Инновациялық құндылықтарды қалай түсінеміз

Инновациялық құндылықтар креативтілік, өзіндік ерекшелік және жаңа идеялар мен шешімдерді іздеуге басымдық беретін және алға жылжытатын қағидаттар мен сенімдер жиынтығын білдіреді. Бұл құндылықтар адам әрекетінің түрлі аспектілерінде, соның ішінде технология, ғылым, бизнес және әлеуметтік прогрессте инновацияның маңыздылығын мойындайды. Осы орайда Kazinform тілшісі саяси ғылымдарының кандидаты Мұрат Насимовты аталған тақырыпқа байланысты әңгімеге тартқан еді.

- Алдымен инновациялық құндылықтар жайынды ой қозғап кеткеніміз артық болмас.

- Бүгінде бұл мәселе ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті қаржыландырып отырған «Қазақстанның оңтүстік өңірлеріндегі дәстүрлі және инновациялық құндылықтар үдерістерін мәдени талдау» ғылыми жобасы аясында қарастырылып жатыр.
Инновациялық құндылықтар адам мен қоғамның инновация тұжырымдамасына қатысты нұсқаулары мен сенімдерін білдіреді. Осы құндылықтар инновацияларды жүргізу және енгізуге байланысты азаматтардың көзқарасы мен басымдықтарын қалыптастыруға көмектеседі.
Инновациялық құндылықтар іс-әрекеттер мен шешімдерді бағыттау үшін ғана емес, инновацияларды қабылдайтын және қолдайтын мәдениетті құру үшін де маңызды. Мәселен, кейбір мекемелер қызметкерлерді креативті ойлау, тәуекелге бару және үнемі жетілдіруге ынталандыру үшін корпоративтік мәдениетінің бөлігі ретінде нақты инновациялық құндылықтарды дамытады және алға жылжытады. Бұл құндылықтар мекеменің өзгерістерге бейімделу, бәсекеге қабілетті болып қалу және түрлі салаларда прогреске жету қабілетіне әсер етуі ықтимал.

- Азаматтардың инновациялық құндылықтарды түсінуіне және қабылдауына ықпал ететін қандай факторлар бар?

- Инновациялық құндылықтарды түсіну және қабылдау жеке сенімдер, ұйымдастырушылық мәдениет және әлеуметтік әсерлердің үйлесімін қамтиды. Сондықтан азаматтардың инновациялық құндылықтарды түсінуіне және қабылдауына ықпал ететін 10 негізгі факторларды атауымызға болады.

Біріншіден, білім және хабардарлықтың маңыздылығын қарастырамыз. Азаматтарды білім беру жүйелері мен тәжірибесімен таныстыру олардың инновация және оның құндылықтары туралы түсінігін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Шығармашылық, сыни ойлау және мәселелерді шешуді насихаттайтын оқу орындары білімгерлерге инновациямен байланысты құндылықтарды жиі айтады.

Екіншіден, жұмыс орнындағы мәдениеттің дұрыстығы деп бағалаймыз. Жұмыс орындары өз қызметкерлерінің инновациялық құндылықтарды қабылдау және қолдану тәсіліне ықпал жасау арқылы шешуші рөл атқарады. Тәуекелге бару, эксперимент жасау және шығармашылық ойлауды ынталандыратын мәдениеті бар компания бұл құндылықтарды өз қызметкерлерінің бойына сіңіреді.

Үшіншіден, шынайы көшбасшылықтың қалыптасуында ұйымдардағы көшбасшылар инновациялық құндылықтардың реңін белгілей алады. Көшбасшылар инновацияны белсенді түрде қолдаса және осы құндылықтарды іске асырса, қызметкерлерге ұйымның басымдықтары туралы нақты көзқарастарды көрсетеді.

Төртіншіден, тәлімгерлік пен өнегелі үлгілерді көрсету. Инновацияны бағалайтын тәлімгерлер мен өнегелі үлгілерді көрсететін адамдар инновациялық құндылықтарды игеру ықтималдығын жоғарылатады. Тәлімгерлік қарым-қатынастар жаңашылдыққа ұмтылғандарға басшылық пен шабыт бере алады.

Бесіншіден, әлеуметтік желілер мен құрдастардың ықпалы. Жаңашылдықты бағалайтын достар, әріптестер және құрдастармен қарым-қатынас адамның сенімі мен іс-әрекетіне әсер етуі мүмкін. Инновациялық ойлауды қолдайтын пікірлес адамдармен қарым-қатынас жігерлендіруші күш бола алады.

Алтыншыдан, бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпараттың әсері. Азаматтар тұтынатын бұқаралық ақпарат құралдары мен ақпарат көздері олардың инновация туралы түсініктерін жүйелейді. Бұқаралық ақпарат құралдарында жаңашыл адамдар мен ұйымдардың жағымды бейнелері инновацияның құндылығын арттырады.

Жетіншіден, жеке тәжірибе ерекшеліктері. Жеке және кәсіби өмірдегі табыстар мен сәтсіздіктер азаматтардың инновациялық құндылықтарды түсінуіне әсер етеді. Табысты инновациялармен қатар сәтсіздіктерді де зерттеу инновацияға деген көзқарасты қалыптастырады.

Сегізіншіден, ынталандырулар мен марапаттаулардың қолдануы. Ұйым ішінде, қоғамда инновациялық күш-жігерді ынталандыру мен марапаттау азаматтарды инновациялық құндылықтарды қабылдауға және ілгерілетуге ынталандырады. Мәселен, кейде отандық банктер өз қосымшаларын пайдаланғаны үшін ақшалай бонустар беріп ынталандырып жатқанын айтуымызға болады.

Тоғызыншыдан, мәдени және әлеуметтік нормалардың ерекшеліктері. Мәдени нормалар мен қоғамдық күтулер аймақ пен қауымдастыққа байланысты өзгеріп отырады. Өйткені, кейбір мәдениеттерде инновациялар жоғары деңгейде ынталандырылуы мүмкін, ал кейбіреулерінде оған күмәнмен, қарсылықпен қарайды.

Оныншыдан, экологиялық контексттің әсері. Ресурстарға қолжетімділік, экономикалық ахуал және нарықтық сұраныстар секілді қоршаған орта факторлары жеке адамдар мен ұйымдардың инновациялық құндылықтары басымдықтарына әсер етеді.

- Инновацияны ынталандыратын және осы құндылықтарға сәйкес келетін мәдениетті дамыту инновациялық күш-жігерді қолдаудың кілті қандай?

- Жоғарыда аталған 10 факторларға сәйкес инновациялық құндылықтарды түсіну және қабылдау динамикалық процесс екенін түсінуге болады. Бұл процесс ішкі түрткіні, сыртқы ықпалды және қолдаушы ортаны қажет етеді. Азаматтардың оқу және өсу мүмкіндіктерін белсенді түрде іздеуі, өзін қолдаушы желілермен байланыс орнатуы және жаңа идеялар мен тәжірибелерге ашық болуы инновациялық құндылықтарды тереңірек түсінуге ықпал жасайды. Инновацияны ынталандыратын және осы құндылықтарға сәйкес келетін мәдениетті дамыту инновациялық күш-жігерді қолдаудың кілті болып табылады.

Жалпы контекст пен қарастырылатын нақты құндылықтарға байланысты инновациялық және дәстүрлі құндылықтар арасында байланыстар және қайшылықтар болары анық. Мәселен, кейбір қоғам мен мәдениеттер дәстүрлі құндылықтарға үлкен мән береді, мұра, әдет-ғұрыптар және қалыптасқан нормаларға құрметпен қарауды талап етеді. Инновация, керісінше, осы дәстүрлерге қарсы тұруды, одан бас тартуды көздеуі мүмкін.

Дәстүрге құрмет, инновацияға ұмтылысты теңестіру қиын міндет болып табылады. Инновацияларды қабылдау және олардың дәстүрлі құндылықтарға сәйкестігі мәдени ерекшеліктерге байланысты өзгеріп отырады. Кейбір мәдениеттер инновацияны дәстүрлі тәжірибені сақтау және жақсарту тәсілі ретінде қарастырса, кейбіреулерінде оларды мәдени өзгешелікке қауіп ретінде қарастырады. Этикалық және моральдық құндылықтар дәстүрлі құндылықтардың негізі болып табылады және инновацияда басты рөл атқарады. Инновациялық шешімдер қалыптасқан моральдық қағидаларға қарсы шыққанда этикалық дилеммалар туындайды. Мәселен, деректердің құпиялылығы, жаңа технологияларды пайдалану, осал қауымдастықтарға әсер туралы ойланғанда осындай алаңдаушылық пайда болады. Ұрпақтар арасындағы айырмашылықтардың да ықпалы бар. Көбінесе жас ұрпақ инновациялық құндылықтарға бейім болады, статус-квоға қарсы тұруға және өзгертуге ұмтылады, ал аға ұрпақ дәстүр мен тұрақтылыққа көбірек мән береді. Ұрпақ алшақтығының қаупі ұрпақтар арасындағы қақтығыстарға, құндылықтардың айырмашылығына әкеледі.

- Экономикалық, инновациялық құндылықтардың ерекшелігі қандай?

- Дәстүрлі экономикалық құндылықтар тұрақтылық пен тәуекелден бас тартуға басымдық берсе, инновациялық құндылықтар тәуекелді қабылдауға және өсуге назар аударады. Осы экономикалық құндылықтар арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізу тұрақты даму үшін өте маңызды. Әлеуметтік өзгерістер мен саяси реформалар қозғалыстарының ұстанымдары беделді билік пен дәстүрлі құндылықтарға қайшы келеді. Дәстүрлі құндылықтар мәдениетті сақтауға ерекше мән беретін болса, инновациялық құндылықтар өзгермелі ахуалға бейімделуге бағытталады. Мәдени мұраны сақтау мен заманауи талаптарға бейімделу арасындағы тепе-теңдікті табу да күрделі мәселе. Кейбір мәдениеттерде қауымдастық пен отбасылық құндылықтар дәстүрлі болып табылады, ал инновациялар қауіп ретінде қарастырылады.

Дегенмен, инновациялық шешімдер қауымдастықтар мен отбасылардың өмір сүру сапасын жақсартатындығын ұмытпаған жөн. Дәстүрлі білім есте сақтау мен қалыптасқан білімді ұстануға мән беретін болса, инновациялық білім беру сыни ойлау, креативтілік және мәселені шешу дағдыларын бағалайды. Осы түрлі білім беру құндылықтарын біріктірудің өзектілігі жоғары деп ойлаймыз.

Байқалып тұрғандай, инновациялық және дәстүрлі құндылықтар арасындағы байланыс күрделілігімен және серпінділігімен сипатталады. Кейбір жағдайларда инновациялар үйлесімді өмір сүруге әкелетін дәстүрлі құндылықтарды заманауи талаптарға бейімдей алады. Осы құндылықтар арасындағы тепе-теңдікті табу ашық диалог, ымыраға келу және әрекет ететін нақты мәдени, әлеуметтік және этикалық контексттерді білуді қамтиды. Қоғамдағы табысты тұрақтылық пен динамикалық тепе-теңдікті құру үшін инновациялық және дәстүрлі құндылықтардың оң аспектілерін пайдалану қажет.

- Әңгімеңізге рақмет.