Орталық Азия мажарлық инвесторлардың басты назарында – Петер Сийярто

АСТАНА. KAZINFORM – Мажарстан Сыртқы істер және сауда министрі Петер Сийярто 17 ақпан күні Қазақстанға сапары барысында Kazinform агенттігіне эксклюзивті сұхбат берді. Энергетикаға инвестиция салу, бірлескен өнеркәсіптік жобалар және Мажарстанның Қазақстанмен экономикалық ынтымақтастықты тереңдетуге ұмтылысы жайы талқыланды.

- Сапарыңыздың негізгі мақсаттарының бірі энергетика секторымен байланысты. Бұған дейін әлеуметтік желілерде атап өткеніңіздей, мажарлық компаниялар Қазақстанда мұнай мен табиғи газ өндіруде «елеулі табысқа» қол жеткізіп отыр. Сол жазбаңызда министр А. Сәтқалиевпен жаңа стратегиялық жобалар талқыланғанын еске салып өттіңіз. Осы туралы толығырақ айта аласыз ба? Қандай бастамалар қарастырылып жатыр? Ынтымақтастығымыз аясында мұнай өндірудің болашағы қандай болмақ?

- Мажарлық ең ірі компания – MOL мұнай-газ компаниясы. Ол Қазақстанның энергетика секторына белсенді түрде инвестиция салып келеді. Атап айтар болсақ, MOL «Рожков» кен орнына шамамен 200 миллион доллар инвестиция құйды. Аталған кен орнында бүгінге дейін 300 миллион текше метрден астам газ және 200 000 тонна конденсат өндірілді. Қазірдің өзінде бес ұңғыма пайдалануға берілді және бұл жоба өте сәтті саналады.

Енді осы жетістікке сүйене отырып, компания Қазақстанның кен орындарындағы операцияларға қатысуды жалғастыруға ұмтылады. Көптеген мүмкіндік, оның ішінде «Березов» кен орны зерттеліп жатыр. Бұл Қытай-Қазақстан-Мажарстан бірлескен жобасын іске асыру мүмкіндігін білдіреді әрі біздің мүдделерімізге сәйкес келеді.

Бұл ретте біз жаңа кен орындарында мұнай мен газ өндіру үшін озық технологиялар қажет екенін түсінеміз. MOL өзінің зерттеулері мен әзірлемелеріне негізделген озық технологиялық шешімдерге ие. MOL-дың технологиялық мүмкіндіктері оларға «Березов» кен орнында газ бен мұнай өндірудің табысты жобасына үлес қосуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, MOL мұнай-химия саласында қызметін белсенді дамытады және «ҚазМұнайГаз» компаниясына өнімдерін пайдалану үшін ұсынады. Қазақстанның KEBCO мұнайын ұлттық энергетикалық теңгерімімізге енгізу туралы келіссөздер жүргізіліп жатыр.

Саяси тұрғыдан алғанда, екі тарап та ынтымақтастыққа ашық. Жеткізілім бағыты қолжетімді. Өйткені, «Дружба» мұнай құбыры жұмыс істейді. Тырнақша ішіндегі жалғыз мәселе бағаға қатысты. Бұл маңызды аспект саналады. Біз MOL мен «ҚазМұнайГаз» арасындағы сәтті коммерциялық келіссөздерге және жақын болашақта қазақстандық мұнайдың энергетикалық теңгеріміміздің бір бөлігіне айналарына үміттенеміз.

- Сіздің ойыңызша, бұл жоба қашан жүзеге асырылуы мүмкін?

- KEBCO мұнайын сатып аламыз ба, жоқ па, бұл тек коммерциялық келіссөздерге және екі компанияға байланысты. MOL-дың жаңа кен орындарына қатысуына келетін болсақ, шешім жақын арада қабылданады деп үміттенемін. Менің әріптесім, Қазақстанның энергетика министрі осы жобаларға MOL-дың енуін қолдауға дайын екенін білдірді.

- Энергетикадан ауыл шаруашылығына ойыссақ. Мажарлық UBM Group компаниясы Қазақстанда жалпы инвестиция көлемі 83 млн доллар болатын жем-шөп және премикс өндіретін төрт зауыт салатыны жарияланды. Осындай ауқымды жоба үшін неліктен Қазақстан таңдалды? Қазақстан мен Венгрия бұдан қандай экономикалық нәтиже күтеді?

- Мажарстан ауыл шаруашылығындағы озық технологияларымен танымал. Тарихи тұрғыдан алғанда аграрлық елміз. Әрине, ЖІӨ-дегі ауыл шаруашылығы үлесін алып қарасақ, ол - 7-9 пайыз. Бірақ тамақ өнеркәсібін, қайта өңдеуді және ауыл шаруашылығы машиналарын жасауды ескерсек, бұл көрсеткіш 13-14 пайызға жетеді. Бұл - қомақты көрсеткіш. Сонымен қатар, дәстүрімізбен, жан-тәнімізбен, рухымызбен аграрлық ұлтпыз. Дәл сондықтан Мажарстанда Қазақстанның ауыл шаруашылығын жаңғыртуға ықпал ете алатын заманауи технологиялар енгізілген.

Неліктен нақты Қазақстан? Өйткені, Орталық Азия инвестиция салу үшін мажарлық компаниялардың назарында тұр. Бұл жаңалық емес. Біз 15 жылдан бері Орталық Азиямен үнемі қарым-қатынас орнатып келеміз. Бұл аймақпен бұрыннан байланысымыз бар. Меніңше, Орталық Еуропа мен Орталық Азия тыныс-тіршілігі жағынан бір-біріне жақын.

- Мажарстан мен Қазақстан арасындағы экономикалық ынтымақтастықтың тағы қандай бағыттарын басымдыққа ие деп санайсыз? Қазір қандай жаңа жобалар немесе бастамалар талқыланып немесе әзірленіп жатыр?

- Әрине, атом энергетикасы. Барлық әріптесімді — Сыртқы істер, Экономика және Энергетика министрлерін, сондай-ақ Қазақстан Президентін өткен жылы атом энергетикасына инвестиция салуға мүмкіндік ашқан атом электр стансасын салу мәселесі бойынша референдумның сәтті өтуімен құттықтадым.

Атом энергетикасы - электр энергиясын алудың ең үздік тәсілі. Өйткені, оған деген сұраныс тұрақты және қарқынды өсіп келеді. Бұл көліктің электр энергиясына ауысуына, жылыту және салқындату жүйелеріне сұраныстың артуына, өнеркәсіп қажеттіліктерінің ұлғаюына байланысты.

Осы факторлардың нәтижесінде әлемде электр энергиясына деген сұраныс күрт артқаны байқалады және де мынадай сұрақ туындайды: Бұл сұранысты қолжетімді, сенімді, тұрақты, арзан әрі экологиялық таза тәсілмен қалай қамтамасыз етуге болады? Жалғыз жауап - атом энергиясы.

- Осы салада іске асыру сатысында тұрған жобалар бар ма?

- Біздің түсінуімізше, қазіргі уақытта Қазақстанда атом электр стансаларының саны мен жобалануына қатысты түпкілікті шешім әлі қабылданған жоқ. Алайда, мажарлық технологияларды, атап айтқанда салқындату жүйесі саласындағы технологияларды тарту туралы келіссөздер жүргізіліп жатыр.

Өздеріңіз білетіндей, атом электр стансасында салқындату маңызды рөл атқарады. Мәселе қандай салқындату әдісі қолданылатындығында. Көптеген электр стансасы бұл үшін суды пайдаланады. Бірақ су қазір барлық жерде бірдей қолжетімді емес. Сондықтан мажарлық құрғақ салқындату технологиясы қазақстандық серіктестерге пайдалы болуы мүмкін.

Тағы бір маңызды бағыт — фармацевтика. Мажарстанның ең ірі фармацевтикалық компаниясы Қазақстан нарығында 9-орында тұр. Қазір осы жерде өндіріс орналастыру мүмкіндігі қарастырылып жатыр. Бұл Қазақстанға мажарлық өзге де инвестицияларды тарта алады.

Бұдан бөлек, бізді автожолдарда ақы алуға қатысты жобаларыңызға қатысу қызықтырады. Келіссөздер жалғасып жатыр. Бұл мәселе Қазақстан Президентінің Мажарстанға сапары кезінде талқыланып, сол уақытта аталған саладағы ынтымақтастық туралы келісімге қол жеткізілген еді.

- 2018 жылдан бері Мажарстан түркі мемлекеттері ұйымында бақылаушы мәртебесіне ие. Осы ұйым аясында Мажарстан мен Қазақстан ынтымақтастығын тереңдету болашағы қандай?

- Бүгінде Орталық Азияның әлемдік саясат пен жаһандық экономикадағы артып келе жатқан рөліне ешкім күмән келтірмейді. Бірнеше жыл бұрын адамдар бұл аймақпен неге қарым-қатынас пен ынтымақтастық орната бастағанымызды түсінбегені есімде. Енді осы аймақтағы энергетикалық ресурстар Еуропаның энергетикалық қауіпсіздігі үшін маңызды болған кезде жеткізу бағыттары қайта қаралып, өңірдің маңыздылығын түсіне бастады.

Біз бірінші болғымыз келді және болдық та. Алдыңғы қатарда тұрмыз. Көпшіліктің осы аймақпен байланыс орнатуға ұмтылатынын түсінеміз және сауда һәм экономикалық қатынастарымыздың арта түсетіндігіне сенім артамыз. Халықтарымыз арасындағы байланыстардың кеңеюіне сенеміз.

Оған мамыр айынан бастап Шымкент пен Будапешт арасында жаңа тікелей әуе қатынасы ықпал етеді. Бұл қарым-қатынасты одан әрі нығайтуға септігін тигізеді. Сондай-ақ, Астана-Будапешт рейсі қайта басталады деп үміттенеміз.

- Мұны елдеріміз арасындағы туризмді дамытудың жаңа кезеңі деп санайсыз ба?

- Әрине. Елдеріңіз өте керемет. Біз Орталық Азиямен тығыз қарым-қатынас орнатқан сайын азаматтарымыз көбірек қызығушылық танытып келеді. Олар біздің ежелгі тайпаларымыз мекен еткен жерлерді өз көздерімен көргісі келеді.

Оларды жер шарының осы бөлігіндегі туыстарымыздың неліктен шалғай қоныстанғаны, қандай ұқсастықтарымыздың бар екендігі, әлі де ортақ дүниелер жадымызда сақталған не сақталмағаны қызықтырады. Бұл көптеген мажардың осында келуіне түрткі болды. Әсіресе тікелей ұшып келу мүмкіндігі туғаннан кейін арта түсті.

- Мажарстан Қазақстан студенттеріне Stipendium Hungaricum бағдарламасы бойынша шәкіртақы ұсынады. Осы саладағы ынтымақтастықты кеңейту жоспарланып отыр ма?

- Ең алдымен, біз жыл сайын 250 стипендия бөлеміз. Биыл қызығушылықтың күрт артқанын байқадық: Қазақстан студенттерінен 2 111 өтінім берілді. Дегенмен, процесті соңына дейін орындау маңызды. Әдетте үміткер көп, бірақ сайып келгенде, барлық шәкіртақы пайдаланылмайды. Сондықтан барлық 250 шәкіртақы пайдаланылуы үшін жұмыс істеуіміз керек. Оған қол жеткізілген кезде ғана санын көбейту мәселесін талқылауға болады.

Тағы бір маңыздысы, екі елдің Дипломатиялық академиялары арасындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойдым. Бұл жас дипломаттарды оқытудың жемісті болуына ықпал етеді. Сондай-ақ, Еуразия ұлттық университетінде студенттерге мажар тілін үйрететін мажарлық оқытушының жұмысын жалғастыру туралы келісімді рәсімдедім.

Мажарстан университеттерінің бірінде қазақ тілін оқыту, сондай-ақ қыпшақтану – біздің алға жылжығымыз келетін бағыт. Бұл халықтар арасындағы байланыстарды нығайту үшін өте маңызды негіз саналатын мәдениет немесе білім беру саласындағы ынтымақтастыққа қатысты келесі қадам болуы керек.

- Ынтымақтастығымыздың болашағын қалай көресіз?

- Ынтымақтастығымыз тұрақты болып қала береді. Өйткені, ол әрқашан өзара сыйластыққа негізделген. Біз ешқашан бір-бірімізге ақыл үйреткен емеспіз. Ешқашан бір-бірімізді айыптаған емеспіз. Ешқайсымыз бір-біріміздің ішкі істерімізге араласпадық. Әрқашан бір-бірімізге құрметпен қарадық. Бұл біздің қарым-қатынасымыздың баяндылығы үшін өте маңызды. Біз қалай алға жылжитынымызға және болашақ жоспарларымызға өте оң көзқараспен қараймыз.

Бұған дейін Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қазақ-мажар қарым-қатынасын дамытуға қосқан үлесі үшін Петер Сийяртоны ІІ дәрежелі «Достық» орденімен марапаттағанын жазған едік.