Иран мен «еуропалық үштік» арасындағы келіссөздер санкциялық қауіптерге байланысты тығырыққа тірелді
АСТАНА.KAZINFORM - Дипломатиялық талпыныстар тағы да сәтсіздікке ұшырады, деп хабарлайды Kazinform меншікті тілшісі.
- Иран мен Ұлыбритания, Франция және Германия өкілдерінің сейсенбі күні Женевада өткен келіссөздері БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі санкцияларының қайта басталуына жол бермеу жолдары туралы келісімге қол жеткізе алмады, деп жазды Associated Press дипломаттарға сілтеме жасап.
Консультациялар алдағы күндері жалғасады, бірақ snapback механизмін пайдалану мерзімі аяқталатын тамыз айының соңына дейін өте аз уақыт қалды.
Мәселе неде?
2015 жылы Иран мен әлемдік державалар ядролық келісімге (JCPOA) қол қойды, оған сәйкес Тегеран халықаралық санкцияларды алып тастау үшін уранды байыту деңгейін шектеді. Алайда 2018 жылы АҚШ қатаң шектеулерді қайта енгізіп, келісімнен шықты. Еуропа ресми түрде келісімде қалды, бірақ Иран алдындағы экономикалық міндеттемелерін орындай алмады.
Содан бері Иран уран байытуды біртіндеп 60 пайызға дейін арттырып, Батыс елдерін алаңдатқан МАГАТЭ-мен ынтымақтастығын тоқтатты. Енді Ұлыбритания, Франция және Германия (Еуропалық үштік, E3) БҰҰ санкцияларын автоматты түрде қайтаратын snapback механизмін қолданамын деп қорқытты.
Осылайша, қақтығыс Еуропаның Иранды JCPOA-ның қатаң шарттарына оралуға мәжбүрлеуді қалайды, ал Иран өзін міндеттемелерден азат санайды.
Техникалық мәліметтер
Snapback механизмі келісім шарттары бұзылған жағдайда 2015 жылға дейін қолданылған барлық санкцияларды қайтаруға мүмкіндік береді.
Әңгіме 2015 жылғы Бірлескен кешенді іс-қимыл жоспары (JCPOA) аяқталғанға дейін болған шектеулердің кең пакетін қайтару туралы болып отыр: қару-жарақ жеткізуге эмбарго, баллистикалық зымырандарды жасауға тыйым салу, активтерді бұғаттау және визалық шектеулер.
Оның мерзімі 2025 жылдың 18 қазанында аяқталады. Осыдан кейін Еуропа БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің жаңа шешімінсіз механизмді пайдалану мүмкіндігінен айырылады, бұл келіссөздерге шұғыл сипат береді.
Тараптар не дейді?
Иран еуропалық мемлекеттердің АҚШ 2018 жылы келісімнен шыққаннан кейін өз міндеттемелерін орындамағандықтан, еуропалық мемлекеттердің «снапбек» бастауға құқығы жоқ екенін алға тартады.
- Еуропалықтар мен БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі дұрыс таңдау жасап, дипломатияға қажетті уақыт пен кеңістікті беретін уақыт келді, - дейді Иран Сыртқы істер министрінің орынбасары Казем Гарибабади.
Еуропа елдері, керісінше, ядролық нысандарға соққы беруді қамтитын маусым айында Израильмен соғысқаннан кейін Иранның Атом Қуаты Халықаралық Агенттігімен (МАГАТЭ) ынтымақтастығын тоқтатқанына алаңдаушылық білдірді.
МАГАТЭ басшысы Рафаэль Гросси инспекторлардың қақтығыстан кейін алғаш рет елге оралғанын растады, бірақ миссияның өкілеттігі әлі де шектеулі.
Иранның ядролық бағдарламасы
Иран уранды 60%-ға дейін байытады, бұл қару-жарақ деңгейіндегі 90%-ға жақын. МАГАТЭ бағалауы бойынша, АҚШ пен Израиль маусым айында ядролық нысандарға соққы бергенге дейін Ислам Республикасында 400 келіден астам жоғары байытылған уран жинақталған.
Тегеран уранды 60 пайызға дейін байытқанына қарамастан, ядролық бағдарламасы тек бейбіт сипатта екенін атап көрсетеді.
Алайда, Батыс елдері байыту деңгейін энергия қажеттіліктері үшін шектен тыс деп санайды.
Енді не болады?
Дипломаттар тараптардың еуропалық елдердің өздері шешім қабылдау үшін белгілеген соңғы тамыз айының соңына дейін санаулы күндер қалғанын атап өтті. Ресми түрде «снапбекті» пайдалану мүмкіндігі 18 қазанға дейін сақталады.
Келіссөздердің тығырыққа тірелген тұсында Ресей мен Қытай БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне ядролық келісімнің мерзімін 2026 жылдың сәуіріне дейін ұзарту туралы қарар жобасын ұсынды.
Алайда батыс дипломаттары құжатта Иранға қатысты нақты талаптар болмағандықтан қолдау табатынына күмәндануда.
Алайда Тегеран кез келген санкцияға «қатаң жауап» берілетінін ескертіп, Мәскеу мен Бейжіңнің Қауіпсіздік кеңесіндегі қолдауына сенеді.
Еуропаның өзі, Reuters ақпарат көздері атап өткендей, МАГАТЭ инспекторлары қабылданған жағдайда және Америка Құрама Штаттарымен жаңа келіссөздер жүргізілген жағдайда, санкцияларды енгізуде шектеулі кешіктіруге дайын. Бұл ымыраға әкеле ме, әлде еуропалықтар жақын күндері «снапбекті» іске қоса ма деген сұрақ ашық күйінде қалып отыр.
Иран Сыртқы істер министрлігі МАГАТЭ-мен диалогтың жалғасатынын хабарлады.
