Қазақстанның болжамды әрі жауапты халықаралық серіктес бейнесі қалыптасып келеді - Фархад Мамедов
БАКУ. KAZINFORM – Кейінгі жылдары Қазақстанды шетелде орта держава деп атай бастады. Ел өңірлік пішімді нығайтып, халықаралық процестерге де белсенді түрде қатысады. Мұндай пікірді Kazinform агенттігінің меншікті тілшісіне сұхбат берген әзербайжандық саясаттанушы, Оңтүстік Кавказ зерттеу орталығының басшысы Фархат Мамедов білдірді.
Фархад Мамедовтың пайымдауынша, ондаған жыл бойы қалыптасқан дәстүрлі одақтар құлдырап, халықаралық қауіпсіздік жүйесінің дағдарысы болып жатқан күрделі жалпы әлемдік геосаяси жағдайда Орталық Азия өңірі текетірес алаңына айналмады. Бұған Орталық Азия елдері көшбасшыларының консультативтік кездесулері үлкен септігін тигізіп отырғаны сөзсіз. Аталған кездесулердегі жетекші рөлге Қазақстан ие болып отыр.
- Консультативтік кездесулер өңір ішілік ықпалдастыққа, өзара үлкен байланыстылықты қалыптастыруға, аймақ ішіндегі қарама-қайшылықтарды шешуге негіз болады. Бұл осы аймақтың басты жетістігі екендігі сөзсіз. Мұның үстіне сын-қатерлерді жоятын және тең құқылы ынтымақтастық пен өзара тиімді ықпалдастық үшін негіз жасайтын басты қағидаттар аясында жеке орталықазиялық бірегейлік қалыптасып келеді, - деді сарапшы.
Әзербайжандық саясаттанушы Орталық Азия өңірі теңізге шығатын жолы жоқ ел екендігіне назар аударды. Сондықтан логистикалық тізбекке қол жеткізу үшін жақын көршілерімен жоғары деңгейдегі қарым-қатынасты дамытуға мүдделі. Сонымен қатар, аймақтың барлық елі жеке геосаяси және геоэкономикалық күш бірлігімен өзара әрекеттесетін жекелеген аймақтық пішім қалыптасып келеді. Сарапшының пікірінше, бұл орайда «Орталық Азия+» форматы аймақ елдерінің сыртқы саясатын шектемейді, керісінше Қытай, Ресей, АҚШ, Жапония, Германия, Үндістан сияқты ірі ойыншылармен өңірлік жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
- Демек, Орталық Азияның аймақтық пішімі өзара іс-қимыл үшін өзіндік платформа жасайды. Егер қандай да бір елдің, мәселен белгілі бір геосаяси күшпен әріптестік қарым-қатынаста артықшылығы болса, онда бұл пішім арқылы сол ресурс өңір елдеріне де таратылады, - деп санайды ол.
Фархад Мамедов осы тұрғыда Қазақстан Орталық Азияның барлық елі арасында халықаралық ұйымдарда ең көп өкілдік ететін мемлекет екенін және Каспий теңізі арқылы солтүстік және батыс бағытта шығатындықтан, аймақ елдері арасында көпір рөлін атқаратынын атап өтті.
- Бейбітшілік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін институттардың әлсіреуі аясында жеке тұлғаның рөлі артады. Енді біз бір тұлғаның өз мемлекетін ғана емес, сонымен бірге ел басшыларының ондаған жылдар бойы қалыптасқан одақтарды және интеграциялық жобаларды қалай өзгертіп жатқанын, қалай түбегейлі өзгерте алатынын көріп отырмыз, - деді спикер.
Сарапшы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың заманауи халықаралық үрдістерді анықтап, түсіне алатын халықаралық ұйымдарда жұмыс істеу тәжірибесі мол екенін атап өтті.
- Мемлекеттің имиджі дәл осы басшылардың қызметі арқылы қалыптасады. Қазақстанның бір-бірімен ашық қақтығыста тұрған геосаяси орталықтардың мүдделерін үйлестіре алатын келіссөздер алаңын ұсынатын болжамды, жауапты серіктес, халықаралық ойыншы бейнесі қалыптасып келеді, - деп атап өтеді саясаттанушы.
Фархад Мамедов «орта күш» терминіне түсініктеме бере келе, оның халықаралық қауіпсіздік жүйесіндегі өзгерістер аясында жаңа мазмұнға ие бола бастағанын атап өтті. Мұндай жағдайда «орта держава» санатына жатқызуға болатын мемлекеттердің екінші эшелоны географиялық тұрғыда орналасқан аймақтарында жауапкершілікті өз мойнына алады. Тең құқылы диалог пен мүдделерді келісу арқылы қауіптер мен тәуекелдерді барынша азайту, сонымен бірге мүмкіндіктерді арттыру мақсатында мемлекеттер өзара әрекеттесетін пішімдер құрылады.
- Бұл тұрғыда халықаралық процестерде тепе-теңдік элементтерін, ережелерді, мақсаттар мен нұсқауларды сол ұйымға қатысушы мемлекеттердің өздері қалыптастыратын пішім маңызды. Ал бұл орайда мемлекет басшылары маңызды және ерекше рөл атқарады. Оның ішінде өңірлік пішімдерді нығайтып, Түркі мемлекеттері ұйымы сияқты ұйымдарды ілгерілетуге белсенді атсалысатын Қасым-Жомарт Тоқаев та бар, - деді сарапшы.
Ол сондай-ақ Қазақстан өз мемлекеттілігінің тұрақтылығы сынынан өткенін және бұл сынақты Президенттің басшылығымен еңсергенін айтады. Қысқа мерзім ішінде ішкі қауіп-қатер жойылып, ішкі саяси, әлеуметтік-экономикалық, қаржылық және қоғамдық саланы қамтитын ауқымды реформалар басталды.
- Бұл реформалардың мазмұнын азаматқа ашық көрсетіп, оларды жүзеге асыру барысында туындайтын мәселелер ескеріліп, тиісті өзгерістер енгізілетін ең маңызды элементтер саналады. Мұның барлығы азамат пен мемлекет мүддесі арасындағы байланыс деңгейін арттыруға негіз жасайды, - деді ол.
Сарапшы Қасым-Жомарт Тоқаевтың реформалары бір жағынан күшті мемлекет құру идеясына қызмет етсе, екінші жағынан қазақстандықтардың өз елінің тағдырын басқарудағы белсенділігін арттыруға бағытталғанын айтады.
Айта кетсек, Өзбекстан Ғылым академиясы Мемлекет және құқық институтының аға ғылыми қызметкері Равшан Назаров та кейінгі 6 жылда Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысымен қабылданып, өңірдегі ынтымақтастықты ілгерілетуге сеп болған саяси шешімдерге қатысты пікір білдірген еді. Сарпашы Қазақстан жаһандық деңгейде тиімді диалог жүргізіп, өзекті сын-қатерлерді шешу үшін күш біріктіретін сенімді серіктес екенін дәлелдегенін айтты.
