сайлаулар бір жыл ішінде өткізілді. 2021 жылы енгізілген сәттен бастап сайлау комиссия­лары екі мыңнан аса (2144) ауыл әкімдерін сайлау науқа­нын ұйымдастырды. Бұл ауыл деңгейіндегі әкім­дердің жалпы санының 91,5%-ын қамтиды. Өткен жыл­дың соңында алғаш рет қанат­қақ­ты режімде аудандар мен об­лыс­тық маңызы бар қалалар­дың 45 әкімін тікелей сайлау өтті.

Бүгінде еліміздегі сайлау үдерісі бүкіл саяси жүйемен бірге дамуын және реформалануын жалғастырып келеді. Н.Әбдіров дәріс барысында 2022 жылғы 5 маусымда өткен республикалық референдумда жалпыхалықтық қолдау тапқан Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың конституциялық реформасына байланыс­ты сайлау заңнамасының ір­гелі жаңалықтары туралы айтып берді.

«Орталықта және жергілікті жерлерде мем­ле­кеттік билік пен бас­қару орган­дарына лауазымды тұл­ғаларды сайлаудың түбегейлі жаңа тәртібі белгіленді», - деді ол.

Ортсайлаукомның басшысы саяси реформалар тақырыбын да қозғады, оның ішінде сайлау бәсекелестігі үшін алаңды едәуір кеңейткен саяси партияларды тіркеу рәсімін жеңілдету бар. ОСК-нің транспарентті жұмыс форматына көшкенін атап өткен ол: «Ұлттық және халықаралық институттармен байланыстың жаңа арналары жолға қойылды. 2022 жылы құрылған ОСК жанындағы диа­лог алаңдары – Сарапшылық кеңес және Жас сайлаушылар клубы қарқынды дамып келеді, мүгедектігі бар адамдардың сайлау құқықтарын қамтама­сыз ету жөніндегі жұмыс тобы­ның қызметі қайта форматталды. Сарапшылық кеңес алаңын­­­да елдегі сайлау барысын халықаралық байқау қорытындыларын кеңінен, жан-жақты және ашық талқылау дәстүрі қалыптасып келеді», - деді.

Сонымен қатар ОСК мү­ше­­­лерінің сайлау науқан­дары барысында, сай­лауа­ра­лық кезеңдерде өңір­лердің жұртшылығымен және жас­тарымен тұрақты тікелей, а­шық диалог форматы құ­ры­лып келеді. Н.Әбдіров дәріске қатысушыларға сайлау саласындағы халықаралық қатынастардың дамуы туралы айтып берді. Мәселен, бүгінгі таңда 11 елдің орталық сайлау органдарымен ынтымақтастық туралы екіжақты құжаттарға қол қойылған.

Комиссияның стратегия­лық миссиясына тоқталған Н.Әбдіров: «Міндетіміз – өт­кен жолды түсіну, сондай-ақ Пре­зи­денттің саяси реформасын ескере отырып, сайлау органдарының бүкіл жүйе­сімен бірге ОСК даму перспек­тиваларын айқындау», - деді.