Қызылордада диқандар күріштің жергілікті сортын егуге қызықпайды
ҚЫЗЫЛОРДА. KAZINFORM — Қызылорда облысында жергілікті ғалымдар шығарған күріштің жергілікті жаңа сорттары қашан өндіріске енгізіледі? Аталған тақырыпқа Kazinform тілшісі зерттеу жүргізіп көрді.
Қызылорда елімізді толықтай күрішпен қамтып отыр
Елімізде күріш шаруашылығының басым бөлігі — Қызылорда облысында. Ол шамамен 80-85 пайызды құрайды.
Жылма-жыл қамбаға 500 мың тоннадан астам астық құйылады. Бұл Қазақстан тұрғындарының сұранысын толық қамтамасыз етеді.
Биыл жергілікті диқандар 85 мың гектардан астам күріш егуді жоспарлап отыр. Оның ішінде жергілікті сорттардың үлесі небәрі 3 пайыздан аспайды.
Соңғы рет облыста жаңа сорт 1987 жылы кең ауқымда өндіріске енгізілген еді. Сол жылы Ыбырай Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары «Маржан» сортын өндіріске енгізді.
Оған белгілі ғалым Құрманбек Бәкіров басшылық жасады. Аталған сорт ұзақ жылдар бойы диқан қауымының көңілінен шығып келді.
Жалпы, аграрлық салада сорттар белгілі бір уақытқа дейін қолданылады. Өйткені, ол да ескіреді, азады, жарамсыздыққа ұшырайды.
Осындай себептерге байланысты жергілікті диқандар «Маржан» сортын егуден бас тартқан.
Облыстық ауыл шаруашылығы және жер қатынастары басқармасының басшысы Талғат Дүйсебаев әрбір диқан қандай сорт егетінін өзі шешетінін атап өтті.
— Қазір елдегілер нарық заңына байланысты еңбек етеді. Алдымен әрбір сорттың сапасы, шығымдылығы, тауарлық сипаты назарға алынады. Сондықтан шаруашылықтар қандай сорт егетінін өздері шешеді, — деді ол.
Жақсы сорт өнімділікті арттырады
Ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, Ұлттық аграрлық ғылымдар академиясының академигі Құрманбек Бәкіров сорт шығару ұзақ жылдар бойы жүргізілетінін айтады.
Ы. Жақаев атындағы Қазақ күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының ғалымдары қанша қиындық болса да, қай кезеңде де жаңа сорттар шығарудан шет қалған жоқ.
Кейінгі кезде институт ғалымдары «Сыр сұлуы», «Айкерім», «Айсара» сорттарын шығарды. Десе де аталған сорттар әзірге тек сынақтан өткізілді. Олар «Маржан» секілді кең көлемде егіле қойған жоқ.
Бүгінде жергілікті диқандар ресейлік «Лидер», «Янтарь», «Каурис», «Яхонт», «Патриот», украиналық «Премиум», «Виконт», «Маршал» сорттарын егіп жүр.
— Дүниежүзінде Қытай мен Жапония — күріш өсіруден алдыңғы қатарлы елдердің бірі. Қытайда 32 млн гектарға жуық алқапта осы дақыл егіледі. Бұл елде күріш өсірудің түрлі технологиясы пайдаланылады. Тіпті қолмен егетін жағдайлар да бар. Әрине, техника да қолданылады. Филиппин елінде де осы бағытта нақты жұмыс жасалады. Ол елде халықаралық күріш институты жұмыс істейді. Онда жоғары деңгейлі мамандар қызмет етіп жатыр. Технологияны жаңалауға да ерекше мән берілген. Италия — Еуропаны сапалы күрішпен қамтамасыз етіп отырған елдің бірі. Дегенмен әр елдің өзіне тән ерекшелігі болады. Қайсыбір жылдары облыста «Маржан» және «Кубань» сорттары егілді. Оның ішінде «Маржан» басым бөлігін құрады. Сондай-ақ ресейлік «Кубань» сорты да жергілікті топыраққа бейімделіп кетті. Ғылымда жеті-сегіз жылда сорт алмастыру тәжірибесі бар. Ол үшін жаңасы ескісінің орнын толық басатындай болуы керек, — дейді Құрманбек Бәкіров.
Расында жаңа сорт шығару — өте жауапты әрі ауыр жұмыс. Жүйелі жұмыс жүрген жағдайда жаңа жоба халықтың игілігіне айналып, елдегі диқандар қауымының табысын молайта түседі.
— Иә, сорттың өнімділікті арттыруда маңызы зор. Ол дүниежүзілік тәжірибеде дәлелденген. Жақсы сорт болса, өнімділікті 50 пайызға дейін арттыра аласың. Ал тұқым шаруашылығы өнімділікті 20 пайызға дейін өсіреді. Бұл жерге еңкейген еңбекші қауым үшін үлкен табыс болар еді, — деді Қ. Бәкіров.
Тұтынушы талабы қандай?
Сыр өңірінде аграрлық салада еңбек етіп жүрген шаруашылықтар сапалы өнім шығаруға бет бұрып келеді. Бұл орайда алдымен тұтынушы талабына баса назар аударылады.
«Мағжан және К» ЖШС бас директоры Сағидолла Сыздықовтың айтуынша, серіктестік өз өнімдерін ішкі және сыртқы нарыққа экспорттап жүр.
— Біз өндірілген өнімнің 40 пайызын ішкі нарыққа, қалғаны экспортқа шығарамыз. Олардың арасында Әзербайжан, Моңғолия, Түркіменстан, Украина секілді мемлекеттер бар. Сондай-ақ, былтыр АҚШ-қа сынақ ретінде алғашқы өнім жеткізілді. Жылына 20 мың тонна күріш ақталады. Осыған байланысты күріш сорттарының сапасына көңіл бөлініп отыр. Жергілікті сорттар әзірге толық сынақтан өткізіле қойған жоқ. Сондықтан оған байланысты нақты шешім қабылдауға әлі ерте. Кезінде «Маржан» сорты барлық талапқа сай келетін еді. Қазір сол деңгейде жергілікті сорт шығаруға қол жетпей отыр, — деді ол.
Қай сала да ғылымсыз алға баспайды. Бұл — ауыл шаруашылығы саласына да тән. Сондықтан осы мақсатта Сыр өңірінде жергілікті күріш сорттарын шығару күн тәртібінен түспей тұр.
