Қазақстанда қай салаға шетел инвестициясы қажет – ДДСҰ Еуропа бюросының басшысы Ханс Клюгемен сұхбат
Қазақстандағы медицина азаматтардың денсаулығы мен салауатын қорғауға арналған. Бүгінде еліміздің денсаулық сақтау жүйесі нарықтық қатынасқа көшу кезеңін өткеруде. Дегенмен денсаулық сақтауға бюджеттен қаржы бөлінеді. Одан бөлек халықаралық ұйымдардың инвестициясы тартылады. Мысалы, ДДСҰ Еуропалық аймақтық бюросы 2022 жылдың 1 қаңтарынан 2024 жылдың 30 наурызына дейін Қазақстанның денсаулық сақтау бастамаларын қолдауға 28,3 миллион доллар жұмылдырды. Яғни, еліміз үшін денсаулық сақтауға инвестиция тартудың маңызы зор. Ал, биыл 26-27 маусымда Бішкекте Орталық Азиядағы денсаулық сақтау жөніндегі халықаралық инвестициялық форум өтеді. Осы орайда Kazinform тілшісі ДДСҰ Еуропалық аймақтық бюросының басшысы Ханс Клюгемен сұхбаттасып, біздің елге қатысты сұрақтардың жауабын білді.
- Ханс мырза, Бішкекте өтетін Орталық Азиядағы денсаулық сақтау жөніндегі халықаралық инвестициялық форумның басты бағдарламасы туралы айтып берсеңіз. Бүгінде Орталық Азия елдерінің денсаулық сақтау саласына инвестициялар қаншалық маңызды? Соңғы бес жылда осы елдердің, Қазақстанды қоса алғанда, денсаулық сақтау саласына қанша инвестиция құйылды?
- Алдымен, денсаулық сақтау саласына инвестиция – біздің елдеріміздің және бүкіл қоғамның болашағына инвестиция екенін түсінуіміз керек. Ал, ертең Қырғызстанның Бішкек қаласында өтетін Орталық Азияның Денсаулық сақтау саласына инвестициялар жөніндегі екі күндік халықаралық форум осы аймақтың денсаулық сақтау саласына инвестицияны талқылау және ынталандыру үшін негізгі платформа болады. Оның негізгі мақсатын да айтып кетейін: Денсаулық сақтау мен техникалық қолдауға арналған инвестициялық жобалар үшін жаңа серіктестіктерді дамыту, Денсаулық сақтау саласындағы тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуде тәжірибе алмасу, сондай-ақ ДДСҰ-ның Орталық Азиядағы Денсаулық пен әл-ауқат жөніндегі жол картасына сәйкес тұрақты дамудың катализаторы ретінде денсаулыққа инвестициялардың маңызын атап өту. Орталық Азия – 76,5 миллион халқы бар бірегей аймақ, оның едәуір бөлігі 14 жасқа дейінгі жастар. Бұл аймаққа инвестицияның маңызы зор, әсіресе, COVID-19 пандемиясы біздің жергілікті және жаһандық денсаулық сақтау жүйелері мен экономикаларымыздың осалдығын анықтағаннан кейін айқын көрініс тапты. Сонымен қатар, АИТВ-ның тез таралуы және емделуі қиын туберкулез сияқты денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді ескере отырып, аймаққа стратегиялық инвестициялар мен күшті халықаралық ынтымақтастықтың арқасында ғана мүмкін болатын мықты денсаулық сақтау жүйесі өте қажет. 2022 жылдың 1 қаңтарынан 2024 жылдың 30 наурызына дейін ДДСҰ Еуропалық бюросы Орталық Азия елдерінің денсаулық сақтау бастамаларын қолдауға 101,780 миллион доллар, соның ішінде Қазақстан үшін 28,3 миллион доллар жұмылдырды. Дегенмен, Денсаулық сақтау жүйесін нығайту және денсаулыққа байланысты тұрақты даму мақсаттарына жету үшін бұдан артық әрекет ету керек деген жалпы түсінік бар. Оның үстіне, денсаулық сақтау саласына инвестициялар халықтың денсаулығын жақсартуға ғана емес, сонымен қатар экономиканың тұрақтылығы мен аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Сайып келгенде, бұл форум Орталық Азия елдерінің салауатты және тұрақты болашағына маңызды қадам болып саналады.
Осы мүмкіндікті пайдалана отырып, Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа және денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназароваға ДДСҰ-ның Еуропалық бюросымен және доктор Скендер Сила басқаратын Қазақстандағы біздің кеңсемізбен тығыз ынтымақтастығы үшін және біздің аймақтық денсаулық сақтау бастамаларымызды қолдағаны үшін шын жүректен алғысымды білдіргім келеді. Денсаулық – бұл шын мәнінде командалық жұмыс, мен алдағы жылдары да біздің ынтымақтастығымыз жалғасады деп күтемін.
- Қазақстанның денсаулық сақтаудың қай бағытына шетелдік инвестициялар ерекше қажет және қандай мақсаттар үшін керек деп ойлайсыз?
- Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан денсаулық сақтау саласында айтарлықтай ілгерілеп, өмір сүру ұзақтығының көрсеткіштерін жақсартып, өлім-жітім деңгейін қысқартты. Ел денсаулық сақтау саласындағы бірқатар жаһандық мақсатқа, соның ішінде ана мен бала өлімін азайтуға сәтті қол жеткізді. 2000 жылы жалпыға бірдей медициналық көмекті енгізу халықтың 38,7%-ын қамтыған, ал 2019 жылға қарай бұл көрсеткешкіш 75,9%-ға жетті. Бұл дамыған алғашқы медициналық көмек жүйесінің арқасында халықтың үлкен шығынсыз негізгі медициналық қызметтерге қол жеткізуін қамтамасыз етті.
Алайда, осы жетістіктерге қарамастан, Тұрақты даму мақсаттарына жетуге кедергі болатын мәселелер бар. Оларға жұқпалы емес ауруларға байланысты ерте өлім-жітім, өз-өзіне қол жұмсау және жол-көлік оқиғалары, сондай-ақ денсаулық сақтауды жеткіліксіз қаржыландыру, халықтың медициналық қызметтерге өз қалтасынан көп шығындалуы және экологиялық қауіптер жатады. Осы қиындықтарға қарсы тұру үшін Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы 2023 жылдың қыркүйегінде Душанбедегі аймақтық көшбасшылар қолдаған Денсаулық пен сауықтыру жол картасын жасауға көмектесті. Жол картасы алғашқы медициналық көмекті күшейту, денсаулық сақтауды басқаруды жақсарту, денсаулық сақтаудағы цифрлық трансформацияны ілгерілету және денсаулық сақтау қауіпсіздігін нығайтуды қоса алғанда, инвестициялар мен серіктестік үшін 11 маңызды бағытқа назар аударады.
Шетелдік инвестициялар осы бағыттардағы кемшіліктерді жою және денсаулық сақтау қызметтерінің сапасын арттыру үшін өте қажет. Күш-жігерді осы басымдықтарға шоғырландыра отырып, Қазақстан өзінің денсаулық сақтау жүйесін дамытуды жалғастыра алады және денсаулық пен әл-ауқат саласындағы ұзақ мерзімді мақсаттарға қол жеткізе алады.
- Сонда Денсаулық сақтау саласына шетелдік инвестицияларды тарту үшін не қажет?
- Денсаулық сақтау саласына инвестиция салу тек қоғамдық денсаулықты жақсартып қана қоймай, сонымен қатар ел экономикасын айтарлықтай ынталандырады. Мұндай инвестициялар экономикалық ресурстарды қысқартады деген кең таралған пікірге қарамастан, олар іс жүзінде экономикалық және әлеуметтік мақсаттарға қол жеткізуге айтарлықтай үлес қосады. Денсаулық сақтау ЖІӨ-ге оң әсер ететін негізгі секторлардың бірі бола отырып, экономикалық өсімге, жұмыс орындарын құруға және әлеуметтік келісімді нығайтуға ықпал етеді.
Денсаулық сақтау саясатына жауаптылар медициналық жүйелерге инвестиция салудың экономикалық артықшылықтарын белсенді түрде ілгерілетуі керек. Бұған әл-ауқат экономикасына бағытталған тәсілді қабылдау арқылы қол жеткізуге болады. Онда инвестициялық шешімдер әлеуметтік, экономикалық және адамның әл-ауқатына басымдық береді, бұл сайып келгенде теңсіздікті азайтуға және экономиканы тұрақтандыруға ықпал етеді. Мысал ретінде Исландияны келтіруге болады, мұнда әл-ауқат экономикасына инвестициялар ЖІӨ-нің күшті өсуіне, жұмыспен қамтудың жоғары деңгейіне және өмір сүру сапасының жақсаруына әкелді.
Денсаулық сақтау саласында инновациялар енгізу де өте маңызды. Орталық Азия елдері шетелдік инвестицияларды тарту және заманауи медициналық міндеттерді тиімді шешу үшін медицинадағы цифрлық технологиялар және жасанды интеллект сияқты инновациялық әдістерге ашық болуы керек.
Сонымен қатар, инвестиция тарту үшін нақты нәтижелерді көрсету өте маңызды. Медициналық жүйелер жауапкершілікті, сапаны және тиімділікті көрсетуі керек. Мысалы, медицина қызметкерлерінің өнімділігін немесе инвесторлардың сенімін арттыру және сектордың экономикалық өсімінің қозғаушы күші ретіндегі маңызын көрсету үшін реформаларды сәтті жүргізу қажет. ДДСҰ/Еуропа тиімді саясат жағдайында денсаулық сақтаудың экономикалық дамуға және жұмыс орындарын құруға қосқан үлесін көрсетуде елдерді қолдайды.
- Өткен жылы Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлігі мен ДДСҰ Еуропалық бюросы 2024-2025 жылдарға арналған келісімге қол қойғаны белгілі. Осы келісім аясында не жасалды? Бұл келісімнен қандай нәтижелер күтіледі?
- 2024-2025 жылдарға арналған ынтымақтастық туралы жаңа екі жылдық келісім аясында ДДСҰ әлеуетті дамытуға көмек, ана мен бала денсаулығы, жұқпалы емес аурулардың алдын алу, денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайларға дайындық, инфекциялардың алдын алу және оларды бақылау, цифрлық денсаулық сақтау, вакцинация, психикалық денсаулық және қоршаған орта контекстіндегі денсаулық мәселелері сияқты негізгі салаларда техникалық сараптама және қолдау көрсете отырып, Қазақстанды қолдауды жалғастырып келеді.
Бұған қоса, ДДСҰ денсаулық сақтауды қаржыландыру, қаржылай қорғау және денсаулық сақтау үшін адам ресурстарын дамыту салаларындағы күш-жігерін жандандырады. Маңызды бастамалардың қатарында денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайларға дайындықты нығайту және «Бір денсаулық» тәсілін іске асыру үшін пандемиялық қордың екі жобасы, сондай-ақ мектептерде денсаулықты ілгерілету жөніндегі бірінші сектораралық бағдарлама және балалардың қолайсыз тәжірибесін зерттеу іске қосылды.
Сондай-ақ, акушерлерге арналған шеберлік сағаттары, жатыр мойны обырының алдын алу бойынша жаттықтырушыларға арналған курстар өткізілді, ұлттық телемедицина стратегиясы әзірленді, қоғамдық денсаулық сақтау зертханалары мен денсаулық сақтауды қаржыландыру жүйелері бағаланды. Бұл шаралар Қазақстанның денсаулық сақтау инфрақұрылымын нығайтуға және қоғамдық денсаулық сапасын арттыруға бағытталған.
- Сіз ДДСҰ Еуропалық аймақтық бюросын 2020 жылдан бері басқарасыз. Қазақстанда жүзеге асырылған осы кезеңдегі басты жетістіктер туралы айтып берсеңіз.
- Қазақстанның 1978 жылғы Алматы декларациясынан және 2018 жылғы алғашқы медициналық көмек туралы Астана декларациясынан бастап Жаһандық денсаулық сақтау саласындағы көшбасшы ретінде маңызды тарихы бар. Олар 2023 жылы ДДСҰ Еуропалық аймақ үшін Өңірлік комитетінің 73-ші сессиясы кезінде атап өтілді. Мен Қазақстан Үкіметіне алғашқы медициналық көмек саласын үнемі қолдап жүретіні үшін алғыс білдіргім келеді. ДДСҰ/Еуропаның қолдауымен Қазақстанның осы саладағы тәжірибесі бүкіл әлемге таралуын жалғастыруда.
2020 жылдан бастап біз Денсаулық сақтау министрлігімен және басқа да негізгі ұлттық денсаулық сақтау агенттіктерімен тығыз жұмыс істей отырып, Қазақстанмен ынтымақтастықты айтарлықтай нығайттық. ДДСҰ медициналық жабдықтар мен керек-жарақтарды техникалық қолдау және жеткізу үшін 9,4 миллион доллардан астам қаражат жұмылдырды. Сондай-ақ денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайларға дайындықты жақсарту және «Бір денсаулық» тәсілі арқылы көпсалалы ынтымақтастықты ілгерілету үшін Пандемиялық қордың жалпы көлемі 20 миллион долларды құрайтын екі грант жобасы іске асырылды.
Инфекцияның алдын алу, зертханалық дағдылар, микробқа қарсы тұрақтылық, клиникалық жағдайларды басқару, психикалық денсаулық, ауруларды бақылау және алдын алу, иммундау және сандық денсаулық сақтауды қоса алғанда, негізгі салаларда 20 000-нан астам медицина қызметкерлерін оқыту ерекше маңызды болды. Қазақстан – зертханалық жұмыста көшбасшылықтың жаһандық бағдарламасын толық іске асырған алғашқы елдердің бірі. Әлеуетті дамыту бойынша күш-жігеріміздің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін біз психикалық денсаулық бойынша оқу бағдарламаларын және «Бір денсаулық» тәсілін жақсарту үшін медициналық университеттермен ынтымақтастықта болдық.
Сонымен қатар, ДДСҰ қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы маңызды бастамаларды жүзеге асыруда Қазақстан үкіметін қолдады. Бұл іс-шараларға темекі өнімдері туралы жаңа заңнаманы енгізу және инфекциялардың алдын алу, зертханаларды басқару және микробқа қарсы тұрақтылыққа қатысты стратегиялық саясаттар мен жоспарларды әзірлеу кірді.
Айта кету керек, біз жергілікті жерлерде БҰҰ-ның басқа агенттіктерімен, әсіресе әйелдер мен балалардың әл-ауқатына назар аудару үшін тығыз жұмыс істеп жатырмыз. Мысалы, өткен қарашада ДДСҰ-ның елдегі кеңсесі БҰҰ-ның басқа агенттіктерімен бірлесе отырып, «Гендерлік зорлық-зомбылыққа қарсы 16 күндік белсенділікке» арналған интерактив арт-инсталляцияны ұйымдастырды.
Шараның идеясы әйелдер мен қыздарға қатысты зорлық-зомбылық пен кемсітушілік оқиғаларын бөлісу болды. Гендерлік зорлық-зомбылық физикалық және психикалық денсаулыққа елеулі және ұзақ әсер ететіні шындық. Гендерлік зорлық-зомбылықты тірі қалған адамға бағытталған күтім мен психикалық денсаулық пен психоәлеуметтік әл-ауқатқа қолдау көрсететін жүйелі тәсіл арқылы шешу өте маңызды.
Сондай-ақ, біз инфекциялық емес аурулардың қауіп факторларын азайтуға, инфекциялардың алдын алуды күшейтуге, психикалық денсаулық қызметтерін жақсартуға және денсаулық сақтаудың ақпараттық жүйелерін нығайтуға бағытталған бірнеше маңызды ғылыми жобаларды жүргіздік. Бұл бастамалар Қазақстанның денсаулық сақтау стратегияларының дәлелді және тиімді болуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарды.
- Сұхбатыңызға рақмет!
