Қазақстанда 17 мыңнан астам сәби шала туған
АЛМАТЫ. KAZINFORM — 2024 жылы елімізде 367 мың бала дүниеге келді. Оның ішінде 17 616 сәби немесе 4,8 пайызы шала туған. Бұл әлемдік көрсеткішке сай келеді.
Әлемде жыл сайын 15 млн бала шала туады. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, Қазақстанда былтыр барлық жаңа туған нәрестенің 17 616-ы мерзімінен бұрын туды. Бұл — жүктілік кезінде 36 аптаға жетпей және дене салмағы 2500 грамнан аз болып туған нәрестелер.
2008 жылы Қазақстан дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шала туған нәрестелерге күтім жасау бағдарламасына қосылды. Соған сәйкес елде тірі туу критерийлері енгізілді.
Неонатологтардың жұмысының арқасында балалардың өмір сүру көрсеткіші артып, бүгінде 80% жетіп отыр.
— Шала туған нәрестелердің өмір сүру көрсеткішін жақсарту үшін Қазақстанда ДДСҰ ұсынған және дәлелді медицина қағидаттарына негізделген өкпе тінінің жетілуіне арналған жаңа технологияларды және заманауи диагностикалық және емдеу аппаратурасы мен дәрілік заттарды пайдалана отырып, жаңа туған нәрестелерді реанимациялау және қарқынды терапия әдістері енгізіліп, үздіксіз дамуда, — деп жауап берді министрлік Kazinform агенттігі жолдаған сауалға.
Сонымен, дене салмағы өте төмен 500-999 грам жаңа туған нәрестелердің өмір сүру үлесі 2009 жылы 19,1 пайыз болды, яғни осы салмақ дәрежесінде туғандардың бестен бір бөлігі ғана аман қалатын, ал 2024 жылы бұл көрсеткіш 51,3 пайызға жетті.
Салмағы 1000-1499 гр аралығындағы сәбилердің аман қалу үлесі 2009 жылы 56,1 пайыз болса, 2024 жылы 87,2 пайызға жетіп, өмір сүру деңгейі 1,6 есе артты.
Бұл оң динамикаға бірқатар мемлекеттік бағдарлама мен ұлттық жобалардың аясында қол жетті.
— Қазақстанда 240 босандыру ұйымы жұмыс істейді — аудандық бір деңгейдегі 140 аурухана, 59 перзентхана және екі деңгейдегі бөлімше, –– деп хабарлады ведомстводан.
Бұдан бөлек елімізде аналар мен нәрестелерге дер кезінде медициналық көмек пен шұғыл ота жасалатын 39 перинаталды орталық, 2 республикалық деңгейдегі босану мекемесі бар.
Сондай-ақ баланың ауруларын ерте диагностикалау мақсатында, дүниеге келгенен кейін бірден перзентханада тұқым қуалайтын метаболикалық ауруларды ерте анықтауға бағытталған және фенилкетонурия мен туа біткен гипотиреозға тексеруді қоса алғанда, неонатальды скрининг жүргізіледі.
— Дене салмағы өте төмен балаларда (2500 гр-нан аз) нәрестелердің ретинопатиясына скрининг жүргізіледі, одан кейін неғұрлым ерте мерзімде хирургиялық ем жасалады, –деп атап өтті министрліктен.
Неонатолог дәрігер деген кім?
Алматы көпсалалы клиникалық ауруханасының жаңа туған нәрестелерді реанимациялау бөлімшесінің меңгерушісі Салтанат Әлмұхамбетованың айтуынша, неонатологтың негізгі міндеті — жаңа туған нәрестенің жағдайын бақылау.
Мұндай маман әйелдің баланы дүниеге әкелу сәтінен бастап перзентханадан шыққанша бірге жүреді. Әрі қарай баланы учаскелік педиатр және медбике бақылайды.
— Неонатолог әрдайым бүкіл босану кезінде болуы керек. Ол анестезиологтармен, акушерлермен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді. Жоғарыда айтылғандай, неонатологтың басты міндеті — жаңа туған нәрестеге өмірінің бірінші айында күтім жасау. Бұл тек патологиясыз босану жағдайларына қатысты. Егер босану кезінде ауыр жағдайлар туындаса, онда неонатолог реанимациялық шараларды орындайды. Ол баланың өмірі мен денсаулығын аман сақтау үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға міндетті, — дейді Салтанат Әлмұхамбетова.
Неонатологтың негізгі міндетіне мыналар жатады:
— жаңа туған нәрестедегі аурулардың алдын алу, диагностикалау және емдеу;
— емшек сүтімен немесе жасанды тамақтандыруды қамтамасыз ету;
— шала туған нәрестелерді күту және оңалту;
— тұқым қуалайтын ауруларды және оларға бейімділікті анықтау мақсатында анамнез жасау;
— баланы вакцинациялаудың жеке кестесін жасау;
— ата-аналарға нәрестеге дұрыс күтім жасауды үйрету.
Шала туған балалардың күтімі қандай?
Маманның сөзінше, әдетте жүктілік 38-40 аптаға созылады. Осы уақыт ішінде ананың ішіндегі нәресте жатырішілік дамудың бүкіл циклынан өтеді.
Бірақ бала мерзімінен бұрын дүниеге келеді. Егер ол 37 аптаға дейін туса, бұл оның әлі толық жетілмегенін білдіреді және оның өсуі мен дамуына қосымша жағдай жасау қажет.
— Ең күрделі медициналық міндеттердің бірі — 1000 грамнан 1500 грамға дейін және 1000 грамнан аз болып туған балаларға күтім жасау. Мұндай салмақпен дүниеге келген нәрестелер реанимацияға орналастырылып, механикалық желдету аппаратына қосылады. Шала туған балаларды зонд арқылы тамақтандырады, өйткені оларда сору рефлексі әлі дамымаған. Шала туғандар жылуды жақсы ұстай бастағаннан кейін, өздігінен дем ала алады және қарқынды терапияны қажет етпейді, оны перзентханадан шала туған нәрестелерге арналған мамандандырылған бөлімге екінші кезеңге ауыстыруға болады, — дейді дәрігер.
Шала туған баланың мезгілінде туған баладан айырмашылығы қандай?
Терісі құрғақ және әжім секілді қатпарланып тұрады, терісінің түсі қып-қызыл, қызылшақа, сүйектері өте нәзік болғандықтан сынуға бейім.
Құлақ шеміршегінің толық өсіп-жетілмеуінен құлақтары кішірек, бас сүйекке жабысып бітеді. Шала баланың сыртқы жыныс мүшелері де әлі өсіп-жетілмеуі мүмкін.
Барлық дене мүшелері мен жүйелерінің де өзіндік айырмашылықтары бар. Орталық жүйке жүйесінің әлі жетілмегендігі баланың мінез-құлқына әсер етеді.
Қол-аяғының қозғалыстары ерекше, кейде қол-аяғы тырысып қалған сияқты болып керінуі де мүмкін.
— Сондықтан мұндай балаға арналған барлық процедура мен манипуляциялар ерекше күтімді қажет етеді. Өз ай-күні жеткенде шала туған нәрестенің толыққанды баладан еш айырмашылығы болмайды, — деп түсіндірді неонатолог.
Дені сау баланы дүниеге әкелу үшін қалай жоспарлау керек?
Алматы көпсалалы клиникалық ауруханасының акушерлік гинекология және перинатология орталығының директоры Гүлжахан Сыдыққызы болашақ ана мен әке міндетті түрде жүктілікке дайындалуы керек екенін жеткізді.
— Ең алдымен жүктілікке дейін болашақ ана мен әке денсаулықтарын тексерту қажет. Бұл он екі мүшесі сау баланың дүниеге келуіне мүмкіндік береді. Дені сау анадан дені сау ұрпақ туады. Бойына бала біткен әйелдер денсаулығына және күнделікті өмір сүру салтына мән беруі керек. Яғни, дұрыс тамақтану, уақытында ұйықтау, таза ауада серуендеу қажет. Бұдан бөлек, ағзаға қажетті дәрумендерді ішуді әдетке айналдыру керек. Мұны тек дәрігердің тағайындауымен ішкені жөн, — дейді дәрігер.
Денсаулық сақтау министрлігінен атап өткендей, болашақ ұрпаққа қамқорлық құрсақтағы нәрестені бақылаудан басталады.
Сондықтан барлық жүкті әйел міндетті түрде скринингтік (пренаталды) тексеруден өтеді.
Жүкті әйелдің денсаулығынан патология анықталған жағдайда бейінді мамандардың қатысуымен консилиум өткізіліп, босану орны, тәсілі анықталады.
Репродуктивті жас — әйел өміріндегі жүктілікке, бала көтеруге және босануға қабілетті кезеңі. ДДҰ-ның критерийлеріне сәйкес 15-49 жас арасы репродуктивті кезең.
