Минскіде Қазақстандағы әртүрлі өзгерістер мен алдағы президенттік сайлау талқыланды
Қазақстандағы кезектен тыс президенттік сайлау қарсаңында Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасындағы Елшілігінде Қазақстанда жүргізіліп жатқан саяси, конституциялық және әлеуметтік-экономикалық өзгерістердің түрлі аспектілерін талқылау үшін Беларусьтің жиырмадан астам көрнекті саяси қайраткерлері, беделді сарапшылары, саясаттану саласындағы академиялық институттардың өкілдері дөңгелек үстелге жиналды.
Ашық диалогқа РБ Ұлттық Жиналысы Республикасы Кеңесінің Халықаралық істер жөніндегі тұрақты комиссиясы төрағасының орынбасары Андрей Русакович, РБ Ұлттық Жиналысы Өкілдер палатасының Халықаралық істер жөніндегі тұрақты комиссиясы төрағасының орынбасары Олег Гайдукевич, БИСИ директоры Олег Макаров, РБ ҰҒА корреспондент-мүшесі Сергей Рахманов және т.б. қатысты. Модератор ретінде Беларусь мемлекеттік университеті Жанындағы халықаралық зерттеулер орталығының директоры Олег Лешенюк сөз сөйледі.
Отырысты аша отырып, Қазақстанның Беларусьтегі Елшісі Асқар Бейсенбаев Қазақстанда тәуелсіздік алған сәттен бастап сайлау үнемі өткізіліп тұратынын, бірақ алдағы президенттік сайлауды Қазақстанның болашағы үшін ең маңыздыларының бірі деп санауға болатынын атап өтті. Дипломат биылғы жыл республика үшін дүрбелең жылы, сонымен қатар жан-жақты өзгерістер мен нақты жаңару жылы болғанын атап өтті. Барлық қиындықтарға қарамастан, Қазақстан халқы өзінің саяси дамуының жаңа жолын бастады.
Өз сөзінде А.Бейсенбаев наурыз айында Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Президенттің өкілеттігін шектеу, Парламенттің рөлін күшейту, азаматтардың саяси процестерге қатысуын кеңейту және адам құқықтарын қорғауды одан әрі нығайту арқылы елдің барлық мемлекеттік моделі мен басқару нысанын өзгертуге бағытталған конституциялық реформаларды ұсынғанын еске салды. Ол конституциялық реформа 2022 жылғы 5 маусымда өткен бүкілхалықтық референдумда Қазақстандықтардың 77 пайызы қолдаған ауқымды саяси жаңғырту бағдарламасының ажырамас бөлігі болып табылатынын атап өтті.
Сонымен бірге экономикалық бастамалар әртараптандыруға, монополиясыздандыруға және ұлттық табысты әділ бөлуді қамтамасыз етуге бағытталған. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысы бойынша Президенттік мерзім қайта сайлау мүмкіндігінсіз екі бес жылдық мерзімнен бір жеті жылдық кезеңге дейін қысқартылғанын атап өту маңызды.
«Бұл жаңа әділ Қазақстанның – демократиялық қағидаттарға берік ұстанымымыздың және азаматтардың мемлекеттік шешімдер қабылдаудағы рөлін арттырудың көрінісі болды», - деп атап өтті А. Бейсенбаев.
Алдағы президенттік сайлау тақырыбына тоқтала келе, Елші олардың Қазақстан тарихындағы ең түрлі болатынын атап өтті. Оларға әртүрлі саяси көзқарастары бар алты кандидат, соның ішінде оппозиция өкілдері қатысады, бұл сайлаушыларға кең таңдау береді. Сонымен қатар, біздің тарихымызда алғаш рет екі әйел президенттікке үміткер. Бұл елдің демократиялық дамуындағы тағы бір маңызды қадам. Көптеген жылдар бойы Қазақстан гендерлік теңдікті қамтамасыз ету және әйелдердің бизнес пен саясаттағы рөлін арттыру бойынша нақты қадамдар жасап келеді.
Қазақстан президенттігіне кандидаттарды ұсыну процесі ашық және әділ болатындай етіп құрылған. Мысалы, барлық кандидаттар Қазақстанның тіркелген сайлаушыларының 1%-дан – шамамен 118 000 адамнан қол алуы тиіс. Әр түрлі сайлауалды тұғырнамалар мен елдің дамуына деген көзқарасын білдіретін алты кандидат азаматтардың қолдауына ие болды. Бұл іс-әрекеттегі реформа процесінің тағы бір дәлелі.
А.Бейсенбаев сайлаудың еркін және әділ болуын қамтамасыз етудің маңыздылығын атап өтті.
«Біздің аймақ әлі де толық ашық сайлауды қамтамасыз ету үшін қажетті демократиялық тетіктерді дамытып жатқаны жасырын емес. Соған қарамастан, Қазақстан оның жалпы күткеннен де асып түсетінін көрсетіп отыр деп санаймын. Президент Қ.Тоқаев сайлау әділ, ашық және ішкі және халықаралық бақылаушылардың кең қатысуымен өтетініне уәде берді», - деді елші. Сайлауға дәстүрлі түрде ТМД Парламентаралық Ассамблеясының, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ) Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюросының (ДИАҚБ) және басқа халықаралық ұйымдардан көптеген бақылаушылардың қатысуымен өтетінін атап өтті. Алдағы уақытта да ерекшелік болмайды.
Елші сондай-ақ елеулі жаһандық геосаяси сын-қатерлерді ескере отырып, алдағы сайлау Қазақстан үшін ғана емес, халықаралық қоғамдастық үшін де маңызды екендігіне назар аударды. Азия мен Еуропа арасында орналасқан ел ретінде Қазақстан екі өңір арасындағы саудаға жәрдемдесуде шешуші рөл атқарады. Экономикалық тұрғыдан алғанда, Үкімет Қазақстанның инвестициялық ахуалын белсенді түрде жақсартып, өңірдегі инвестициялар үшін тартымды орынға айналдырады. Біздің Үкімет бұл жұмысты жаңа президент сайланғаннан кейін де жалғастыратынына күмәнім жоқ.
Бұл әсіресе Қазақстан-Беларусь қатынастарына қатысты. 2021 жылы Қазақстан Республикасының Беларусь Республикасымен сыртқы тауар саудасының көлемі 1 миллиард АҚШ долларына жетіп, 32%-ға өсті, Беларуське қазақстандық экспорттың көлемі 82%-ға артып, 181 миллион АҚШ долларына жетті және бұл шектен алыс. Біз мемлекеттеріміздің артықшылықтарын бірлесіп тиімді пайдалануға негізделген өзара іс-қимылдың жаңа «көкжиектерін» көріп отырмыз. Бұл бағытта көп жұмыс атқарылды. Өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында, энергетикада, көлікте және логистикада ірі бірлескен жобалар табысты іске асырылуда.
Өз сөзінің соңында А.Бейсенбаев дөңгелек үстелге қатысушылардың назарын кезең-кезеңімен саяси жаңғырту – Қазақстанның стратегиялық бағытының басты міндеттерінің бірі екендігіне аударды. Ол бұл күшті, әділ және прогрессивті мемлекет құрудың сенімді жолы екеніне сенім білдірді.
Беларусь Өкілдер Палатасының РБ Халықаралық істер жөніндегі тұрақты комиссиясы төрағасының орынбасары Олег Гайдукевич өз сөзінде Беларусь үшін Қазақстанмен қарым-қатынас өте маңызды екенін атап өтті.
«Бүгінде Қазақстанда не болып жатқанын талдай отырып, онда болып жатқан реформалар елді нығайтуға бағытталған және ең бастысы, Қазақстанның ұлттық мүдделеріне сай келеді деп айта аламыз. Бұл – Қазақстан халқының шешімі және бұл кез келген саяси реформаның табысының кепілі», - деп атап өтті О.Гайдукевич.
Өз кезегінде Беларусь Республикасы Президентінің жанындағы басқару академиясының ректоры Вячеслав Данилович «бүгінгі таңда біздің мемлекеттеріміздің екіжақты қатынастары одақтастық пен стратегиялық әріптестік рухына жауап беретін ең жоғары деңгейде» деп атап өтті.
Оның айтуынша, Беларусь пен Қазақстанның табысты, серпінді және нәтижелі өзара іс-қимылының маңызды факторы екі ел басшыларының саяси еркі болды. Беларусь Республикасы мен Қазақстан Республикасы саяси байланыстарды белсенді дамытады, экономикадағы бірлескен жобаларды ілгерілетеді, парламентаралық және өңіраралық байланыстарды кеңейтеді және нығайтады, сондай-ақ Еуразиялық интеграцияны нығайтуға елеулі үлес қосады.
«Біз реформалар үдерістеріне байланысты материалдарды, ең алдымен, Қазақстанда және Беларусьте жүріп жатқан саяси материалдарды зерттеп жатырмыз және әрбір елдің өз жолын таңдағанын көріп отырмыз... Бірақ Беларусь үшін Қазақстанның тәжірибесі, менің ойымша, өзіміздің ішкі саяси жүйемізді одан әрі қайта құруда өте пайдалы болады», - деді БГУЭР Саясаттану кафедрасының меңгерушісі Алексей Беляев.
«Атап айтқанда, біз Қазақстан мен Беларусьтің партиялық жүйесі өте өзгеше екенін объективті түрде көріп отырмыз. Бүгінгі таңда Қазақстанның партиялық жүйесі аясында өзгерістер қалай болып жатқаны маған қатты әсер етеді. Шын мәнінде, бақылаушылар Сіздің еліңізде саяси партиялар арасындағы бәсекелестік артып келе жатқанын, олар нақты дауыстар үшін өзара күресе бастағанын және Қазақстанда партия қоғамының шын мәнінде елеулі бөлігін білдіретін екі ірі партия жүйесі азаматтық қатысуды кеңейтуге ұмтылатын болады деген екіжақты жүйеге біртіндеп көшу жүріп жатқанын айтады», - деп өз көзқарасымен бөлісті А. Беляев.
Пікірсайыс қорытындысында О.Лешенюк сараптамалық бағалауды қорытындылады. Оларды бірқатар тезистерге дейін азайтуға болады. Қазақстандағы алғашқы, әртараптандырылған реформалау республикадағы саяси жүйені неғұрлым болжамды және сапалы етуге бағытталған. Екіншіден, сайлау елдегі саяси реформаларды күшейтеді. Үшіншіден, президенттік сайлау – бұл елдегі демократиялық өзгерістердің символы және бүкіл саяси жүйенің беріктігін тексеру. Олар әртүрлі саяси күштерге өз идеялары мен ұсыныстарын айтуға және мемлекеттілікті нығайтуға үлес қосуға мүмкіндік береді.
