Майдангер ақын Әбу Сәрсенбаевтың «Сен құрметте оны» өлеңі кімге арналған
АТЫРАУ. KAZINFORM — Халық жазушысы, ақын Әбу Сәрсенбаев — Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан майдангер. Қаламгер шығармаларының арасында сұрапыл соғыстың мүгедегі туралы «Сен құрметте оны» өлеңі де бар. Құрманғазы ауданының құрметті азаматы Таңатар Дәрелұлы қаламгердің бұл өлеңі кімге арналғанын айтып берді.
— Майдангер ақын Әбу Сәрсенбаевпен кездесіп пе едіңіз?
— Әбу Сәрсенбаев 1905 жылы Атырау облысының Құрманғазы ауданында өмірге келген ғой. Биыл — майдангер қаламгердің туғанына 120 жыл. Ол 1942 жылы соғысқа аттанып, 1947 жылы елге оралған. Кіндік қаны тамған жерге келген сайын майданнан оралған ардагерлермен жүздесуге асығатын еді. Ақынның майдангерлермен кездескеніне бірнеше куә болдым.
Қаламгер шығармаларының бірі — «Жауынгер монологы» атты очерктер жинағы. Бұл жинақтағы «Жұлдызсыз батыр» аталатын очеркінде Құсайын Өтешқалиевтің майдандағы ерлігі суреттелген. Кейін оған «Сен құрметте оны» өлеңін арнады.
— Қаламгер шығармасының кейіпкері болған Құсайын Өтешқалиев туралы не білесіз?
— Ресейдегі Астрахан облысының қазіргі Володар ауданында Сахма село бар. Бұрын бұл ауылда қазақ күйінің атасы — Құрманғазы Сағырбайұлы да тұрған. Сол ауылда майдангер ақынның шығармасына арқау болған Құсайын Өтешқалиев 1915 жылы өмірге келіпті. Әкесі ағаш шебері, балташы ретінде сол өңірге танылмал адам екен. Құсайынның өзі 1941 жылы соғысқа аттанған. Соғыста 1147-мотоатқыштар полкінде барлаушы болған. Кіші сержант ретінде топ басқарып, «тіл» әкелуге бірнеше қатысқан. Жау шебінен 20-ға жуық «тілді» тірі әкелген. Алайда 2-3 рет жараланып, госпитальде емделген соң майданға қайта оралып отырған.
Ал 1943 жылы 13 ақпанда «Мелитополь операциясы» кезінде ауыр жарақат алған. Госпитальде ұзақ емделіп, екі аяғынан айырылған. Елге 1945 жылы келген соң қоларбаға таңылды. Бұл — жас жігітке үлкен соққы. Екі аяқтан айырылу жүрекке түскен, ешқашан жазылмайтын үлкен қасірет ғой. Мұндай қасіретті ердің ері ғана көтереді.
— Құсайын Өтешқалиевтың отбасы Қазақстанға қашан оралған?
— Оның әкесі Өтешқали мен шешесі Нәсіптен 13 ұрпақ тараған. Алайда Құсайыннан басқасы шетінеген. Ал Құсайын соғыстан мүгедек болып оралған. Осындай себептер әсер еткен болуы керек, 1947 жылы оның отбасы Қазақстанға, Құрманғазы ауданындағы Зормата деген ауылға қоныс аударыпты.
Қазақтың қайсар азаматы екінші дүниежүзілік соғыстан бұрын, 1940 жылы замандасы Нағима Меңдешқызымен отау құрыпты. Екеуінің тұңғышы — Мұқаметжан 1941 жылы туған. Соғыстан оралған соң Ахметжан, Ақжан, Жұмажан, Мағзом, Айжан, Зинахан, Гүлнар, Есімжан есімді ұл-қыздары дүниеге келіпті.
Майдангер Құсайынның соғыстан кейін 34 жыл өмір сүруіне жары Нағиманың сіңірген еңбегі зор. Қазақ әйелі мүгедек күйеуін мәпеледі деуге болады. Жасы менімен шамалас ұлы — Мағзомның көзі тірісінде айтқанын ұмытқан жоқпын. Ол «Шешем әкемді балаша шомылдыратын еді. Әкем кейде түнімен ұйықтай алмай, мазасызданып шығады. Мұндайда шешем қолдау білдіріп, тамақтың дәмдісін аузына осып отырар еді. Әкемнің соғыстан кейін 34 жыл өмір сүруіне анамның көп еңбегі сіңді» деп отыратын еді.
Құсайын Өтешқалиұлы 1977 жылы өмірден өтті. Сол кезде жасы 62-де еді. Кейін әйелі де, балалары қайтыс болды.
— Әбу Сәрсенбаевтың Құсайынға арнап шығарған «Сен құрметте оны» өлеңі жайлы әңгімелесеңіз…
— Майдангер ақын Әбу Сәрсенбаев жүрегі мейірімге толы, сезімтал адам ғой. Сұрапыл соғыстан оралған майдангерлерге, өзінен қолдау күткен барша жанға көмек беруден тартынбаған қаламгердің аталған өлеңі Құсайынға арналғаны рас.
Ақын 1960-жылдардың ортасында Құрманғазы ауданындағы «Красная Армия» колхозының клубында кездесу өткізді. Кездесуге екі жігіт Құсайын Өтешқалиевті екі жағынан көтеріп кіргізді. Міне, осы кезде Әбу Сәрсенбаев мүгедек майдангерді мойнынан құшақтап, көз жасына ерік берді. «Бұл Құсайын — „Алтын жұлдыз“ бұйырмаған нағыз батыр» деген еді. Сол кездесуде Әбу Сәрсенбаев өзінің «Сен құрметте оны» деген өлеңін оқыды.
Сен құрметте оны!
Түсіндін, бе, қарағым?
Ол ақшаға сатқан жоқ,
Тізеден кесіп аяғын.
Еріккеннен ұстап та жүрген жоқ,
Қолтықтағы ұзын таяғын.
Кеше елге қатер төнгенде
Ол жауға қарсы шапты,
Бізді жалмамақ болған ажалды
Өр кеудесімен қақты.
Ол арыстанша алысты,
Өлім соққысын өз үлесіне алды.
Денесін оқ пәршелесе де
Ел намысын қорғап қалды.
Сен құрметте оны!
Түүсіндің бе, қарағым?
Сенің келешегің үшін берді ол
Азаттық, жолында аяғын!
Бұл өлеңді кездесуге қатысушылар тік тұрып тыңдады. Өлеңді кітаптан, не баспасөзден оқыған бөлек те, автордың өзінен естудің әсері тым ерекше.
Еске сала кетелік, бұған дейін соғыс кезінде концлагерь тұтқынында болған атыраулыққа 1 млн теңге берілетінін жазған едік.
