Келісілген істің керегесі кең болады - Мәжіліс депутаты Жақып Асанов

- Жақып Қажманұлы, маусым айында өткен «Нұр Отан» партиясының Саяси Кеңесі жанынан құрылған комиссия отырысында Үкіметтің Парламент Мәжілісіне енгізген «Мүдделік қолдау туралы» заң жобасы қаралғанынан хабардармыз. Заңға тоқталмай тұрып, жалпы «мүдделік қолдау» деген не, ол нені білдіреді деген сұрақтарға түсініктеме бере кетсеңіз.
- Мүдделік қолдаудың әлемде ең көп тараған анықтамасы бар. Ол жеке азаматтардың немесе қандай да бір құрылымдардың мүдделерін заң шығарушы органдардың алдында қорғау. Қандай мақсатта? Сол қорғалатын мүдделердің қабылданып жатқан заңдарда ескерілуі үшін. Мүдделік қолдауды «лоббирование» деп атайды, ал онымен айналысатын адамдарды «лоббист» дейді. Лоббисттердің қызметі адвокаттар жұмысына ұқсас. Айырмашылығы, адвокаттар азаматтардың, заңды тұлғалардың мүдделерін соттарда, тергеу органдарында қорғаса, лоббисттер, жаңа айтқандай, билік органдарының алдында қорғайды.
- Халықаралық тәжірибелерді зерттеп көрдіңіздер ме? Мүдделік қолдау деген біздің қоғам үшін мүлдем жаңа құбылыс сияқты.
- Халықаралық тәжірибеде мүдделік қолдау қызметінің модельдері көп. Мүдделік қолдау Америка Құрама Штаттарында, Ұлыбританияда, Германияда, Литвада, басқа да мемлекеттерде бар. Біздің білуімізше, қазіргі уақытта мұндай заң жобалары Словакияда, Украинада, Ресейде қаралып жатыр. Мысалы, Франция мен Үндістанда мұндай қызметке мүлдем тыйым салынған. Әрине, әр мемлекеттің өз ерекшелігі бар. Сондықтан, оның барлығы ескерілуі тиіс. Кеңесіп пішкен тон келте болмайды.
- Бұл заң не үшін керек? Оның қазақстандық қоғам үшін берері не?
- Ата Заңымызға сәйкес Қазақстан азаматтары тікелей өздері немесе өкілдері арқылы мемлекеттің ісін басқаруға қатысуға құқылы. Бірақ, барлық халық бір жерде жиналып, мемлекеттік шешімдерді қабылдауы мүмкін емес қой. Сондықтан басқа елдердей олар өздерінің құқықтарын сайланған Президент, барлық деңгейдегі депутаттар арқылы іске асырады. Сонымен қатар, кейбір азаматтар, әлеуметтік топтар, ұйымдар өздерінің ортақ мақсаттарын қорғау үшін бірігіп, коммерциялық емес бірлестіктерін құрып жатады. Мысалы, мүгедектер, жастар, кәсіподақтар немесе кәсіпкерлер одақтарын, ассоциацияларын дегендей.
Ал, енді осы талқыланып отырған заң жобасы пысықталып, Елбасының қойған талаптарына сәйкестендіріліп қабылданса, осы айтып отырған құрылымдар Парламенттегі заң шығару процесіне тікелей қатысуға, өздерінің пікірлерін айтуға, жалпы, қабылданып жатқан заңдардың мазмұнына түзетулер енгізуге мүмкіндік алады. Әрбір заң жобасы Парламентте жұмыс топтарында қаралады. Енді олар сол жұмыс топтарының отырыстарына қатысып, өз позицияларын тікелей депутаттарға жеткізуге, өз мүдделерін қорғауға құқылы болады.
Егер мүдделік қолдау енгізіліп жатса, онда Парламент жұмысы одан сайын ашық болуы тиіс. Талқыланып жатқан заң жобалары үнемі бұқаралық ақпарат құралдарының, жалпы қоғамның назарында болады. Екінші жағынан, заңның Парламент үшін де берері бар. Қоғам өмірінің барлық салаларын жетік білу мүмкін емес. Сондықтан заң жобаларын талқылауға әр саланың қыр-сырын білетін ұйымдарды, сарапшыларды тартқан дұрыс. Ал мүдделік қолдау туралы заң бұған кең жол ашады.
- Заң жобасы бойынша депутаттар арасында қандай пікірлер бар? Естуімше, қарсылық көп сияқты.
- Иә, расында, депутаттар арасындағы пікірлер әртүрлі. Мүдделік қолдауға байланысты Елбасының арнайы тапсырмасы болған. Онда ол жеке ұйымдардың немесе ірі корпорациялардың қоғамға қайшы келетін мүдделеріне тосқауыл қоятын заң қабылдау керектігін айтты. Яғни, заңдарымызда сыбайлас жемқорлыққа мүмкіндік беретін нормаларды азайту міндеті қойылған болатын.
Ал Үкімет тарапынан енгізілген заң жобасы бұл талаптарға жауап бермейді. Сондықтан депутаттар тарапынан біраз ескертпелер айтылды. Мәжілістегі жеті Комитеттің үшеуі заң жобасын Үкіметке кері қайтару керек деген шешім қабылдады. Басқа Комитеттердің де көптеген ескертпелері бар. Біз солардың барлығын талдап, Үкіметке бірнеше ұсыныстар жібердік. Үкімет тарапынан түсінік бар сияқты. Бір ортақ мәмілеге келетін болсақ, жыл соңына дейін заң жобасы қабылданады деген болжам бар. Келіспеушіліктер бойынша бір-екі нақты мысал айтайын.
Үкімет ұсынып отырған жобада мүдделік қолдаумен айналысамын деген бірлестіктер құрамында кемінде он заңды тұлға бар болуы керек. Онымен депутаттар келіспей, мұндай кедергілерді алып тастауды ұсынып отыр. Сонымен қатар мүдделік қолдау тек Парламент қабырғасында болуы керек. Ал депутаттардың пікірінше, Парламентпен қатар, ол Үкімет құрылымдарында болуы керек. Себебі, заң жобалары, негізінен, осында әзірленеді.
- «Нұр Отан» партиясы фракциясында Сіз Үкіметтің атына біраз сын айтыпсыз. Қандай мәселе қозғадыңыз?
- Иә, жақында «Нұр Отан» партиясының Парламент Мәжілісіндегі фракциясының кеңейтілген отырысы болып өтті. Онда мен бірнеше ұсыныс айтқанмын. Ең басты мәселе - ауылдағы жұмыссыздық жайы. Статистикаға сенсек, 2 миллиондай ауыл тұрғыны өз бетінше жұмыспен қамтылған екен. Ал шын мәнінде, жасырын жұмыссыздық көп. Ауыл адамдарының басым көпшілігі өздерімен-өздері. Жеке шаруашылықтары жоқ, нарық заманына бейімделмеген, өмірде береке таба алмай жүргендердің саны аз емес. Ал тірлікпен айналысамын, отбасымды қамтамасыз етемін дегендерге жол сілтеп, көмек беретін, олардың табысқа жетуіне қамқоршы болатын құрылымдар көрінбейді. Мемлекеттік қолдау болса, көбінесе ірі кәсіпорындарға көрсетіліп жатыр. Сондықтан ауылдағы жұмыссыздықпен күресу үшін Үкіметке бірнеше нақты ұсыныстар айтылды.
Екінші ұсынысым- ол бизнес саласын реттейтін құқықтық базаға байланысты болды. Тәуелсіздік алған 18 жылдан бері 40 мыңдай заңдарға тәуелді актілер қабылданып, қолданылып жатыр. Олардың ішінде кәсіпкерлікпен айналысамын дегендерге неше түрлі кедергілер баршылық. Сондықтан «Нұр Отан» партиясы, Үкімет, бизнес-ассоциациялар бірлесіп, осы құқықтық актілеріміздің қазіргі жүргізіліп жатқан бизнес саласындағы саясатымызға сәйкестігін қарап шықсақ деген ұсыныс еді.
- Жақып Қажманұлы, Сыр өңіріне жасаған соңғы сапарларыңыз кезінде «Ертең үшін аянба!...» бағдарламасы жөнінде айттыңыз. Осы Бағдарлама қазір қалай іске асырылып жатыр? Оның нәтижесін қазақстандықтар қашан көреді? Ол басы бар, аяғы жоқ көп шаралардың бірі болып қалмай ма?
- Елбасымыздың былтырғы Жолдауында берген тапсырмасына сәйкес партиямыз «Ертең үшін аянба!» деген бағдарламаны бекітті. Ол отбасылық шаруашылықтың 100 түрі, сұранысқа ие мамандықтардың 100 түрі, әрбір қазақстандықтың өмірінде жиі кездесетін жағдайлардың 100 түрі деген үш бағытты қамтиды. Осы үш бағыт бойынша әр отбасына қажетті және пайдалы ақпараттар жеткізіледі.
Көзделіп отырған мақсат - азаматтардың еңбекке деген сауатын ашу, табысты болуына ынталандыру, мемлекеттің беріп отырған мүмкіндіктерін көрсету. Кәсіп түрлеріне, олардың қыр-сырына, әдіс-тәсілдеріне, экономикасын есептей білуге үйрету. Осылай жүйелі түрде ақпараттандыру арқылы әр қазақстандықты ояту, ой салу, еңбекке баулу. «Ертең үшін аянба!» бойынша Гүлшара Әбдіқалықова басқаратын министрлік, әріптесім Бекболат Тілеуханмен бірлесіп, қажетті жұмысты жүргізіп жатырмыз. Оның көлемі өте үлкен.
- Өзіңіз құрамында бар депутаттар тобының Үкімет басшысына мемлекеттік тілге қатысты жолдаған депутаттық сауал туралы кеңірек әңгімелеп берсеңіз.
- Кез келген тілді үйренудің ең тиімді әдісі - сол тілдің Отанына барып, тіл үйрену курстарында оқып, сонда қоныстанып тұру. Ағылшын тілін білемін дегендер - Ұлыбританияға, қытай тілін игеремін дегендер - Қытайға, французша үйренемін дегендер - Францияға барып жатады. Бұл жағдайда тіл үйренуші қалыпты ортадан айырылып, жергілікті тұрғындармен күнделікті араласып, солардың тілінде сөйлеуге мәжбүр болады. Сонда тіл меңгеру үдерісі әдеттегіден жылдам жүреді. Мұндай әдіс «тілдік ортаға терең бойлау» деп аталады.
Бәрімізге белгілі, көптеген мемлекеттік қызметшілеріміз тілдерін әлі қазақшаға «сындыра» қойған жоқ. Ал мемлекеттік тілдің абыройын арттыру, оның мәртебесін көтеру, ең алдымен, соларға жүктелген. Республикамызда қазақ тілінің мәселесі толығымен шешілген өңірлер бар. Мысалы, Қызылорда облысы - тіліміз бен мәдениетіміздің қаймағы бұзылмаған, мемлекеттік тілді үйренемін дегендерге нағыз қолайлы орта. Сондықтан, қазақ тілін игеремін деген қызметкерлерді Қызылорда облысына жіберу тәжірибесі енгізілсе деген ұсыныс жасалды. Онда тіл үйрену курстарын ұйымдастырып, мемлекеттік қызметшілерді үйді-үйлерге орналастырып, олардың отбасылық жағдайда тіл үйренуіне жағдай жасайтын жобаны жүзеге асырудың ұтымды жақтары көп болар еді.
Біріншіден, мемлекеттік қызметкерлерімізге қазақтың қалың ортасында жүріп, қазақ тілін тезірек үйренуіне жағдай жасалады. Екіншіден, орталық ведомстволарда жұмыс істейтін әріптестеріміз қабылданған заңдарымыз бен бағдарламаларымыздың жергілікті жерде қалай орындалып жатқанын өз көздерімен көреді. Үшіншіден, мұндай қадам, мүмкін, осы өңірдегі ішкі туризмнің дамуына да серпін беріп қалар, ал, жергілікті тұрғындар үшін бұл қосымша табыс көзі болады.
Осы мәселені жан-жақты қарап, оны пилоттық жоба ретінде Қызылорда облысында жүзеге асыруды ұсындық. Ол үшін, мысалы, қызметшілеріміздің заңды демалысына тағы да бір ай қосып, олардың тіл үйрену ниетін осылай қолдаған жағдайда екі айдың ішінде олар біраз жаттығып қалады. Бұл тәжірибе тек мемлекеттік қызметшілер үшін ғана емес, басқа да азаматтарымыздың, әсіресе, жастарымыздың мемлекеттік тілге деген қызығушылығын туғызып, құр сөзден нақты іске көшудің негізі болар еді.