Қорылдау мен апноэ: Астанадағы ұйқы зертханасы қалай жұмыс істейді
АСТАНА. KAZINFORM – Ұйқының бұзылуы қазіргі заманның маңызды проблеманың бірі, оның үстіне ұйқысыздық мазалайтындардың саны көбейіп барады. Ұйқының бұзылуына скринингтік диагностика жүргізу үшін 2015 жылы ҚР Президенті Іс Басқармасы медициналық орталығының ауруханасында ұйқы зертханасы ашылды. Оның жұмысы туралы Kazinform тілшісіне ҚР ПІБ Медициналық орталығы аурухананың функционалдық диагностика бөлімінің меңгерушісі Альфия Әбжанова берген еді.
- Альфия Ермекқызы, ұйқы зертханасының негізгі қызметіне қысқаша тоқталып өтіңізші...
- Ұйқы зертханасы 2015 жылдан бері жұмыс істейді. Ол үшін мамандарымыз арнайы оқыды. Қазір біздің зертханада екі дәрігер және 6-8 медбике бар. Негізгі екі мәселемен айналысамыз, ол қорылдау және апноэ (ұйқы кезінде тыныстың тоқтап қалуы) проблемасы. Мәселе мынада, апноэ кезінде, адам ұйықтап жатқанда, оның тынысы 10-11 секундтан артық үзіледі. Ол уақытта қандағы оттегінің мөлшері төмендейді. Апноэ (ұйқы кезінде тыныстың тоқтап қалуы) бір түнде 500 секундқа дейін тыныс алудың тоқтауы мүмкін, ол кезде сатурация екі есе төмендейді. Әдетте, ол 94-98% болуы керек, ал апноэ кезінде ол 42% дейін төмендейді. Түнде тыныс алу үзіліп, сатурация төмендеуі адам ағзасына жалпылай зиян. Бұл дененің гипоксиясы, инфаркт, миокард, инсульт, тіпті ұйқыдағы адамның кенеттен өліп кету қаупі де бар.
- Ұйқы апноэсының алғашқы белгілері қандай?
- Егер сіз қорылдауды байқасаңыз, таңертең қан қысымыңыз көтерілсе, түнде жиі зәр шығарсаңыз, семіздік, сондай-ақ ерлер арасындағы эрекция проблемалары немесе кенеттен салмақ қосу байқалса, бұл ұйқының бұзылуының (апноэ) белгісі болуы мүмкін және ондай кезде маманға жүгінген жөн.
- Ұйқы зертханасындағы диагностика мен емдеу әдісі туралы айтып берсеңіз...
- Апноэ синдромын диагностикалау халықаралық стандартқа сай, скрининг және толыққанды полисомнография түрінде жүргізіледі. Скрининг – пациенттің ұйқысын бақылайтын аппараттың көмегімен жүргізіледі. Аппарат науқастың ұйқы кезіндегі тыныс алуын және қандағы сатурацияны анықтайды.
Екінші зерттеу, ұйқы зертханасы жағдайында жүргізілетін полисомнография. Науқас датчикпен ұйықтайды, процесті медбике түні бойы бақылайды. Ұйқы кезінде көптеген физиологиялық көрсеткіш бақыланады, электроэнцефалограмма алынып тасталады. Ол дегеніміз мидың потенциалдарын жазу, ұйқы кезінде ми өзін қалай ұстайды, ұйқы кезінде тыныс алуды тоқтату, сатурация, дене қалпы және электрокардиограмма. Ұйқы кезінде тыныс алу үзілген кезде барлық ішкі орган, соның ішінде жүрек зардап шегеді. Осы орайда біз ұйқы кезінде тыныс алу тоқтаған кезде болатын өзгерістерді анықтаймыз.
Науқас ұйықтағаннан кейін полисомнография бағаланады, содан соң диагноз қойып, аурудың дәрежесін анықтаймыз. Яғни жеңіл, орташа немесе ауыр. Ұйқы апноэсы орташа және ауыр дәрежесінде, ұйқының тоқтау индексі 15-16-дан асқанда, емдеу ұсынылады.
Емдеу үшін біз CPAP терапиясын қолдануды ұсынамыз, бұл тыныс алу жолдарындағы үздіксіз ауа қысымы. Науқас тыныс алатын маска киінеді, оған контур қосылады, егер ұйқы кезінде тыныс алу тоқтаса, онда бұл құрылғы ылғалдандырылған кезде атмосфералық ауа береді. Арнайы жылыту құрылғысы бар. Ол тыныс алу жолдарын кеңейтеді және ауа қысыммен өтеді. Егер адам тыныс алуды тоқтатса, онда осылайша ауа жастығы пайда болады, бұл тыныс алу жолдарының жабылуына жол бермейді. Тиісінше, тыныс алудың тоқтауы болмайды және сатурация қалыпқа келеді. Сондықтан аталған терапиядан өткен науқастар келесі күні бірден жақсарғанын байқайды. Өйткені, 42% сатурация екі есе көтеріледі. Пациенттер терапиядан кейін жақсы ұйықтағанын және жұмыс істеу қабілетінің артқанын айтып жатады.
Қысым параметрлерін реттегеннен кейін пациенттерге құрылғыны лицензиясы бар компаниядан сатып алуды ұсынамыз. Осылайша Қазақстан мен әлемнің кез келген жерінде ем алу мүмкіндігі бар.
- Ұйқы кезінде тыныстың тоқтауынан көбіне кімдер зардап шегеді және сіздердің зертханаға пациенттер қандай шағымдармен келеді?
- Салыстырмалы түрде әйелдерге қарағанда ер адамдар ұйқы апноэсына жиі ұшырайды. Сонымен қатар ұзақ жол жүретін автокөлік жүргізушілері (дені еркектер) ұйқы кезінде тыныс тоқтауынан зардап шегеді. Статистикалық зерттеулер көрсеткендей, ұйқы апноэсынан кейін көлік апатына ұшырау қаупі мас болып көлік жүргізу қаупімен салыстырғанда әлдеқайда жоғары. Еуропа елдері мен АҚШ-та көлік жүргізушілері куәлік алмас бұрын ұйқы апноэсының деңгейін анықтау үшін міндетті скринингтіктен өтеді. Біздің елде бұл талап әлі енгізілген жоқ. Дегенмен осы бағыттың дамып келе жатқанын ескерсек, менің ойымша, бізге де заң қабылдау керек.
Мысалы, артериялық гипертониямен ауыратын науқастар әдетте кардиологтарға жүгінеді, өйткені олар таңертең қысымның жоғарылауын сезінеді. Білікті кардиолог ұйқы апноэ синдромы байқалса пациентті бізге жібереді. Кейбіреулер алдымен лор дәрігеріне барады, өйткені олар бұл орофаринске байланысты деп ойлайды. Шынында да, егер пациент спортпен шұғылданса, оның мұрын септумы қисайып, ауа толық өтпейді, салдарынан ұйқы кезінде тыныс алу тоқтайды. Сондықтан бізге кардиологтар, лор дәрігерлері, диетологтар мен урологтар науқасты бізге бағыттайды.
- Салауатты ұйқы гигиенасын сақтау бойынша нені ескерген жөн?
- Әрине, ұйқы проблемаларын болдырмау үшін белгілі бір ережелерді сақтау маңызды. Біріншіден, ұйқыдан 2 сағат бұрын планшет, теледидар, смартфон сияқты гаджеттерді сөндіру қажет. Өйткені, гаджеттің сәулесі ұйқыға жауап беретін гормон-мелатонин өндірісін төмендетеді. Яғни, сіз ұйықтаймын дегенше ұялы телефонға үңіліп отырсаңыз, мелатонин өндірісін тоқтатады, содан кейін ұйықтау өте қиынға түседі. Сондықтан ұйықтауға дайындалып, тыныш атмосфераны құру керек, мысалы, сол сияқты ұйқы алдында босаңсытатын ванна қабылдап, кітап оқуға болады.
Екінші ереже - демалыс күндері де әрдайым белгілі бір уақытта жатып, тұру керек. Өйткені, бұл біздің ағзамыздың ритмі. Егер сіз бір уақытта ұйықтап, тұрды әдетке айналдырсаңыз, онда ағза өзін ұйқыға дайындайды және ұйықтау оңайға соғады.
- Әңгімеңізге рахмет!
