Қазақстанның ШЫҰ төрағасы ретіндегі жұмысын жоғары бағалаймын – Үндістан Сыртқы істер министрі

АСТАНА. KAZINFORM – Үндістанның Сыртқы істер министрі Субраманьям Джайшанкар Kazinform тілшісіне берген эксклюзивті сұхбатында Қазақстанның Шанхай ынтымақтастық ұйымына төрағалық етуі, «зұлымдықтың үш күшімен» күресуі және ШЫҰ контекстіндегі аймақтық қауіпсіздікті қалай бағалайтыны туралы өз ойымен бөлісті.

– Үндістан – ШЫҰ-ның ең ықпалды мүшелерінің бірі. Бұл ел Қазақстанның биылғы ұйымға төрағалығын қалай бағалайды? Сіздің ойыңызша белгіленген басымдықтардың қайсысы Қазақстанның төрағалығы кезінде неғұрлым тиімді жүзеге асырылды?

– ШЫҰ Үндістан үшін маңызды ұйым. Біздің аймақтас елдерімен, әсіресе, мәдени-гуманитарлық байланыста ғасырлар бойы қалыптасқан қарым-қатынасымыз бар. Өткен жылы Нью-Делидегі саммитте сөйлеген сөзінде біздің Премьер-министр бұл аймақты жай ғана кеңейтілген аудан емес, үлкен отбасы ретінде көретінімізді айтты. Менің елім Қазақстанмен екіжақты және көпжақты форматта тамаша қарым-қатынаста. 2001 жылы ШЫҰ құрылғаннан бері Қазақстан төрт рет төрағалық етті.

Естеріңізде болса, 2023 жылдың шілдесінде Нью-Дели саммитінен кейін Қазақстан ШЫҰ-ға төрағалықты Үндістаннан алған болатын. ШЫҰ-ға немесе кез келген басқа ұйымға төрағалық ету кезіндегі міндеттердің бірі - бұрынғы төрағалық жасаған серпінді жалғастыру және дамыту. Қазірдің өзінде қол жеткізілген консенсус құндылығын арттыру алға жетелей түсетіні анық. Осы тұрғыда мен Қазақстанды Үндістанның түрлі салалардағы төрағалығы кезінде қол жеткізген серпінге қол жеткізгені үшін құттықтаймын.

Қазіргі таңда әлем алдында тұрған басты мәселе терроризм екені даусыз. Бұл аймақтық және жаһандық бейбітшілікке қауіп төндірді және бізден шұғыл әрекет етуді талап етеді. Осы аспектіде Қазақстанның төрағалық етуі барысында Астанада өткен саммитте қабылданған терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрестің жаңартылған бағдарламасын құптағанына қуаныштымын.

Үндістан да климаттың өзгеруіне қарсы күресті жүйелі жүргізуде және қоршаған орта біз үшін басымдық болып табылады. Біз ШЫҰ аясындағы экологиялық тұжырымдамаларды құптаймыз. COP26 аясында Глазгода премьер-министр Нарендра Моди бастаған Үндістанның қоршаған орта үшін өмір салты (LiFE) бастамасынан хабардар болуыңыз мүмкін. Бұл адамдарды тұрақты өмір сүруге шақыратын жаһандық бастама.

Қазақстан төрағалық кезінде қоршаған орта саласына ерекше назар аударып, зор табысқа қол жеткізді. Атап айтқанда, бірнеше жылға созылған келіссөздерден кейін ШЫҰ мен ЮНЕП арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды. Меморандумды жүзеге асыру өз жемісін береді деп сенемін.

Қазақстан да ШЫҰ-ның негіздік құжаттарын нығайту бойынша бастамаларды қолға алды. Қазақстан өзгермелі шындыққа сай ұйымды жаңғырту бойынша құжаттар бойынша жұмысты аяқтады. Біз қазақстандық тараптың осы бағыттағы күш-жігерін жоғары бағалаймыз.

Тұтастай алғанда, мен қазақстандық тараптың төрағалық еткен жылындағы тамаша жұмысын және ұйымның беделін одан әрі нығайту жолындағы күш-жігерін жоғары бағалаймын.

– Биыл ұйымның басты басым бағыттарының бірі қауіпсіздікті қамтамасыз ету болды. Астанада өткен саммитте екі маңызды бағдарлама қабылданды: терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрестің жаңартылған бағдарламасы, сондай-ақ ШЫҰ-ның есірткіге қарсы стратегиясы. Осы құжаттардың маңыздылығы мен ықтимал әсері туралы пікіріңіз қандай?

«Зұлымдықтың үш күшімен» – терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күрес ШЫҰ-ның басым бағыты болып табылады. Өткен жылы Нью-Делиде өткен саммитте «Терроризмге, сепаратизмге және экстремизмге әкелетін радикалдануға қарсы тұру» туралы екі бірлескен мәлімдеменің бірі қабылданды. Мәлімдеме радикалданудың әртүрлі элементтерін, соның ішінде идеологияны, медиа-компанияны, интернеттегі радикалды және террористік мазмұнды қамтыды.

Қазақстан өз төрағалығы кезінде осы бірлескен мәлімдеменің рухын сақтап қалды. Терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күресудің жаңартылған бағдарламасы өте маңызды және дер кезінде жасалған. Бірақ одан да маңыздысы - біз сәтті әзірлеген бағдарламаның нақты жүзеге асырылуы екенін атап өткім келеді. Ол барлық мүше мемлекеттердің аймақтағы терроризмнің, оның ішінде трансшекаралық лаңкестіктің барлық нысандары мен көріністерінен құтылу жөніндегі сөзсіз міндеттемесін қамтиды. 

Есірткі тасымалы – біз бірлесіп шешуге тиіс тағы бір мәселе. Ол аймақтағы тағы екі проблемамен – терроризммен және Ауғанстандағы жағдаймен өте тығыз байланысты.

Душанбеде есірткіні бақылау орталығын құру жөнінде ортақ пікір бар. Бұл құптарлық іс және өте қажет. Есірткі бизнесімен күрес орталығы ұсынылып отырған Әмбебап орталықпен бірге есірткі бизнесіне қарсы күресте тиімді қару болмақ.

– ШЫҰ саммиті барысында Ауғанстандағы жағдай да талқыланды. Ауғанстандағы қазіргі жағдайды қалай сипаттар едіңіз және гуманитарлық дағдарыстың алдын алу және елдегі ұзақ мерзімді тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қандай шаралар қажет деп ойлайсыз?

– Үндістанның Ауғанстан халқымен тарихи қарым-қатынасы сақталған. Адамдар арасындағы бұл байланыстар шын мәнінде біздің қарым-қатынасымыздың негізі болып табылады. Сіз көтерген кейбір мәселелер өте өзекті деп ойлаймын. Біз оларды қазір ғана қолға алып жатқан жоқпыз, жылдар бойы даму, гуманитарлық көмек, әлеуетті арттыру және спорт сияқты мәселелерді шешуге тырысып келеміз. Себебі, бұл – адамдарды ынталандырады. Біз Ауғанстандағы ауруханаларды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуді жалғастырамыз. Тамақ мәселесі де бар. Біз көптеген адамдарды бидаймен қамтамасыз етеміз. Шегірткелердің шабуылы болды, біз оларды пестицидтермен қамтамасыз етеміз. Біз көмектесеміз, қолдаймыз және үлес қосамыз. Күн тәртібінде - адамдар арасындағы қарым-қатынас. Біз алға дұрыс қадам басатын компас болып қалуымыз керек.

– Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев еуразиялық қауіпсіздіктің бөлінбейтіндігі қағидатын ерекше атап өтті. Қазақстанның ШЫҰ аясындағы ынтымақтастыққа деген көзқарасы туралы не ойлайсыз? Қазақстан ұсынып отырған елдер қауымдастығының қызметін жақсарту бойынша қандай бастамалар маңызды деп ойлайсыз?

– Біз ШЫҰ аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратынын мойындаймыз және ұйым ретінде ШЫҰ өз әлеуетін толық іске асыруға қабілетті болуы керек деп есептейміз. Шын мәнінде, Үндістанның өткен жылғы төрағалық еткен кезіндегі басымдықтары «Towards a SECURE SCO» (Қауіпсіз ШЫҰ-ға қарай) тақырыбына арналды, мұндағы қауіпсіздік - экономикалық ынтымақтастық, байланыс, бірлік, егемендік пен аумақтық тұтастық пен қоршаған ортаны құрметтеу дегенді білдіретін аббревиатура.

ШЫҰ контекстінде аймақтық қауіпсіздік туралы айтқанда, ең маңызды мәселелер терроризм, оның ішінде трансшекаралық терроризм болып табылады. Бүгінде БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесін қоса алғанда, жаһандық форумдарда терроризмге қарсы ондаған жылдар бойы жүргізілген шаралардан кейін терроризм аймаққа қауіп төндіреді. Бұл аймақта БҰҰ мойындаған лаңкестік топтар әлі де белсенді.

Терроризмге қарсы күрес кешенді тәсілді қажет етеді. Теракт жасағандарды ғана емес, терроризмді қолдайтын, қаржыландыратын және демеушілерді де анықтап, жазалау қажет. Мен ШЫҰ-ның Аймақтық терроризмге қарсы құрылымы (РАТС) арқылы аймақтағы терроризмге қарсы шараларды ұсынуға толық негіз бар деп сенемін. Біз бұл бағытта ШЫҰ тетіктерін күшейтуге дайынбыз. Ташкенттегі РАТС аясында құрылатын ұсынылып отырған Әмбебап орталықтың жанындағы басқа мамандандырылған орталықтармен бірге аймақтағы жетекші антитеррорлық құрылымға айналады деп сенемін.

Мен сондай-ақ қауіпсіздікке қатысты кез келген бастама немесе парадигма барлық қатысушы елдердің аумақтық тұтастығы мен егемендігін ескере отырып тұжырымдалуы керек деп есептеймін. Біз сондай-ақ идеялар мен бастамалар көп түсіндірілмей айтылатын құжаттар бойынша келіссөздер сатысында ғана емес, идеяның немесе тұжырымдаманың ең басынан бастап консенсус құруымыз керек.

Сұрағыңыздың соңғы бөлігіне келетін болсақ, Қазақстанның төрағалығы кезінде ШЫҰ жаңғырту үдерісі белсенді түрде талқыланды және мен Қазақстанды осы күрделі келіссөздер үдерісіне батыл кіріскені үшін жоғары бағалаймын. Үндістанның ұзақ уақыт бойы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің реформаларын қолдап келгенін және оны әрбір жаһандық форумда қолдағанын білесіз. Біз модернизация мен реформа кез келген ұйымның өсуінің бір бөлігі екеніне сенімдіміз. Сондықтан біз ШЫҰ қызметін, әсіресе ШЫҰ-дағы ағылшын тілінің мәртебесіне қатысты тармақты жақсарту бойынша барлық шараларды қолдауды жалғастырамыз.

– Үндістан ШЫҰ-ның Еуразия аймағындағы ынтымақтастықты кеңейтудегі күш-жігерін қалай бағалайды? Астанадағы ШЫҰ саммиті алаңында Қазақстанның елдерді біріктірудегі әлеуетін қалай бағалайсыз?

– Соңғы бірнеше жылда ШЫҰ белсенді экспансия жолын ұстанды, оның барысында ШЫҰ отбасына онға жуық мемлекет қосылды. ШЫҰ серіктестерінің қатарына енді Таяу Шығыстағы елдер де кіреді.

Біз кеңейе отырып, консенсус құру әр тараптың басымдықтарын ескере отырып және ШЫҰ-дағы қолданыстағы ынтымақтастық құрылымдарына құндылық қосудың түпкі мақсатын ескере отырып, әр тараптың сезімталдығына барған сайын мұқият болу керек екенін ескеруіміз керек.

Үндістан ШЫҰ-дағы Орталық Азия мемлекеттерінің мүдделерінің орталық екендігіне нық сенеді. Сондықтан Орталық Азия елдерінің ішіндегі ең үлкені Қазақстанның ШЫҰ отбасын біріктірудегі үлкен әлеуеті де, жауапкершілігі де бар.

Үндістан үшін Қазақстан ШЫҰ-да ерекше орын алады, өйткені біз 2017 жылы Астанада өткен саммитте ШЫҰ-ға ресми түрде қосылдық. Соңғы 7 жылда біз ШЫҰ-ға төрағалық ету тұрғысынан толық шеңберге келдік, осы 7 жылда ШЫҰ кеңейіп, Үндістан екі саммит – Үкімет басшылары кеңесі мен мемлекет басшылары кеңесін өткізді. Үндістан Қазақстанмен екіжақты қарым-қатынасын жоғары бағалайды. Дәл осындай рухта мен Қазақстанға осы жолғы саммитке барлық серіктестерді, соның ішінде бірнеше халықаралық ұйымдарды жинағанын бағалаймын.

– Үндістандық компаниялардың Қазақстандағы жұмысын жеңілдету және ынталандыру үшін қандай қадамдар жасалады?

– Қазақстан үнділік компанияларға бизнес үшін ашық екендігі туралы нақтырақ сигнал беруі керек, өйткені бизнес өте бәсекеге қабілетті. Егер сіз компанияларды инвестор ретінде тартқыңыз келсе, күш салуыңыз керек. Үндістандық компаниялар мұнда көп жылдар бойы жұмыс істейді, бірақ біз көп нәрсені жасағымыз келеді. Мен Үндістан Үкіметі, Қазақстан Үкіметі және біздің сыртқы істер министрліктері үлкен инвестиция тарту жолдарын іздестіру үшін бірлескен күш-жігерді көргім келеді.

– Қазақстанның төрағалығы аясында 2024 жыл ШЫҰ-да Экология жылы болып жарияланды, Үндістан қоршаған ортаны қорғау саласындағы ынтымақтастықты нығайту үшін қандай бастамаларды ұсынып отыр?

– Бүгінде біз климаттық іс-әрекетте өте белсендіміз. Егер сіз жаңартылатын энергияға қарасаңыз, жаңартылатын энергияның ең үлкен қуаты Үндістаннан келеді. Мысалы, Үндістанда өте үлкен бағдарлама бар, онда әрбір үй төбесінде күн батареяларын орнатады. Біздің басқа елдермен бөлісетін тәжірибеміз көп. Мәселен, егін мен суды пайдалануды атап өтуге болады. Барлығымыздың ортақ проблемаларымыз бар. Қоршаған ортаны қорғау саласында ынтымақтастықтың бағыттары бар деп есептейміз. Қоршаған орта, теңдік және тұрақтылық – алға жылжудың негізгі бағыттары.