Ыстамбұл мэрінің тұтқындалуы: саяси жанжал әлде әділ айыптау ма
АСТАНА. KAZINFORM — Кеше Түркия соңғы уақыттағы ең шулы саяси оқиғаға куә болды. Ыстамбұлда 100-ден астам адам, оның ішінде қала басшысы Экрем Имамоглу тұтқынға алынды. Осыған орай Kazinform агенттігі меншікті тілшісінің елдегі ішкі саясатта не болып жатқанына қатысты материалын оқыңыздар.
Түркияның ақпарат алаңында тарап жатқан мәліметтерге қарағанда, Имамоглуны тұтқынға алу шарасы ғаламторда тараған видео материалдан басталған. Аталған деректе қала басшысымен байланысы бар адамдардың заңсыз жолмен алынған мол ақшаны санап жатқаны таспаланған.
Ыстамбұл мэріне қарсы қозғалған айыптау негізгі 2 аспектіні қамтиды: тендердегі астыртын әрекет және Түркияда тыйым салынған Күрдістан жұмысшылар партиясымен байланыс. Оның тұтқынға алынуы елдегі ауқымды саяси және экономикалық шиеленіске түрткі болып отыр. Түркия қоғамы бүгінде екіге жарылған. Бірі қала басшысының тұтқынға алынуын заңды тергеу іс-шарасы санаса, енді бірі саяси қысым жасауға тырысумен байланыстырып отыр.
Оппозиция реакциясы:
Имамоглудың тұтқынға алынуы оппозиция тарапынан наразылық тудырып отыр. «Республикалық халық партиясының» жетекшісі Озгюр Озель билік әрекетін айыптап, болған жайтты «төңкеріс» деп атады және мұндай әрекеттер тоқтатылмаса, онда Түркияда еркін сайлау болмайтынын ескертті. Осының аясында партия өз күшін жұмылдырып, бүкіл елді митингілер мен наразылық акцияларына шығуға шақырды. Митингілер демократия үшін және саяси қуғын-сүргінге қарсы күрес ұрандарымен өтті.
Наразылық акцияларына жауап ретінде билік Ыстамбұлда қауіпсіздік шараларын күшейтіп, жиын өткізуге тыйым салды. Негізгі көлік тораптарын жауып, әлеуметтік желілерді шектеді. Қала губернаторы мұндай қадамның арандатушылықтың алдын алу қажеттілігінен туындағанын алға тартты.
Тұтқындау шарасының экономикалық салдары: лира құлдырап барады
Имамоглудың қамауға алынғаны туралы хабар қаржы нарығына бірден әсер етті. Түрік лирасы құнын 11 пайызға жоғалтып, бір доллар үшін 40 лира болды. BIST 100 индексі 7 пайызға төмендеп, бұл сауда-саттықтың тоқтауына түрткі болды. Түркияның Қаржы министрлігі экономикалық жағдайды тұрақтандыру үшін қажетті шараларды қабылдайтынын мәлімдеп отыр.
Түркия Орталық банкі доллар резервтерін сату арқылы түрік лирасы бағамын белсенді түрде қолдауын жалғастырып отыр. Bloomberg агенттігінің хабарлауынша, Түркия Республикасының Орталық банкі бүгінге дейін 8 миллиард доллардан астам сатқан, ал Reuters бағалауы бойынша шамамен 10 млрд доллар. Бұл шаралар ұлттық валюта бағамын тұрақтандыруға бағытталған.
Тергеу заңдылығы: биліктік ресми ұстанымы
Үкімет жақтастары Имамоглуға қарсы тергеу тек заңды процесс екенін алға тартады.
Түркия президенті жанындағы қоғаммен байланыс директоратының басшысы Фахреттин Алтун ел президентінің құқығы қорғалатынын айтады.
— Біз тергеудің мазмұны мен егжей-тегжейіне мән бермей, президентімізге қарсы ойға келмейтін жала жабылғанына куә болып отырмыз. Біз президентіміздің құқығын қорғаймыз, — деді Алтун.
Сонымен қатар «Ұлттық қозғалыс партиясының» төрағасы Девлет Бахчели сот жүйесінің объективтілігіне сенім білдірсе, Әділет министрі Йылмаз Тунч істі саясиландыру әрекеттерін айыптап, Түркия соттарының тәуелсіздігін баса атап өтті.
Тарихи ұқсастық: Ердоған мен Имамоглу тағдыры
Көптеген саясаттанушы Имамоглудың тұтқындалуын 1990 жылдардағы оқиғалармен ұқсас көреді. Ол кезд Ыстамбұл мэрі болып тұрған Режеп Тайып Ердоған діни өлең оқығаны үшін қамауға алынған-ды. Бұл қамауға алу, сайып келгенде, оның саяси мансабына түрткі болды, ал Ердоғанның өзі кейіннен ел басшысы болып сайланды. Сарапшылардың айтуынша, Имамоглудың қамауға алынуы оның билікке қарсы күрес символына айналуына және оған деген саяси қолдаудың артуына алып келуі мүмкін. Бұл оның алдағы президенттік сайлаудағы ұстанымын одан әрі нығайта түседі.
Ыстамбұл мен Түркия болашағы: мұнан ары не болмақ?
Кейбір сарапшылар атап өткендей, билік «кайюм» (түрікше: kayyum), яғни Ыстамбұл мэрі үшін сыртқы басқаруды тағайындауы мүмкін. Ал бұл Имамоглудың іс жүзінде қызметінен кетуіне алып келеді. Осыған ұқсас шаралар Түркияның оңтүстік-шығысында мемлекет бақылауына өткен муниципалитеттер үшін бұрын да қабылданған болатын. Алайда мұндай қадам халықтың жаппай наразылығын тудырып, елдегі саяси жағдайдың одан әрі нашарлауына әкелуі мүмкін.
Имамоглудың өзі адвокаты арқылы жақтастарына жігерлендіретін мынадай хабарлама жолдады: «біз бұл сынақтан да өтіп, тек мықты бола түсеміз. Халықтың ерік-жігері мен ақыл-парасатынан жоғары ештеңе жоқ — халық қашанда бір адамнан күшті».
Оқиға нәтижесі және Түркияның болашағы үшін маңызды сәт
Экрем Имамоглудың тұтқындалуы соңғы жылдары Түркияда болған ең үлкен саяси оқиғаға айналды. Біреулер мұны сыбайлас жемқорлықпен заңды күрес деп бағаласа, енді біреулер бұл ең маңызды сайлау алдында Режеп Тайып Ердоғанның басты қарсыласын жою әрекеті деп есептейді.
Бұған дейін Түркия президенті Режеп Тайып Ердоғанның басты саяси қарсыласы Ыстамбұл қаласының мэрі Экрем Имамоглу мен оның баспасөз кеңесшісі Мұрат Онгун арнайы операция кезінде тұтқындалып, сотқа берілгенін жазған едік.
Кеше Ыстамбұл, Анкара, Измир және Ризе қалаларында жаппай шерулер мен наразылық шерулері өтті. Алайда Түркияның ең ірі мегаполисінде жиналыстар мен митингілерге тыйым салынды.
