Интернет алаяқтары жеке деректеріңізге қалай қол жеткізеді
АСТАНА. KAZINFORM – Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, адамдарға күніне 600 млн-нан астам кибершабуыл жасалады екен. Зерттеулерге сәйкес әрбір 10 ғаламтор қолданушының біреуі интернет алаяқтықтың құрбаны болады.
Jibek Joly арнасының «Бүгін LIVE» бағдарламасында дәл осы мәселе талқыланды. Студияға күні кеше интернет алаяқтарының шабуылына тап болған журналист Айгүл Мүкей қонақ болды. Әріптесіміз айлакерлердің арбауына алданып қала жаздағанын айтады. Ол бұл туралы алғашында әлеуметтік желідегі парақшасында бөліскен. Бейнежазба 1 күннің ішінде 600 мыңға жуық қаралым жинап үлгерді.
- Кеше сағат 9-да электр желілерінің қызметінен бір кісі хабарласты. Біз ертең электр есептегішті ауыстыру үшін сіздің үйіңізге барамыз, қазір 1414-тен сізге құпия код келеді соны бізге айтуыңыз керек деді. Мен әдетте мұндай құпия кодтарды ешкімге айтпау керегін білетінмін. Бірақ бұл жолы хабарласқан адамға сеніп қалдым, - дейді журналист.
Айгүл Мүкей бұл алаяқтардың өзінің сеніміне қалай кіргенін де баяндады.
- 2 сағаттан кейін бір әйел хабарласты. Менің есімім Елизавета Утеева, сізге eGov-тан хабарласып тұрмын деді. eGov порталындағы менің жеке профиліме бірнеше рет кіру дерегі анықталғанын айтты. Содан соң менің атымнан бірнеше банктен несие рәсімдеу үшін сұраныс жіберілгенін хабарлады. Артынша менің нөміріме әртүрлі банктерден хабарламалар келе бастады. Барлығы сәйкестендіру кодын сұраған. Мен қатты қорқып, күйеуімнен көмек сұрадым. Ал күйеуім маған бұл әйелдің де алаяқ екенін айтты. Бірақ мен жолдасыма сенбедім. Себебі ол әйел маған банктерден SMS келетінін алдын ала айтты ғой. Оған қоса, сілтемелерге кірмеу, кодтарды ешкімге айтпау керегін ескертті.
Журналист мұндай фродерлер арнайы дайындықтан өтетінін айтады. Себебі қоңырау шалғандар өз құрбаны туралы барлық мәліметке қанық болады екен.
- Біз киберполға хабарластық. Ол Украинада тұратын, 60 жастан асқан үлкен әйел болып шықты. Тіпті суретіне дейін көріп алдық. Бірақ ол кісі өте сауатты сөйлейді. Дайындалғаны көрініп тұр. Меніңше олар қандайда бір мектептерде арнайы курстан өткен секілді. Олар қазақ тілінде де сөйлей алады. Менің ЖСН-іме дейін білген. Абырой болғанда олардың алаяқ екенін дер кезінде түсіндім, - дейді ол.
Студияға ІІМ Киберқылмысқа қарсы іс-қимыл департаментінің басшысы да қонақ болды. Әлібек Оразалы көптеген азаматтардың цифрлық қауіпсіздікке мән бермейтінін айтады. Нәтижесінде алаяқтар қарапайым тұрғындардың жеке байланыс нөміріне оп-оңай қол жеткізеді екен.
- Бәріміздің туған-туыс, достарымыз бар. Олардың бәрі кибергигиенаны дұрыс сақтамайды. Мәселен барлық тұрғындарда көршілермен бірлесіп ашқан топтық чаттар бар. Сол чаттарға кейде «Менің қызым осындай сайысқа қатысып жатыр, соған дауыс беріңіздер» деген хабарлама келіп жатады. Оның астында сілтеме болады. Сіз дауыс беріп, көрші ретінде қолдау көрсеткіңіз келеді. Ол сілтемеге кіріп, сіз телефоныңызға вирус жұқтыруыңыз мүмкін. Ол вирус арқылы өзге бір адам сіздің телефоныңыздағы барлық ақпаратты тікелей басқару мүмкіндігіне ие болады. Алаяқтар ондағы телефон нөмірлерінен бастап, өзге де кез келген ақпаратқа оп-оңай қол жеткізеді. Бұл бір ғана мысал. Мұндай кибершабуылдардың жүздеген тәсілдері бар, - дейді маман.
Департамент басшысы шетелдік алаяқтардың еліміздегі тұрғындар туралы деректі қалай алатын түсіндірді.
- Олар Қазақстандағы кез келген азаматпен байланыс орната алады. Украинада отырып, осындағы бір тұрғынды ақша беру арқылы жалдайды. Қазір абоненттік нөмірлерді жалға беру қызметі пайда болған. Олар сіздің нөміріңізді 1 күнге жалға алғысы келетінін айтады. Ол үшін белгілі бір сомманы ұсынады. Үйде бос отырған азаматтар абоненттік нөмірін жалға бере салуы мүмкін. Ал сол нөмір арқылы алаяқтар Қазақстан аумағында қылмыс жасауы ықтимал, - дейді Әлібек Оразалы.
ІІМ қызметкері алаяқтардың арбауына іліге жаздаған Айгүл Мүкейдің де жағдайына пікір білдірді. Маман мұндай жағдайда азаматтардың дүние-мүлкінен де айырылып қалуы мүмкін екенін ескертті.
- Сізге хабарласқан Украина азаматымен ары қарай тағы да әңгімені жалғастырғаныңызда сіздің барлық банк шоттарыңыздағы ақшаларыңызды алумен қатар, сол банктердің барлығын несие рәсімдеуі мүмкін еді. Тіпті атыңызға тіркелген жылжымалы, жылжымайтын мүліктердің барлығынан айырылып қалуыңыз мүмкін, -дейді ол.
Ал Google компаниясының агенті Нұржол Табиғат жеке деректерді ешкімге бермеу керегін жеткізді. Маманның айтуынша ЖСН, ЭЦҚ кілт секілді жеке ақпараттарыңыз неғұрлым көбірек тараған сайын, жеке басыңызға төнетін қауіп те күшейеді.
- Жеке сәйкестендіру нөмірі, ЭЦҚ кілт бұл – сіздің жеке жауапкершілігіңіздегі деректер. Бұндай ақпараттарды ешкімге бермеу керек. Әсіресе, әлеуметтік желіде жариялау үлкен қауіп-қатерге әкелуі мүмкін. Себебі, алаяқтар бұл ақпараттарды өзіңізге қарсы пайдаланады, - дейді Нұржол Табиғат.
Еске сала кетейік, ШҚО-да жыл басынан бері 200-ге жуық адам интернеттегі алаяқтардың құрығына түскен.
Еліміздегі осындай алаяқтықтың көбеюіне байланысты Ерлан Қошанов шұғыл түрде кибер алаяқтықпен күресті күшейтетін заң жобасын әзірлейтіндерін хабарлады.
