Ертіске су босататын өзен бассейндерінде ылғал жеткілікті ме

ПАВЛОДАР. KAZINFORM - Шығыс Қазақстан өңіріндегі су қоймалары мен тау өзендерінде ылғалдың мол қоры байқалады. Алайда мамандар су босату шаралары дұрыс ұйымдастырылмаса, былтырғы жағдай тағы қайталануы мүмкін екенін еске салды.

Бұған дейін су саласының мамандарын Бұқтырма су қоймасында жиналған судың көлемі қуантып отырғанын, алдағы көктемде Ертіс өзені жайылмаларының кемі 70 пайызын су басады деген болжам бары туралы бұған дейін жазғанбыз. 

Фото: Е. Қамбаровтың жеке мұрағатынан

Су ресурстары комитетінің су ресурстарын пайдалану және қорғау жөніндегі «Ертіс» бассейндік инспекциясы басшысының орынбасары Елеусіз Қамбаров Kazinform агенттігінің тілшісіне берген сұхбатында Шығыс Қазақстан мен Абай облыстарындағы ылғал қоры көңіл көншітетіндей жағдайда екенін мәлімдеді.

«Наурыз айының басынан бері біздің мамандар еліміздің шығысындағы тау өзендері мен су қоймалары маңындағы ылғалға апта сайын мониторинг жүргізіп, жағдайды бақылауда ұстап отыр. Негізі Ертіс өзенінің тасуына бүйірлік ағыстар әсер ететіні мәлім. 16 наурыздағы мәлімет бойынша, оң бүйіріндегі бассейндік өзендер бойында ылғал қоры жылдағы нормадан 76 пайызға көп екені байқалады. Ал сол бүйіріндегі өзен-көлдерде нормадағыдан 73 пайызға асып отыр. Бұқтырма су қоймасы маңайындағы ылғал қоры жылдағыдан 62 пайызға көбірек. Ертістің оң бүйірінде аса ірі су қоймасы – Бұқтырма, Үлбі мен Оба, Күршім және басқа да өзендер орналасқан. Көктемде негізгі су көлемі осы оң бүйірден қосылады. Сол жақ бүйірінде Көкпекті, Қызылсай сияқты шағын өзендер тобы бар, бұл аумақтан аса көп көлемде су келмейді. Тағы бір атап өтерлігі, Тарбағатай тауларындағы ылғал қоры да жылдағыдан мол, нормадан 32 пайызға асып отырғаны тіркелді. Осының бәрі түптеп келгенде биыл Ертіске жіберілетін су көлемінің былтырғыдан көп болатынын байқатып отыр», - дейді маман.

Бұдан бөлек, «Ертіс» бассейндік инспекциясының қызметкерлері Шығыс Қазақстан облысындағы қыстан қалған қар жамылғысы әлі толықтай сіресіп жатқанын, ал Абай облысында оның 92 пайызы әзірше сақталып тұрағанын анықтаған. Ертіс өзенінде қатқан мұздың қалыңдығы Абай облысы аумағында 63 см болса, Павлодармен шекарада 84 см-ге дейін жетеді. Ал Павлодар облысында қалыңдығы – 70-84 см аралығында.

Елеусіз Қамбаровтың сөзінше, «Қазгидромет» мекемесінің мамандары болжағандай, осы апта ортасына дейін күн жылы болып, одан соң 20-21 наурыз күндері өңірде қалың қар жауады деп күтіледі. Ауа температурасы да біраз төмендейді.

Ал Шығыс Қазақстандағы су қоймаларынан Ертіс өзеніне судың қашан босатылатынын болжап айту әзірше мүмкін емес. Оның мерзімі сәуір айының басында белгілі болып қалуы керек. Салааралық су босату комис­сия­­­сы биыл қанша көлемде су босатылатын шешімді қабылдайды.

Фото: gov.kz

Мәжіліс депутаты Нұржан Әшімбетов өткен жылы Ертіс жайылмаларының 30 пайызын ғана су басқанын, биыл ондайға жол бермеу керек екенін жеткізді. Былтыр өзеннің экожүйесін барынша нашарлатып алдық. Бұл кейбір лауазымды тұлғалар мен су саласына жауапты ведомстволардың жауапсыздығы мен селқостығынан деп есептейді ол.

«Өткен жылы Ертіс бас­сейндік инспекциясы 20 сәуі­р­ден бастап Бұқтырма су қой­ма­сы­нан су босату орташа есеппен секундына 500 текше метр­ден 381 текше метрге дейін азайғанын хабарлағаны есімізде. Ал норма бойынша кемінде су жіберу көлемі секуындына 3 мың текше метр болуы керек еді. Мұндай жоғары ағын өзен бойында үлкен толқындар туды­рып, қатты екпінмен келген­ су­ жайылмаларға молынан шы­ғып үлгереді. Егер Экология минис­трлігі бұл шешімімізді қол­дағанда, Павлодар облысының аума­ғын­дағы жайылымдарды су басу көрсеткіші жоғары болған болар еді. Өкінішке қарай, біздің ұсыныстарымыз көп жағдайда ескерілмейді. Екіншіден, су қоймасының суды ертерек жіберуіне Павлодар облысының әкімдігі жол бермеуі керек еді деп ойлаймын. Ол уақытта таудан ағып түсетін Үлбі мен Оба өзендері енді ғана жіпси бастаған болатын. Ғылыми негізге сүйенсек, таудан құлап түсетін мол ылғал қоймалардың суымен араласып, ағынның екпінін асыра түсуі керек-тін. Бірақ мамандар осы тұста ағаттық жіберді. Қоймалардағы су жіберіліп болған соң барып тау өзендері түсе бастады. Үшіншіден, Павлодар облысының басшылығы көктемнің соңғы айы мен маусым айында қаптап шыға келетін шыбын-шіркейден қауіптеніп, су босату шараларын суық мезгілде жүргізгенді құп көретіндері байқалады. Бұл – табиғат заңына кереғар жайт. Тағы қайталаймын, су босату тау өзендері толық еріп, күн әбден жылынған уақытта жүргізілуі тиіс. Өзен маңайындағы жайылмалардың көбі орман-тоғайлы, ондай жерлердің топырағы ең соңынан барып бусанады. Ал ерте жіберілген су ондай жерлерге сіңбей, өзенге тез қайтып кетеді. Бұған 2012-2016 жылдары Павлодар облысы әкімінің орынбасары болып тұрғанымда әбден көз жеткізгенмін. Бұл мәселемен егжей-тегжейлі шұғылданып, зерттеп шықтым. Сондықтан мамандар менің сөзіме құлақ асқаны жөн», - дейді Н. Әшімбетов.

Депутаттың сөзінше, көктемгі су босату шаралары бойынша жуықта Үкіметте отырыс өтеді. Оған Мәжіліс өкілдері қатысады деген жоспар бар. Тәжірибелі мамандар өз ақыл-кеңестерін беріп, Ертіс бойын жайлап отырған жұрттың ырысын еселеудің жолын іздестіреді.

Ертіс өзенінің кемеріне жетпей, суы азайып бара жатқанын ескерсек, алдағы уақытта өңірде тапшылық туындауы ғажап емес. Бұдан 12 жыл бұрын былтырғыдай жағ­дай қайталанып, жайылмалардың небәрі 5 пайызы ғана суға қаныққаны да есімізде. Ал Бұқ­тырмада судың жеткілікті жиналмауы соң­ғы жылдары проблемаға айналып барады.

Жайылмалардың суға қанықпауынан мал азығын жеткілікті жинап алу мәселесі ушығып келеді. Тағы бір мәселе, судың аз шығуы балықтардың уылдырық шаша алмауына апарып соқтырған. Торайғыров университетінің ғалымдары жыл сайын көктемде су жайылғанда өзен балықтары таяз жерге шығып, уыл­дырық шашатынын айтады. Жайылмадағы су тез жылынатындықтан ондай жерде шабақтар да жылдам дамиды әрі балық қорегі мол. Ал екі-үш аптадан кейін су қайтып, Ертіс өз кемеріне түскенде су мақұлықтары өзенге үйір-үйір болып қайтып оралады. Осы бір табиғи үдерістің бұзылуы да өзендегі балық қорының азайып кетуіне себеп болып отыр.