Мажарлар мерекеге атпен келді

АСТАНА. 6 шілде. ҚазАқпарат -Қазақ жұртшылығына мажар бауырымыз Бенце Иштванның есімі жақсы таныс десек, қателесе қоймаспыз. Еуразиялық бірлік қорының президенті тәуелсіз елімізге бірнеше рет тәлім сапарын жасағанын бұқаралық ақпарат құралдарынан оқып білгенбіз.

Разы болатынымыз, ол жай қонақ, саяхатшы емес, туысқан елдер арасындағы байланыстарды нығайту қызметін мақсат еткен қайраткер ретінде танылуы.

Бенце Иштванның әр сапарынан бірлік пен бауырмалдыққа негіз­делген айшықты мақсат мөл­діреп тұрады. Мәселен, ол қазақ жеріне тұңғыш рет 1999 жылы венгрлік қыпшақ-құман де­лега­ция­сының құ­рамында аяқ бас­қан еді. Бұдан кейін әлем қазақ­та­ры­ның Құрылтайына қа­тысты. Көп ұзамай қазақ күресі тур­нирінде ба­луандық бағын сына­ған. Тіпті, келін­шегі Бенце Юдит екеуі алматылық Жұлдыз­дың өкіл әке-шешесі ретінде баршамызбен біте қайнасып кеткендей.

Осы жампоз бауырымыздың Ақмола жеріне ат басын бұрыпты деген хабарды естіген бойда бү­гінгі қыпшақтардың ата қонысы саналатын Жақсы ауданына желдей есіп жеткенбіз. Әкімдік ал­дын­дағы алаңда тұрғындар көп­теп жинал­ған. Бір сәт ән-күй әуе­ні толастап, жұртшылық қақ жарылып жол ашты. Қошемет құшағындағы үш жігіт төрге озды. Ұлттық киімінің алып қалта­ларынан толассыз шашулардан жинаған тәт­тілерін балалардың қолына уыстатып, мәз-мәйрамға бөлеп барады. Қолын төске қо­йып, көпшілікке ықыласты сәлем­дерін жолдауда, деп жазады «Егемен Қазақстан» басылымының тілшілері.

- Алыс та жақын қазақ даласынан не іздейтініміз айтпаса да түсінікті. Біздегі кез келген венгр өзінің түп-тегінің Орталық Азиядан шыққан­дығын жақсы біледі. Ал, ғалымдар терең сараптау барысында, қазақтар мен венгрлер­дің генетикалық сәй­кестігін дәлел­деп берген күн­нен бастап біз Қазақ­станды өзі­міздің ба­йыр­ғы отанымыз санаймыз. Біз ол туралы көп білгі­міз, тәуелсіз Қазақ­станның әлем наза­рындағы кең құлашты қадамда­рына терең бойла­ғымыз келеді. Біз игі дәстүр­ге айнала бастаған «Ат жалындағы тарихи сапар» аталатын экспедициямыз арқы­лы ел табысына үлес қосуды, оны насихаттауды ниет еттік. Экспедиция құрамындағы этнограф ғалымдар Чемез Фаркаш пен Береш Шандордың еліміздегі аға­йындарға ұсынар тәлім қоржы­ны қазірдің өзінде салмақта­нып қал­ды. Жалпы, үстіміздегі жыл­дың наурыз айында Венгриядан бас­талған сапарымыз 5 шілдеде аяқ­талып, Астана күні мере­ке­сіне қаты­самыз деген үміттеміз, - деп еді Бенце Иштван сол сәтте толқи тұрып.

Бауырлармен қауышу мереке­сінде қонақтар «Қаражорға» биі­нің ырғағына бөленіп, алыстағы мажарлар әуенін төгілтті. Арғы­мақпен жорғалатып, қос мемле­кеттің туларын асқақтатты. Жи­налған қауым көне көшпенділер өмірінен дайын­далған толғаныс­ты көріністерге қол соқты. Жақ­сы жұрты қонақтарды құрметпен шыға­рып салды.

Жақсы ауданынан аттанып кеткен салт атты көне қыпшақтар ұрпақтары мұнан кейін Ақмола облысының алты ауданында болып, ежелгі туыстық тілін насихаттай отырып, кешегі күні Аста­наға келіп атбасын тіреді. Бенце Иштван өз уәдесінде тұрды. Салт аттыларды Астана төрінде қарсы алушылар­дың ілегінде біз де болып, Бенце Иштванға бірнеше сұрақ қойып үлгердік.

- Сіз Астанада бес рет болыпсыз, бүгін салт атпен елорда­мызға үшінші мәрте сапарға шығып отырсыздар. Мұның мәнісі неде?

- Ат - көшпенділер қанаты. Бұл экспедициямыз ұлы мәде­ниетіміз­дің жанды сұлбасын елес­тететін, ортақ салт-дәстүр­леріміздің, на­ным-сенім­де­ріміз­дің жаңғыру көрі­нісін білді­ретін, өзара байланысымызды нығай­татын шара деп білеміз.

- Ерекше экспедиция қашан басталып еді? Түпкі мақсат?

- Қазақстаннан басталғанын айрықша құрметпен атап көрсе­теміз. Оны бес жыл бұрын қолға алғанбыз. Чепин және Жолнай сияқты жолдастарыммен 7000 шы­қырымдық «Алтын адамнан» көне Аттиллаға» аталатын салт атты сапарға бел будық. Атақты Есік қорғанынан атқа қонып, әйгілі көсем Аттила жерленген венгр селосы Сайлада тізгін тартқанбыз. Біз «Жібек жолы­ның» тарихи соқпақ­тарын басып, осыдан 770 жылдан астам бұрын қыпшақ-құмандар өт­кен Радий асуын бағын­дырға­нымызды мақ­таныш етеміз. Экспедиция мүше­лері сапарымызға көмек-қолдау көрсет­кен атқарушы орган­дарға, Қазақ­стан­­ның Мәдениет және ақпарат ми­нис­трлігіне өлшеусіз ал­ғыс.

Бастамамыз Венгрия тарапынан қызу қолдау тапты. Сөйтіп, Румыния, Украина, Грузия, Әзер­байжан, Ресей арқылы Қазақ­станға жеттік. «Тарихи ат шеруі» аталған екінші экспедициямыз 6000 шақырымды қамтыды. Аста­наның аламан тойына қа­тыстық. Венгрия баспасөзінде ондаған сұхбат, мақалаларымыз жарияланып, ғылы­ми еңбектер жазылды.

Түпкі мақсат дедіңіз. Астана күніне орайластырылған атты сапарымызды дәстүрге айналдыру. Сонымен қатар, бұған қазақ жігіт­терін де қатыстыру.

- Сіздер Ақмолаға дейін Қа­зақстанның бірнеше облы­сының жерін басып келді­ңіздер. Со­ның ішінде Ақмола облысының алты ауданында болдыңыздар. Алғаш­қы әсер­ле­ріңіз қандай?

- «Басы қатты болса, аяғы тәтті болады» деген дұрыс. Қа­зақстанға жеткен соң көзіміз ашылды. Көл-көсір қауышу, аттарымызды суы­туға, лаулап ауыс­тыруға мүмкіндік жасалды. Өзі­міздің өлең төсе­гімізде жүр­ген­дейміз. Тіпті, Ақмо­ла облысы Жақсы ауда­нының жұр­ты бізге Іштуған, Ескендір, Қас­қырбай деп ат қойып алғаны қуантады. Міне, арайлы Астананы көріп шаттанып тұрмыз. Астана  -әлем­дегі ерекше қала. Көркі көз сү­рін­діреді. Әсерге әсер қосы­латыны анық.

Астаналықтар салт атпен жеті мың шақырымдай жол жүріп, Астана тойына әдейілеп келген түп­кі тегі бір бауырларды құр­мет­пен, қошеметпен қар­сы алды.